سموم قارچی «مایکوتوکسین‌ها» و راه‌های مقابله با آنها

به گزارش بازرگانی خبرگزاری مهر، سموم قارچی (مایکوتوکسین‌ها) ترکیبات طبیعی هستند که توسط قارچ‌هایی که بر روی گیاهان در مزرعه یا در طول ذخیره‌سازی در انبار رشد می‌کنند، تولید می‌گردند. اگر چه، برخی قارچ‌ها که تحت مجموعه‌ای از شرایط محیطی ثابت رشد می‌کنند، همیشه سموم قارچی را تولید نمی‌کنند. اغلب سموم قارچی می‌توانند برای سال‌ها در خوراک ثابت باقی بمانند و حتی در فرایند سیلو کردن یا فراوری خوراک تغییری در آنها ایجاد نگردد. آنها چندین برابر در محصولات فرعی غلات و حدوداً سه برابر در محصولات تقطیری یا محصولات فرعی گلوتن ذرت وجود دارند.

سموم قارچی برای تمام گونه‌های حیوانی و انسان‌ها خطرناک هستند. یکی از نگرانی‌های اساسی در زمینه تولید محصولات دامی انتقال این سموم از خوراک حیوانات به تولیدات آن‌ها (گوشت، شیر و تخم مرغ) است، زیرا انسان به عنوان مصرف کننده نهایی این تولیدات به صورت دائم در معرض این خطر جدی قرار دارد به طوری که به سموم قارچی لقب قاتلان پنهان انسان را داده‌اند و در رتبه بندی عوامل سرطان زا در درجه اول اهمیت قرار دارند. سموم قارچی در اکثر اقلام خوراکی حضور دارند، حتی اگر کپک در خوراک مشاهده نگردد، زیرا ممکن است در مراحلی از فراوری و یا جداسازی، کپک‌ها از خوراک خارج شده باشد اما سموم آنها قابل رؤیت نبوده و هنوز در خوراک وجود داشته باشند.

انواع سموم قارچی

مایکوتوکسین‌هایی که برای صنعت دام، طیور و آبزیان از اهمیت خاصی برخوردار هستند، توسط قارچ‌هایی از جنس فوزاریوم ( Fusarium)، آسپرژیلوس ( Aspergillus) و پنی‌سیلیوم ( Penicillium) تولید می‌گردند. از این مایکوتوکسین‌ها می‌توان به آفلاتوکسین‌ها، دی‌اکسی‌نیوالنول، زیرالنون، سم T2، اکراتوکسین و فومونیسین اشاره کرد.

اثرات سموم قارچی در نشخوارکنندگان

علائم مایکوتوکسین‌ها در نشخوارکنندگان به سطح و ترکیب مایکوتوکسین‌ها در جیره و سطح تغذیه بستگی دارد. کاهش حرکات شکمبه، کاهش مصرف ماده خشک، کاهش اشتهاء، کاهش راندمان خوراک، کاهش فیبر قابل حل در اسید و هضم نشاسته از اثرات منفی هضم خوراک‌های آلوده به سموم قارچی است. از طرفی وجود سموم قارچی در جیره به ناباروی، سیکل نامنظم فحلی، کیست‌های تخمدانی، سقط جنین، کاهش نرخ زایش، لنگش و التهاب منجر می‌گردد. از طرفی مایکوتوکسین‌ها قادر هستند که مقدار تولید و ترکیبات شیر (چربی و پروتئین شیر) را تغییر دهند. همچنین تعداد سلول‌های سوماتیک شیر را افزایش دهند.

مایکوتوکسین‌های مختلف قادر به تغییر میکروفلورهای شکمبه هستند، زیرا آنها فعالیت ضد میکروبی، ضد پروتوزایی و ضد قارچی را اعمال می‌کنند. در شرایط عملی، مایکوتوکسین‌ها از سم‌زدایی در شکمبه فرار کرده و در روده جذب می‌گردند. به عبارت دیگر، مایکوتوکسین‌ها قبل از تأثیر بر خود حیوان، عملکرد شکمبه را دچار اختلال می‌کنند. تغییرات شدید در ترکیب خوراک و درصد بالایی از کنسانتره‌های غنی از پروتئین در جیره روزانه به ظرفیت میکروارگانیسم‌های شکمبه آسیب می‌رساند.

از طرفی این سموم می‌‎توانند به اختلال در عملکرد سیستم ایمنی شامل اختلال در عملکرد واکسیناسیون و پاسخ به درمان آنتی‌بیوتیک‌ها منجر شوند.

آفلاتوکسین M1 اصلی‌ترین محصول دفعی در شیر و ادرار است و می‌توان از طریق آنها مسمومیت با آفلاتوکسین را پیگیری کرد. آفلاتوکسین M1 به سرعت در شیر ظاهر می‌شود و دفع آن در شیر بسته به گونه حیوانی، وضعیت فردی، وضعیت شیردهی و تعداد دفعات شیردهی پس از مصرف جیره‌های آلوده به سموم قارچی متفاوت است. (سازمان غذا و دارو ایالت متحده حد مجاز این سم را در شیر ۵/۰ میکروگرم در کیلوگرم برآورد کرده است).

اثرات سموم قارچی در طیور

امروزه مطالعات زیادی در زمینه وجود مایکوتوکسین‌ها در جیره مرغ‌های گوشتی، تخمگذار و مادر صورت می‌گیرد. آلودگی به مایکوتوکسین‌ها در فارم‌های پرورش مرغ‌های مادر، تخمگذار و گوشتی اجتناب ناپذیر است. مایکوتوکسین‌ها عمدتاً اثرات سمی بر روی دستگاه گوارش، کبد و کلیه دارند و در برخی بافت‌ها و بخصوص تخم مرغ تجمع می‌یابند. آلودگی به مایکوتوکسین‌ها در جیره مرغ‌های مادر، همیشه منجر به علائم قابل مشاهده مانند وجود ضایعات دهانی در صورت وجود آلودگی به سم T2 در پرنده نمی‌شود، اما احتمالاً به کاهش تولید تخم‌مرغ‌های بارور، کاهش قدرت جوجه درآوری، کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ، افزایش تلفات جنینی در مراحل مختلف تفریخ، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و آسیب به کبد می‌شود.

در مرغ‌های تخمگذار، مصرف غلات آلوده به سموم قارچی سبب کاهش تولید تخم‌مرغ، کاهش وزن تخم‌مرغ، کاهش کیفیت پوسته، کاهش رنگ زرده تخم مرغ، آسیب به کبد و کلیه، کاهش قدرت جوجه‌درآوری، کاهش اسکور رنگ زرده تخم‌مرغ، کاهش سرعت رشد، راندمان پایین واکسیناسیون، اختلال در سیستم ایمنی دستگاه گوارش، ضریب تبدیل خوراک و مستعد شدن پرنده به بیماری‌های مختلف می‌شود. در جوجه‌های گوشتی سموم قارچی در جیره می‌تواند باعث کاهش رشد، افزایش ضریب تبدیل خوراک، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و آنتی اکسیدانی بدن، آسیب به بافت کبد و کلیه، اختلال در انتقال دهنده‌های موادمغذی و آسیب به بافت روده شوند.

راه‌های مقابله با سموم قارچی در خوراک

شناخت روش‌های سم‌زدایی و غربال‌گری مایکوتوکسین‌ها به منظور محدود کردن آلودگی برای بالا بردن سطح ایمنی و بهبود مواد خوراکی کمک قابل توجهی می‌تواند به صنعت دام و طیور داشته باشد. پیشگیری از رشد قارچ‌ها از طریق استراتژی‌های پیش و پس برداشت به روش‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تقسیم می‌شوند.

روش‌های پیش از برداشت شامل کاهش چرخشی غلات، مدیریت خاک، استفاده از فراورده‌های ضد قارچی، استفاده از مهندسی ژنتیک جهت تولید واریته‌های گیاهی مقاوم به قارچ و کاهش پارامترهای مرتبط با کلونیزه شدن قارچ‌ها است. روش‌های پس از برداشت شامل بهبود روش‌های خشک کردن، سیلو کردن مناسب محصولات، حفاظت از محصول در مقابل رطوبت، حشرات و فاکتورهای محیطی با حذف محصولات آلوده به قارچ‌ها است. با این وجود تحت شرایط مناسب دما و رطوبت، آلودگی با مایکوتوکسین‌ها اجتناب ناپذیر است. بنابراین روش‌های مناسب برای سم‌زدایی انواع مایکوتوکسین‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از مهمترین راهکار برای کاهش اثرات منفی این سموم در بدن، افزودن ترکیباتی (توکسین بایندرها) به جیره حیوانات است تا بتواند از اثرات مخرب این سموم در بدن جلوگیری کند.

توکسین بایندرها (جاذب‌های سموم قارچی)

توکسین بایندرها یا جاذب‌های سموم قارچی ترکیباتی هستند که به جیره دام، طیور و آبزیان افزوده می‌شود، تا مانع جذب این سموم در بدن شوند. توکسین بایندرها باید بتوانند در دستگاه گوارش با سموم قارچی ترکیب شوند و باعث کاهش جذب این سموم در بدن گردند. از طرفی این ترکیبات باید در pH های مختلف دستگاه گوارش مقاوم باشند و کمپلکس توکسین بایندر- سم در طول دستگاه گوارش ثابت باق

این مطلب، یک خبر آگهی بوده و خبرگزاری مهر در محتوای آن هیچ نظری ندارد.