به گزارش خبرنگار مهر، دکتر پورجوادی سخن خود را با اشاره شیوه های بیان آثار فلاسفه در آثار فلسفی آغاز کرد و گفت: وقتی به آثار فلاسفه بزرگ دقت می کنیم در می یابیم که هر یک از آنها سبک خاصی برای بیان فلسفه خود دارند ولی اگر دقت کنیم در می یابیم که این شیو تنها روش بیان مطالب فلسفی نبوده است بلکه هدف آموزش را نیز دنبال می کرده است. مثلا افلاطون شیوه گفتگویی را برای بیان مطالب خود انتخاب کرده است که این روش تا عصر جدید و نزد بارکلی نیز مشاهده می شود.
وی سپس به روش تمثیلی به عنوان یکی از روش های بیان فلسفی اشاره کرد و گفت: تمثیل (allegory) که در فارسی اصطلاحی جدید است روشی قدیمی برای بیان فلسفی است که در آن معمولا یک قصه یا داستان یا حکایت است که در کوشش یک شخص یا حیوانی برای رهایی از زندان و ققس و رفتن به وطن اصلی خودش بیان می شود. یا انسان غریب می کوشد معشوق یا وطن اصلی خود را بازیابد. معمولا قهرمان این داستان نیز نفس است که به تعبیر فلاسفه نفس ناطقه است.
این استاد فلسفه دانشگاه تهران با اشاره به سابقه این تمثیل ها در آثار افلاطون گفت: مثلا تمثیل غار در جمهوری افلاطون یکی از زیباترین این تمثیلها است که راجع به نفوس آدمیانی است که در غاری زندانی هستند و یکی از ایشان توان این را می یابد که به بیرون غار برود و حقیقت را مشاهده کند. این یکی از بهترین الگوهایی است که در فلسفه اسلامی نیز تاثیر گذاشته است.
وی سپس به تمثیل های فلسفی در آثار فیلسوفان مسلمان اشاره کرد و یادآور شد: رساله الطیر ابن سینا یکی از نخستین تمثیل های فلسفی است یا رساله سلامان و ابسال جامی یا قصه غربت الغربیه سهروردی که در آن ها مسائل فلسفی در زبانی تمثیلی بیان شده اند. این تمثیلها از تمثیلهای بلند تا کوتاه در آثار فلاسفه رایج بوده اند، مثلا سهروردی در لغت موران داستانی کوتاه را بیان می کند یا رساله الطیر ابن سینا یا غزالی که هر دو بلند هستند و گاهی این تمثیل ها آنقدر بلند هستند که داستانهای فرعی در دل آنها پرورش می یابد.
دکتر پورجوادی سپس دو نوع تمثیل را از یکدیگر تفکیک کرد و گفت: یک دسته از این تمثیل ها فلسفی یا فلسفی محض هستند مثل رساله حی ابن یقظان یا رساله الطیر ابن سینا که نفس ناطقه در آنها برای رهایی از عالم جسمانی و رفتن به عالم معقولات می کوشد و در ضمن آنها فیلسوف اندیشه جهانشناسی خود را بیان می کند. دسته دوم رساله های عرفانی است که از قدیمی ترین آنها رساله ای از حسین ابن منصور حلاج است که داستان پروانه ها و آتش است که ضمن آن مراتب تحقیق یا توحید را یعنی علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین بیان می شود.
دکتر پورجوادی در بخش دیگری از سخنانش به سیر این تمثیل ها از تمثیل های فلسفی به تمثیلهای عرفانی و کلامی گفت: با تحول تاریخ فلسفه اسلامی که در سده های اولیه بیشتر تحت تاثیر ابن سینا و شاگردانش متاثر از اندیشه یونانی بود به اندیشه های کلامی و عرفانی این سیر را تمثیلها نیز شاهدیم. به گونه ای که این تمثیلها نخست هلنیستی و بعد قرون وسطایی شد. یعنی تمثیلها از مضامین فلسفی به سمت گرایش های عرفانی و ادبی سوق داده شدند.
وی سپس به اهمیت تفسیر این آثار و دشواری های روبرو اشاره کرد و گفت: در غرب این کار در مورد تمثیلهای خودشان صورت گرفته است، اما در فرهنگ ما متاسفانه تفسیر و تمثیل و شرح این آثار به درستی صورت نگرفته و باید در این تفاسیر به مسئله مهم هرمنوتیک توجه شود. وی با اشاره به اثر یکی از محققان غربی در این زمینه تاکید کرد: علی رغم وجود یک سنت منسجم از تمثیلهای فلسفی که از زمان های نسبتا طولانی ادامه داشته است یک فقدان تحقیقات جدید در این زمینه محسوس است .
دکتر پورجوادی در پایان گفت: در هر صورت تمثیل زمینه ای برای تحقیق است که ما این ها را به عنوان بخشی از فلسفه اسلامی بشناسیم. ضمن آن که از این سنت از زمان صفویه به بعد به رکود و تکرار بدل شد و از این زمان به بعد دیگر شاهد تمثیل های قدرتمندی نیستیم.
نظر شما