به امید بین‌المللی شدن جشنواره فیلم فجر

به گزارش خبرنگار مهر، هیئت انتخاب بخش سینمای جهان بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر در حالی دیروز معرفی شد که این هیئت از اول آذرماه کار بازبینی را آغاز کرده و همچنان ادامه می دهد.

امیر اسفندیاری، جمال امید، سیاوش صلواتیان، محمدسعید قائنی نجفی و محمدرضا مختاری اعضا این هیئت هستند که از سوی دبیر جشنواره انتخاب شده‌اند. این هیئت فیلم‌های بلند و کوتاه بخش‌های رقابتی جام جهان‌نما: مسابقه سینمای جهان، در جستجوی حقیقت: مسابقه سینمای معناگرا، جلوه‌گاه شرق: مسابقه سینمای آسیا و بخش‌های غیررقابتی جشنواره را از میان هزار و 77 عنوان فیلم بلند، 363 فیلم کوتاه داستانی، 171 مستند بلند و 24 مستند کوتاه انتخاب می‌کنند.

در ادامه خبر به این نکته اشاره شده که فعالیت‌های مربوط به شناسایی فیلم‌های مناسب جشنواره فیلم فجر از پایان جشنواره بیست و پنجم آغاز شده و هم اکنون هیئت انتخاب مشغول بررسی فیلم‌های شناسایی شده هستند. از اول آذرماه هم مرحله نهایی گزینش آثار آغاز شده است.

توضیحات ارائه شده یکبار دیگر هسته اصلی و سئوال برانگیز معتبرترین جشنواره سینمایی کشور را برجسته می کند. اینکه تا چه حد جشنواره فیلم فجر توانسته عنوان بین المللی را وارد بطن ساختار بیست و شش ساله خود کند و اصلاًً توانسته از این عنوان ورای یک اعتبار ظاهری و سطحی، بهره ای ببرد و به مفهوم واقعی کلمه بین المللی نزدیک شود؟

واقعیت این است که عنوان بین المللی در صورتی می‌تواند به یک جشنواره (در اینجا جشنواره فیلم) اطلاق شود که آثار خارجی با یکدیگر رقابت داشته باشند. به گفته دیگر جشنواره فیلمی می‌تواند بین المللی شود که بخش مسابقه آثار دیگر کشورها را شامل شود و به صرف حضور بخش‌هایی چون مرور آثار، جشنواره جشنواره‌ها و ... نمی‌توان یک جشنواره سینمایی را بین‌المللی دانست.

وقتی این توضیحات را به عنوان کلید از پیش تعیین شده برای بین المللی شدن یک جشنواره با جشنواره فیلم فجر تطبیق می دهیم، این وجه بیش از پیش خودنمایی می کند که مسئولان و برگزارکنندگان فجر تنها به رویه این اصل قناعت کرده و به بخش رقابتی تنها به عنوان کلیدی برای حدف نشدن وجه بین المللی جشنواره فجر نظر دارند.

این تعبیر از کجا می‌آید؟ مروری بر فیلم‌های خارجی شرکت‌کننده در 25 دوره قبلی جشنواره یک نکته مهم و مشترک را آشکار می‌کند و آن اینکه هیچ فیلم خارجی برای اولین‌بار در دنیا یا منطقه در این جشنواره اکران نمی‌شود. نگاهی به دیگر جشنواره‌های جهانی با عنوان بین‌المللی نشان می‌دهد که قبل از برگزاری همواره فهرستی از فیلم‌هایی که اولین نمایش خود را در آن جشنواره از سر می‌گذارنند، ارائه می‌شود. در واقع اعتبار اصلی جشنواره از این نکته می‌آید که چند فیلمساز اکران اول فیلمشان را برای چنین جشنواره‌ای در نظر گرفته اند؟

جشنواره فیلم فجر کلاً از این وجه صرف نظر کرده یا در واقع آن را نادیده می گیرد، چرا که تا به حال چنین اتفاقی نیفتاده که فیلمساز خارجی اولین نمایش اثر خود را به جشنواره فجر بدهد. این رویکرد از کجا می‌آید؟ به بی‌مهری خارجی‌ها نسبت به ما و سینمایمان یا بی‌توجهی ما به سینما، جشنواره و خودمان؟ چه اعتباری برای جشنواره فیلم فجر کسب کرده‌ایم که انتظار داشته باشیم ما را جدی بگیرند؟

جشنواره فیلم فجر در بخش بین المللی بدل شده به مکانی برای دیدن فیلم های تکراری که چند حضور جشنواره‌ای یا حتی اکران در دیگر کشورها را پشت سر گذاشته و تازه برای مخاطب وطنی با بازبینی، سانسور، زیرنویس بی‌کیفیت و ... پخش می شوند. این رویکرد امتیازی به جشنواره فجر می‌بخشد که ما از آن بی‌خبریم؟

معمولاً دغدغه اصلی هیئت انتخاب قبل از توجه به نو بودن، کیفیت و کمیت فیلم، قابل پخش بودن آن در ایران با کمترین میزان سانسور است و نه البته بدون سانسور! این وجه به قدری ذهنیت هیئت انتخاب را به خود مشغول می‌کند که گاهی به اولین و آخرین پیش شرط برای حضور فیلم‌های خارجی در جشنواره بدل می‌شود و نتیجه هم فیلم‌هایی است که اگر هم مورد توجه بوده‌اند، ما زمانی سراغشان رفته ایم که دور موفقیت‌هایشان سپری شده و حتی خود را ملزم به حضور در این جشنواره ندانسته اند.

باز هم مروری بر 25 دوره قبلی جشنواره فجر در بخش بین‌الملل یادآور می‌شود که کمتر پیش آمده فیلمساز، تهیه کننده، بازیگر و بقیه عوامل یک فیلم خارجی همزمان با نمایش در جشنواره فجر حضور پیدا کنند یا حداقل در اختتامیه برای گرفتن جوایز حضور داشته باشند. این رویکرد دو دلیل مهم دارد که یکی همان کم بودن اهمیت و اعتبار جشنواره فیلم فجر به عنوان یک جشنواره بین‌المللی است.

اما دلیل دوم و ناخوشایندتر اینکه بسیاری از فیلم‌های خارجی از مجرایی غیر از کانال‌های رسمی به جشنواره فجر راه پیدا می‌کنند. وقتی به سایت معتبر IMDb مراجعه کنید و بخواهید اطلاعات یکی از فیلم‌های شرکت‌کننده و جایزه گرفته در جشنواره فجر را پیدا کنید، در بیشتر موارد از این حضور و جوایز خبری درج نشده و در واقع در کارنامه فیلم جایی ندارد! مطمئناً کسی این وجه را به عداوت خارجیان با ایران و سینمای ایران نسبت نمی‌دهد!

در آشفته بازاری که برای بین المللی کردن جشنواره فیلم فجر به راه می افتد، طرح چند پرسش درباره چگونگی شیوه انتخاب آثار از سوی هیئت انتخاب لازم به نظر می رسد. درباره جشنواره امسال که عنوان شده هیئت انتخاب فعالیت‌های مربوط به شناسایی فیلم‌های مناسب جشنواره را از پایان جشنواره بیست و پنجم آغاز کرده و هیئت انتخاب مشغول بررسی فیلم‌های شناسایی شده هستند. از اول آذرماه هم مرحله نهایی گزینش آثار آغاز شده است.

این گزینش یکساله چه روندی دارد و هیئت انتخاب جز معیار مورد نداشتن آثار برای نمایش داخلی چه مورد خاصی را در نظر می‌گیرند و چگونه به فهرست نهایی خود می‌رسند؟ فیلم دیدن در طول سال با حضور در کشورها و جشنواره‌های دیگر یا اینکه نسخه‌ای از همه فیلم‌های خارجی در اختیارشان قرار می‌گیرد و آنها انتخاب می‌کنند؟ توصیه‌های کسانی که فیلمی را دیده یا درباره آن شنیده‌اند یا موفقیت یک فیلم در جشنواره‌ها و اکران‌های خارجی در این انتخاب‌ها تأثیر دارد؟ یا اینکه مراجعه به کاتالوگ جشنواره‌های معتبر جهانی آسانترین و بهترین راه انتخاب است؟

جالب اینکه در مواردی هم که فیلم‌های بزرگ پس از طی دور موفقیت برای شرکت در بخش رقابتی جشنواره انتخاب شدند، رویکرد هیئت داوران در برخورد با آنها سئوال برانگیز بوده است. مثلاً فیلم‌های "ای برادر کجایی؟" برادران کوئن یا "مسیر سبز" فرانک دارابونت در سال‌های گذشته به کل نادیده گرفته شدند. ظاهرا این همه اصرار برای حضور فیلم‌های بزرگ در بخش مسابقه به هر قیمت و این برخورد هنگام داوری، حکایت یک بام و دو هواست!

چه می‌شود اگر مسئولان و برگزارکنندگان جشنواره بیش از حفظ عنوان بین‌المللی فکری برای قوام بخشیدن به ساختار این رویداد مهم سینمایی کشور کنند که ابهام‌های پیرامون آن کمتر و به نوعی قانونمند شود؟ مثلاً اگر این بخش رقابتی برای حفظ عنوان بین‌المللی حفظ شود ولی محدود به فیلم‌های آسیایی بماند، آیا اعتباری که کسب می‌شود واقعی‌تر نیست؟ بخصوص که فیلم‌های کشورهای آسیایی به جهت نزدیک بودن فرهنگ مشکلات مضمونی کمتری برای پخش در داخل ایران دارند.

جشنواره بین‌المللی فیلم فجر امسال بیست و ششمین سالگرد خود را جشن می‌گیرد و باز همان رسوم معمول در آن اعمال می‌شود. ولی ای کاش به این جشنواره تنها به عنوان ویترین خوش آب و رنگ ولی تهی از اعتبار نگاه نمی‌شد. آن وقت شاید یک وقت این اتفاق می‌افتاد که فیلم‌ها و فیلمسازان بزرگ حتی اگر نمایش اول فیلمشان را به ما نمی‌دهند، برای نمایش آن در جشنواره حداقل به ایران بیایند. جشنواره فیلم دبی در چهارمین سال برگزاری اعتباری پیدا کرده که جشنواره ما در 26 سالگی فاقد آن است.