نظریه ازلیت استمرار خداوند قابل دفاع است

به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه سلسله نشستهای پژوهشکده فلسفه تحلیلی نشست " مفهوم ازلیت خداوند" با حضور دکتر محمد سعیدی مهر، استاد دانشگاه تربیت مدرس، عصر دیروز برگزار شد.

دکتر سعیدی مهر در آغاز سخن با ذکر چند نکته مقدماتی درباره مفهوم ازلیت خداوند گفت : درباب اصطلاحاتی که در این بحث با آن سر و کار داریم می توان به ازلیت، ابدیت و سرمدیت که در فارسی استفاده می شود اشاره کرد. البته گاهی ازلیت در مقابل ابدیت به عنوان موجودی بی پایان تلقی می شود. همچنین گاهی اوقات واژه سرمدیت استفاده می شود که به نظر من بهتر است. اما به دلیل جا افتادن واژه ازلیت از این واژه بیشتر استفاده می شود.

وی در ادامه با اشاره به این نکته که بحث ما درچارچوب فلسفه دین و فلسفه تحلیلی است گفت: این بحث از یک جهت به صفات خداوند ارتباط پیدا می کند که یکی از این صفات ازلیت است. همچنین وقتی که ما ازلیت خدا صحبت می کنیم این بحث با زبان دینی نیز ارتباط دارد. مفهوم ازلیت در اندیشه آکویناس با عنوان زبان تمثیلی و همین طور رویکرد الهیات سلبی نیز آمده است. همینطور می توان به تاثیر در برخی از مسائل فلسفه دین مانند سازگاری علم مطلق و اختیار انسان، سازگاری علم مطلق الهی با تغییر ناپذیری هم اشاره کرد.

دکتر سعیدی مهر با طرح این پرسش که آیا مفهوم ازلیت خداوند بحث جدید و نوینی است گفت: مفهوم ازلیت خداوند یک مفهوم تاریخی و دارای ییشینه طولانی است. در فلسفه یونان باستان فیلسوفانی مانند پارمنیدس، افلاطون در  رساله تیمائوس با طرح ازلیت مثل، ارسطو با طرح ازلیت به مثابه بی آغازی و بی پایانی زمانمند، فلوطین در انئادها به این بحث پرداختند. از فیلسوفان دیگر می‌توان به آگوستین، بوئتیوس، آنسلم، آکویناس، هابز، لاک، اسپینوزا اشاره کرد.

 وی با اشاره به این نکته که از فیلسوفان مسلمان به میرداماد با طرح موضوع دهر و سرمدی می توان به گفت که فیلسوفان مسلمان عموما قائل به ازلیت خداوند هستند. در فلسفه اسلامی با تفسیر خاصی که از زمان وجود دارد و با توجه به اینکه شرکت در حیطه خاصی به وجود می آید بنابراین اینکه خداوند موجدی ازلی است تکلیف روشن و واضحی دارد.

دکتر سعیدی مهر در ادامه اظهار داشت: مفهوم ازلیت خداوند به عنوان عام و به صورت خاص در مورد خداوند تفاسیر مختلفی دارد که می توان در دو دسته کلی تقسیم کرد. یکی از اینها "غیر زمانی گرایی" (موجودی ازلی فاقد زمان است). عموم فیلسوفان باستان و سده های میانه چنین تفسیری از ازلیت خداوند دارند. این تفسیر سنتی از ازلیت خداوند است.

وی به دومین دسته اشاره کرد و گفت : دومین دسته "زمانی گرایی" (زمانمندی نامتناهی/ جاودانگی زمانی) است. موجود ازلی موجودی زمانمند است که وجودش آغاز و پایان زمانی ندارد و استمرار نامتناهی در زمان است. برخی از فیلسوفان دین معاصر مانند سوین برن و کنی با نقد غیر زمانی گرایی از دسته دوم دفاع کرده اند.  

 این استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه سخنانش به دو قرائت مختلف از ازلیت خداوند بر اساس تفسیر ازلی گرایی پرداخت و گفت : 1- وجود خداوند فاقد هر گونه استمراری است؛ از وجودی نقطه وار برخوردار است. 2- استفاده فیلسوفان قرون وسطی از استعاره محیط و مرکز دایره. اگر دایره ای را فرض کنیم و نقطه ای در مرکز نسبت آن با محیط مساوی است. تمام نقطه ها برای او یکباره حاضر است. پس وجود خداوند فاقد توالی یا تعاقب است ولی اتز نوعی استمرار برخوردار است.

دکتر سعیدی مهر در بخش دیگری از سخنانش به ازلیت و زمان اشاره کرد که سه دیدگاه کلی بر آن حاکم است: همه موجودات زمانمندند و موجود ازلی نداریم. زمان امر موهومی است. زمان واقعیت دارد و موجودات بر سه دسته اند: زمانمنمد ازلی و تبیین نسبت موجود ازلی با زمانمند.

دکتر سعیدی مهر بررسی نظریه ازلیت استمرار خداوند را قابل دفاع دانست و گفت  تصویر ازلیت استمراری را گروهی از فیلسوفان معاصر مانند خانم استامپ طرح کرده اند که در رساله بوئتیوس با عنوان "تسلای فلسفه" نیز آمده است. چهار مولفه در این باره استخراج شده که می توان به دارا بودن حیات، نامحدود بودن حیات، استمرار و واجد بودن حیات به صورت یکباره اشاره کرد.

دکتر سعیدی مهر در پایان سخنانش با طرح این موضوع که چالشهای بسیاری به مفهوم ازلیت خداوند وارد شده به طرح این پرسشها پرداخت و گفت: آیا مفهوم غیر زمان معقول است؟ آیا وجود خداوند می تواند غیر زمانمند باشد؟ با فرض غیر زمانمند بودن وجود خدا نسبت آن با موجودات زمانمند چگونه است؟