اذان؛ نوای مطهر موسیقی اسلامی

به گزارش خبرنگار مهر، در مساجد اسلامی هرگز عبادت و تشریفات عبادتی نظیر آنچه که در کلیسای مسیحیان انجام می‌گیرد، وجود نداشته است. بنابراین در مسجد مجموعه نوشته‌های مذهبی که به آواز خوانده شود، هیچوقت پدید نیامده، اما موسیقی به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.

از نخستین روزهای ظهور اسلام، اذان یعنی دعوت به نماز را در کوچه و خیابان به آواز می‌خواندند و اذان به وسیله مؤذن از فراز مناره مسجد شنیده می‌شد.

نوا خوانی اذان " تلحین "نام داشت که در آغاز چیزی شبیه نوحه‌خوانی بود، ولی رفته رفته و با گذشت زمان جنبه‌های نغمه در آن قوت یافت و صور مختلف پیدا کرد، به‌ طوری‌ که امروزه اذان را به سبکهای مختلف از خواندن ساده و یکنواخت تا حالات پر و کامل سر می‌دهند.

قرآن نیز تلاوت و تجوید خاص خود را دارد. خود آیات قرآن با نثری مقفی (قافیه‌دار) خود به خود ضرورتهای صوتی قرائت را تحمیل می‌کند. قرائت قرآن در آغاز ساده و مقید ولی دارای وجوه ترجیعی و قابل تکرار بوده است، اما با گذشت زمان پیشرفت کرد و در قرن نهم میلادی نغمه‌هایی برای قرائت قرآن به کار گرفته شد که از مایه‌های عامیانه و مردم پسند سرچشمه گرفته بود.

قرنهاست که فقهای اسلام بر سر این مسئله بحث و جدل دارند که آیا شنیدن موسیقی مشروع است یا خیر؟ درک اینکه این مسئله اصولا چگونه مطرح شده، بسی دشوار است، چرا که در تمامی قرآن مجید یک کلمه مستقیم علیه موسیقی نیامده است و چه بسا موسیقی جزء تفکیک‌ناپذیر زندگی اجتماعی عرب بوده است.

گروهی تحریم موسیقی را مستقیماً به حضرت محمد (ص) نسبت می‌دهند و گروه دیگر برآنند که این حرمت، ساخته و پرداخته فقهای دوره عباسیان است که نسبت به احترام و توجه مردمان به موسیقی و موسیقیدانان احساس حسادت می‌کردند.

نقل روایات موافق موسیقی از حضرت محمد (ص) هر چند از لحاظ کمیت به اندازه نقل قولهای مخالفان نیست، اما به همان اندازه وزین و معتبر است. به طور مثال از حضرت محمد نقل شده است: " خداوند رسولی جز با صدای نیکو نفرستاد" و یا از ایشان نقل شده است که "نکاح را ترویج کنید و غربال (دایره) را بکوبید". همچنین مراسم ازدواج پیامبر با حضرت خدیجه (س) با موسیقی به شادی بر گزار شد و مراسم ازدواج دختر حضرت محمد حضرت فاطمه (س) نیز.

این در حالی است که اسلام کوشیده از میان انبوه احادیث و روایات، قانون معینی را برای "شنود موسیقی" پدید آورد. اما چهار مکتب عمده فقهی حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی صریح و با وضوح تمام مغایرت فلسفه اسلام را با موسیقی اعلام کرده اند.

حقیقت این است که در تلاوت قرآن، اذان، تهلیل و تلبیه (لبیک گفتن)، آواز جنگ و موسیقی استفاده شده در اعیاد (عید قربان، فطر، ولادتهای مختلف، روز عاشورا و ...) که از مسائل مذهبی بوده اند موسیقی اجازه و حتی لزوم شرکت در آنها را داشته و از این طریق مجال ظهور، بروز و رشد یافته است.