امروز در تاریخ

یونس ملقب به میرزا کوچک پس از آنکه خواندن و نوشتن را در یکى از مکتب خانه‏هاى زادگاهش آموخت، درنوجوانى 
‏به فراگیرى علوم دینى و معارف قرآنى و روایى روى آورد و چندین سال در مدرسه حاجى حسن واقع در صالح آباد و مدرسه جامع رشت به یادگیرى زبان و ادبیات عرب، منطق، مقدمات فقه و اصول پرداخت. وی در سال 1322 ه.ق در عالى‏ترین درس دوره سطح حوزه علمیه یعنى آموختن کفایة‏الاصول شرکت جست و در محضر آیة الله سید عبدالوهاب صالح ضیاء برى تلمذ کرد. او در سن 28 سالگى به درجه اجتهاد نایل آمد .

میرزا کوچک خان جوانى خوش اندام، مودب و فروتن بود. چشمانى زاغ، سیمایى متبسم، بازوانى ورزیده و پیشانى باز داشت. در روابط اجتماعى با دوستان، خویشاوندان و آشنایان بسیار خوش برخورد، باعاطفه و توام با صمیمیت ‏بود و از جنبه روحى، عفیف و انسانى معتقد به فرائض دینى و مؤمن به اصول اخلاقى به شمار مى‏آمد. با قرآن بسیار مانوس بود و در تصمیم ‏گیرى‏ها به این کلام آسمانى تفال مى‏زد و به استخاره عقیده خاصى داشت و اغلب کارهایش را با استخاره انجام مى‏داد. هیچ گاه واجباتش ترک نمى‏گردید و عبادات مستحبى را نیز انجام مى‏ داد. او تحت تاثیر اندیشه‏هاى آخوند خراسانی به حوزه عمل سیاسی روی آورد و رهبرى روحانیت رشت را در انقلاب مشروطه به عهده گرفت. میرزا بعد ها در فتح تهران شرکت کرد و در جنگ سه روزه مجاهدین با قوای استبداد مامور جبهه قزاقخانه بود.

مجلس شورای ملی در سالهای پایانی عمر خود استخدام مورگان شوستر آمریکایی را به تصویب رساند. مورگان سه سال به ریاست خزانه داری کل منصوب شد و در سیستم مالی کشور اصلاحات مالی چشم گیری را رقم زد. اما روس ها و انگلیس ها که تاب حضور کشور ثالثی را در ایران نداشتند و ایران را در تیول خود می پنداشتند نسبت به این کار اعتراض کردند. در این زمان روسیه طی اولتیماتومی به ایران خواستار اخراج شوستر از کشور شد. در این زمان نیز میرزا در ماجرای اولتیماتوم روسیه به ایران که منجر به تعطیلی مجلس شد در ردیف مخالفان قبول اولتیماتوم درآمد .  

بر اساس قرارداد 1907 ایران میان روس ها و انگلیسی ها تقسیم شد. شمال ایران به اشغال روس ها درآمد و پس از جنگ اول جهانی نیز انگلیسی ها با اشغال بوشهر به سوی شیراز پیشروی کرده و مناطق جنوبی ایران را به تصرف خود در آوردند.  

کوچک خان درهمین زمان بود که با گرویدن به اندیشه اتحاد دنیای اسلام تشکیلات نظامی را بوجود آورد تا به نجات کشور بپردازد. وی به همین منظور نهضت جنگل را پایه ریزی کرد .هیات اتحاد اسلام مرامنامه ای در نه ماده تصویب کرد که بر اساس آن حکومت در دست نمایندگان مردم قرار می گرفت. این مرامنامه حاوی 34 ماده بود و شمول آن تمامی حوزه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را دربر می گرفت. 

وی بعدها تصمیم گرفت که با ایجاد یک پایگاه نظامی و تهیه سلاح گرم شمال کشور را از لوث وجود اشغالگران روس پاک کند. اما در این میان دشمن جنگلی ها تنها روسیه نبود بلکه دولت ایران که به شدت تحت فشار روس ها بود با مبارزه عملی و علنی با قوای جنگل پرداختند . نخستین نبرد سنگین جنگلی ها با قوای دولتی و در همین راستا در منطقه کسما شکل گرفت. در این نبرد جنگلی ها دشمن تا بن دندان مسلح را از پای در آوردند. البته در نبردهای بعدی روس ها و دولت مرکزی ایران در اقدامی هماهنگ ضربه سختی به جنگلی ها وارد ساختند .

جنگلی ها تا زمانی که تزارها ، قدرت را در دست داشتند به مبارزه و مخالفت با آنان پرداختند. اما در آغاز پیروزی انقلاب اکتبر روسیه، روابط جنگلی ها با روسیه تبدیل به روابط حسنه شد. در این میان دولت انگلستان هم به نهضت جنگل پیام داده بود که در صورت اجازه عبور ارتش انگلستان از گیلان به روسیه، بریتانیا حکومت جنگلی ها را در گیلان به رسمیت می شناسد اما پاسخ میرزا به این پیشنهاد منفی بود. پس از آن بود که روسها رفتار خود را تغییر دادند. در این میان ژنرال بیچراخوف فرمانده قشون روس در گیلان با انگلیسی ها هم دست شد و خواست که از این طریق نیروهای خود را برای سرکوب انقلاب بلشویکی اعزام نماید. در این زمان بزرگترین نبرد میان روس ها و جنگلی ها در منجیل رخ داد. پس از آن انگلیس و روس در اقدامی هماهنگ گیلان را به تصرف خود درآوردند و در این زمان مبارزات میرزا وارد دور تازه ای شد .

بعدها  در سال 1299 روس ها رفتار خود را به طریق مزورانه ای تغییر دادند و به میرزا کوچک پیغام دادند که حاضرند با آنها همکاری کنند. میرزا در مواردی با روس ها به توافق رسید که از میان مفاد توافقنامه می توان به تاسیس حکومت جمهوری انقلابی در گیلان، عدم مداخله شوروی در ایران و عدم اجرای اصول کمونیسم و ممنوع بودن تبلیغات کمونیستی در کشور اشاره کرد. حکومت جمهوری در گیلان شکل  گرفت. اما بر خی از عناصر کمونیست مرام چون احسان الله خان دوستدار و خالو قربان پست های کلیدی را از آن خود کردند. در این مرحله بود که سیاست تهی کردن از داخل نهضت جنگل از سوی روس ها نمود بیشتری یافت. با این رهیافت، حوزه عمل کمونیست ها در گیلان افزایش یافت تا آنجا که کودتایی سرخ در رشت از سوی روس ها رخ داد. کودتا گران حملات سنگین خود را علیه نهضت جنگل آغاز کردند و نقشه ترور میرزا را کشیدند والبته در این میان به تبلیغات اصول کمونیستی خود در گیلان مشغول شدند.

 
 پس ازآشکار شدن سیاست روسها و همچنین پس از به ثمر رسیدن کودتای سال 1299 ، قوای دولتی رضاخان از تفرق حاصله در میان نیروهای جنگل سود برده و به حمله علیه جنگلی ها پرداخت. در این میان بسیاری از قوای متفرق جنگل که تحت فشار شدید قرار داشتند پس از یک دوره مبارزه گسترده  علیه حکومت رضاخان به اردوی دولت تسلیم شدند. خالو قربان خود را سریعا به رضاخان تسلیم کرد و به درجه سرهنگی رسید. بعد از آن بخش باقیمانده و وفادار به میرزا به اعماق جنگل رفتند . میرزا نیز پس از مدتی  به دلیل سرمای بسیارو در زیر برف و بوران در کوههای گیلوا جان به جان آفرین تسلیم کرد. دشمنانش سر او را از بدن جدا کردند و برای رضاخان به ارمغان آوردند.

مزار میرزا کوچک هم اکنون در بقعه سلیمان داراب واقع در دهکده سلیمان داراب رشت زیارتگاه عاشقان آزادى و آزادگى است. این بقعه بر آرامگاه سلیمان بن حمزه دارابى بنا شده است. یاد نهضت جنگل هماره در قلب ایرانیان و همه آزادمردان جهان ماندگار است.

منابع :

سماک امانى، محمدرضا، میرزا کوچک خان جنگلی (گلشن ابرار) 
میر ابوالقاسمى، محمد تقى، گیلان از آغاز تا انقلاب مشروطیت
فخرایی ، ابراهیم ، سردار جنگل
ربانی خلخالی ، شهداى روحانیت‏شیعه در یکصدسال اخیر، ج‏1 

گلى زواره ، غلامرضا ، مقاله ماه در محاق (مجله پاسدار اسلام)