دانشگاه الازهر؛ نمادی از گفتگوی علم و دین

به گزارش خبرنگار مهر، الازهر اولین مؤسسه دینی، علمی و اسلامی بزرگ جهان در قاهره پایتخت مصر قرار دارد.

در اوایل دوران دولت فاطمی مسجدی به نام قاهره ( الازهر کنونی) در مصر ساخته شد که بعدها به آن نام "الازهر" را دادند. در واقع سنگ بنای این مسجد در 24 جمادی الاول سال 359 هجری ( 970 میلادی ) گذاشته شد که خلیفه معز الدین الله فاطمی دومین خلیفه دولت فاطمی اولین نماز جمعه ماه رمضان سال 361 را در آن اقامه و آن را به عنوان اولین مسجد رسمی دولت جدید معرفی کرد.

این مسجد محلی برای اشاعه دین و علم و همچنین برگزاری کلاسهای آموزشی بود و در آن علومی چون دین، زبان، منطق و ستاره شناسی تدریس و فعالیتهای شیعی انجام می شد. 

در سال 567 هجری تلاشهای بسیاری از سوی ایوبیان به منظور از بین بردن مذهب تشیع انجام شد تا مذهب اهل تسنن به مسجد الازهر راه یابد. این عمل نهضتهای مذهبی وعلمی جدیدی را در مسجد الازهر مصر ایجاد کرد و باعث شد تا در عصر مملوکیان همه پادشاهان و ممالیک مصری به آبادانی و عمران مسجد الازهر اقدام کنند و به حمایت از دانشجویان آن بپردازند. در این دوران بود که به الازهریها اجازه داده شد در جنبشهای علمی، اجتماعی و فرهنگی دولت مشارکت کرده و جایگاه سیاسی دولت را ارتقاء دهند.

منصب شیخ الازهر در اواخر قرن 11 هجری ( 19 میلادی) با قیام سلطان عثمانی سلیم اول ایجاد شد که منجر به سفر تعداد زیادی از علمای الازهر به پایتخت دولت عثمانی شد.

در سال 1798 میلادی حملات فرانسویها به مصر آغاز شد که ناپلئون به اهمیت الازهر پی برد و تلاش کرد تا گروهی از آنها درباره موضوعات علمی درباره برخی از آیات قرآن و یا احساس احترام آنها نسبت به نبی اکرم (ص) صحبت کنند . از این رو ناپلئون "دیوان قاهره" – مرکزی برای مشورت و رأی گیری- را که اعضای آن شیوخ بودند، تأسیس کرد. اما ملت مصر می دانستند که سیاست فرانسه سیاستی نیرنگ کارانه است، علیه او قیام کردند.

هنگامی که دولت محمدعلی در مصر مستقر شد، به استفاده از تمدن اروپایی پرداخت. از این رو گروههای نظامی و اجتماعی را که از میان الازهریها گزینش شده بودند، به ایتالیا، فرانسه و روسیه اعزام کرد. این گروه پس از بازگشت جنبشهای علمی فعالی را راه اندازی کردند که دانشجویان خود استاد و درسی مورد نظر را انتخاب می کردند. محصلان علم استاد را با اجازه استاد مکتوب کرده و از آن بهره می بردند . این نوع آموزش نه تنها در مسجد الازهر بلکه در دیگر مساجد و مدارس دینی مصر مورد استفاده قرار می‌گرفت.

این کار تا اواخر قرن 19 ادامه داشت تا اینکه نظام آموزشی جدیدی ارائه شد که طی آن فعالیتهای الازهر را تنظیم می کرد. اولین این قوانین در سال 1872 بود که از شیوه آموزشی جهان و مواد آن بهره گرفت. دومین قانون در سال 1885 مهارت تدریس در  مسجد الازهر بود که به تدریس کتابهای مادر در 11 رشته می پرداخت و سپس کمیته ای متشکل از 6 استاد به ریاست شیخ الازهر از آنها امتحان می‌گرفت.

در آغاز قرن 20 یعنی سال 1908 در دوره شیخ حسونه نواوی، شورای عالی اداره الازهر به ریاست شیخ الازهر و با عضویت مفتی مصر، شیوخ مذاهب حنفی، مالکی، حنبلی و شافعی و دو نفر از کارمندان تأسیس شد که تحصیل به سه مرحله اولیه، ثانویه و عالی تقسیم بندی شد. مدت آموزش در هر دوره 4 سال بود که محصل پس از موفقیت در هر دوره مدرکی دریافت می کرد.

بر اساس قانون سال 1911 تأسیس کمیته نظارت شورای عالی الازهر، کمیته علمای بزرگ، نظام بندی کارمندان الازهر و تجدید نظر در شیخ الازهر ارائه شد که این قانون مورد استقبال بسیاری از الازهریها قرار گرفت و زمینه تأسیس آموزشگاههایی در مراکز شهرهای مصر را فراهم آورد. 

در دوران شیخ محمد مصطفی مراغی در سال 1930 قانونی ارائه شد که در آن شخ محمد احمدی ظواهری یکی از شیوخ به منظور افزایش موفقیتها و اصلاحات در الازهر به جمع آوری آراء پرداخت تا امکان روند پیشرفتهای علمی، فرهنگی و معرفتی الازهر را افزایش دهد.

به موجب این قانون 4 مرحله آموزشی تنظیم شد که ابتدایی 4 سال، راهنمایی 5 سال، حضور در سه دانشکده شریعت اسلامی، اصول دین، زبان عربی در هر کدام 4 سال و سپس دوره تخصصی بود که شخص دو سال در قضاوت شرعی، فتوا، وعظ و ارشاد به تحصیل می پرداخت. سپس 5 سال کسانی که موفق شده بودند به ساماندهی فعالیتهای خود می پرداختند تا بتوانند مدارک جهانی با درجه استادی را به دست آورند. 

در پی تأسیس سه دانشکده تخصصی علمی، بر اساس قانون سال 1961 میلادی دانشگاه الازهر به عنوان شورایی از شوراهای الازهر برگزیده شد که طی آن آموزش عالی الازهر تخصصی شده و شوراهای دیگری برای آموزش قبل از مرحله اولیه دانشگاهی اختصاص یافت . این شورا و همچنین شواری عالی الازهر و مجمع تحقیقات اسلامی به اشاعه فرهنگ اسلام و تجلی میراث اختصاص داشتند. 

این امر موجب شد تا گروهها و هیئتهای دانشجویی خارج از جهان به منظور تحصیل به این دانشگاه دعوت شوند و حتی برای آنها واحدهای مسکونی برای اقامت و زندگی آنها ساخته شد. این در حالی است که به دانشجویان الازهر نیز از سوی شورای عالی اسلامی اجازه داده می شد تا گروهها و هیئتهای اسلامی با خارجیها تبادل کنند و در ذیل این مسئله مراکز فرهنگ اسلامی مصر در تعدادی از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آفریقایی بنا شد که به عنوان آموزشگاههای آموزشی به فعالیت می پرداختند.

بر اساس صدور قانون آخر سال 1961 نظام آموزشی الازهر به نظام آموزشی جدید تبدیل شد و الازهر در نوع، تخصص، آموزش و تحقیقات علمی میان دختران و پسران توسعه یافت و دانشکده هایی چون شریعت، دانشکده های پزشکی، دندانپزشکی و دارو سازی، علوم تربیتی، مهندسی، زبان و ترجمه را نیز تأسیس کردند.