اما تذهیب بیشتر در قرآن کریم کاربرد دارد . تاریخ آرایش و تذهیب قرآن را می توان همزمان با نوشتن آن دانست، به این معنی که نخست به منظور تعیین سر سوره ها، آیه ها، جزوه ها و سجده ها آن را به نوعی تزئین می کردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنین عشق به زیبایی ، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهیب قرآن کریم دقت بیشتری به کار برند و نتیجه آن تکامل فن تذهیب بود.
هنر تذهیب از دوران ساسانیان به صورت گچبری های دیواری و حتی پیش از آن، به صورت نقوش، روی سفالینه وجود داشته است که بعد از اسلام این نقوش و حجاری ها وارد کتابها می شود و نمود بیشتری می یابد . قدیمی ترین قرآنهای به جای مانده از قرون اولیه اسلام همگی به خط کوفی است، نقش و تزئین آنها تقریبا یکنواخت بوده و فقط در صفحه اول و گاهی دو صفحه آخر با نقوش هندسی آرایش می شدند. سر سوره ها نیز اغلب دارای نقوش تزئینی بوده و در سمت راست آنها یک یا چند گل درشت و ترنج طرح می زدند.
شروع سوره و اسم آن را هم به قلم زر می نوشتند و نقطه های حروف را با رنگ قرمز، سبز یا زعفران و آب طلا مشخص می کردند. محل حزب و سایر علامات هم به همین شیوه مزین می شد.
مبداء تذهیب، این هنر دینی - مذهبی به طور دقیق مشخص نیست، اما کارشناسان اعتقاد دارند که هنر تذهیب در ایران تکامل یافته و نظم هندسی خاصی به خود گرفته است . چرا که تنها در ایران است که تذهیب به این شکل ، با این نظم و با این هندسه دیده شده است.
کارهای مشابهی که عربها یا چینی ها انجام داده اند در مقابل آثار ایرانی بسیار ضعیف است . در قرون اولیه دوران اسلامی به همان اندازه که به خوشنویسی توجه می شد ، فن آرایش و تذهیب نیز مورد علاقه بزرگان و امیران بود تا جائی که در نقاط مختلف ایران ، به ویژه خراسان، مراکزی جهت تعلیم و پرورش علاقمندان به این فن بوجود آمد و رفته رفته فن تذهیب راه کمال را طی کرد.
در قرون اولیه دوران اسلامی، خطاطان کار تذهیب را به عهده داشتند ولی به تدریج تقسیم کار بین هنرمندان متداول و مرسوم شد.
دوره تیموری از دوره های بسیار مهم و پررونق و اعتلای هنر مذهب کاری است. سلاطین تیموری همگی مشوق هنر کتاب نویسی بوده اند که بزرگترین و مهمترین آنها "بای سنقر میرزا" پسر شاهرخ بوده است. این شاهزاده علاوه بر اینکه خود به شخصه مردی هنرمند و بهره مند از فنون کتابت و خط و تذهیب و نقاشی بود، عده بسیاری را به این کار تشویق و در این زمینه فعال کرد .در این زمان هنرمندان توجه زیادی به ترسیم اشکال، نباتات، گلها، مناظر طبیعی و گاهی اشکال پرندگان کرده اند. قرآنهای این دوره به ویژه آنها که برای شاهرخ و بایسنقر میرزا فراهم شده در زمره زیباترین تذهیب کاری ها قرار دارند .
طلا و لاجورد یکی از عوامل اصلی کار تذهیب کاران بوده و در همه حال برای آرایش و تذهیب کتاب و قرآن از آنها استفاده می شده است.
صنعت تذهیب که در دوره تیموری راه کمال پیمود ، در زمان صفویه نیز ادامه یافت . در این زمان زمینه ها به طور معمول آبی رنگ است و تقسیمها کوچکتر و به رنگ طلایی و سیاه دیده می شوند. طرحهای تزئینی نیز به رنگ سفید، زرد، سرخ، آبی و سبز است.
تذهیب کاری و نقاشی با طلا در دوره صفویه ترقی کرد. بسیاری از نسخ باقی مانده از این زمان حاشیه بزرگی دارد که مناظر طبیعی، اشکال انسان و حیوان بر آن نقاشی شده و رنگ طلایی، سبز و زرد در آنها به کار رفته است.
هنرمندان در تذهیبهای امروز پایبند به اصول سنتی این هنر هستند. آثار این گروه از نظر فرم و شکل متنوع تر از گذشته شده است اما ساختار شکنی صورت نگرفته است. در واقع المان ها، نقوش پرندگان، گلها و گیاهان به شکل قبل است ، اما طرحها و تا حد زیادی رنگها عوض شده اند. البته نگاه متفاوتی نیز وجود دارد که می تواند نوید بخش تحولاتی برای آینده این هنر باشد .
نظر شما