دکتر حمید وحید دستجردی، رئیس پژوهشکده فلسفه تحلیلی، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر، در پاسخ به این پرسش که انگیزه تاسیس پژوهشکده فلسفه تحلیلی در مرکز تحقیقات فیزیک و ریاضیات نظری با چه هدفی بوده است، چه نیازی حس میشد که فلسفه تحلیلی به عنوان یک پژوهشکده در ایران مطرح شود گفت: البته اسم فلسفه تحلیلی را اسم عجیب و غریبی نباید قلمداد کرد، چون دپارتمانهای دیگر هم در ایران که فلسفه غرب یا فلسفه علم تدریس می کردند، یا حتی فلسفه کانت تدریس می کردند، همه به عنوان فلسفه تحلیلی محسوب میشوند و شاخههای آن هستند، منتهی مشخصا تحت این عنوان نبوده است، به خصوص اینکه آن درسهای اصلی که هرم فلسفه تحلیلی را تشکیل میدهند به صورت سیستماتیک و منظم در جایی تدریس نمی شد.
وی افزود: از این رو دیدیم که تنها راهی که موجب میشود که تلقی صحیحی از فلسفه غرب به معنای آنگلوساکسون آن که همان فلسفه تحلیلی است، ایجاد شود این است که جایی را ایجاد کنیم که فقط به این امر بپردازد و از حواشیای که معمولاً ارائه میشود و خیلی هم به بحث مرتبط نیست، بپرهیزد و فقط به درسهای اصلی بپردازد که اساس و پایه فلسفه غربی به معنای تحلیلی آن است.
دکتر وحید در پاسخ به این پرسش که این شیوهای که شما در اینجا در آموزش فلسفه تحلیلی پیش گرفتهاید، آیا ناظر به شیوه تدریس در کشورهای آمریکا و انگلیس است یا سنتهای فلسفه تحلیلی دیگر کشورها را نیز در نظر دارید، اظهار داشت: سنت فلسفه تحلیلی اگر فقط اسمش را بخواهید لحاظ کنید، به کارهایی بر میگردد که فرنگیها کردهاند. اما به معنای عام، فلسفه تحلیلی نوعی از اندیشیدن است که تعهد به برهان را لازم میآورد و این تعهد به برهان و استدلال، لزوماً امری فرنگی نیست و در فلسفه اسلامی خودمان، در اصول و علومی از این قبیل کاملا تعهد به برهان کاملا محسوس است.
وی تصریح کرد: از این جهت فلسفه تحلیلی میتواند شامل آن مباحث هم شود و چیزی منحصر به غربیان نیست. اما وقتی ما میخواستیم پژوهشکده فلسفه تحلیلی را بنا کنیم، نگاهمان به تجربهای بود که در غرب اندوخته بودیم تا از آن استفاده کنیم. از این رو در این رشته سعی میکنیم که همان دروس و به همان شیوهای که در فلسفه تحلیلی در غرب تدریس و به کار میرود استفاده کنیم.
رئیس پژوهشکده فلسفه تحلیلی در پاسخ به این پرسش که آیا قصد دارید که با همین نگاه متعهد به برهان به سنت خودمان هم توجه کنید اظهار داشت: بله، به این کار مشتاق بودیم و چند سمینار هم گذاشتیم که برخی از علمایی که در قم بودند، شرکت کردند و سخنرانیهای خوبی هم کردند و قصد داریم که ان شاء الله در آینده هم ادامه دهیم. اما در فلسفه اسلامی هنوز کسی را که بتوانیم در تهران از ایشان استفاده کنیم، نیافتهایم. به هر حال متاسفانه تهران از این جهت فقیر است و مطمئنا اگر کسی را داشتیم از ایشان حتما برای تدریس استفاده میکنیم. هدف ما از تشکیل این گروه و پژوهشکده در اینجا تربیت یک جامعه فلسفی فعال است که به شدت فقدان آن در وضعیت کنونی ایران محسوس است.
وی افزود: شما وقتی به جامعه ریاضی یا به جامعه فیزیک نگاه میکنید، درمییابید که ایشان با هم در تعامل فعال هستند. مقالههای منتشر شده در این حوزهها بهطورمعمول چند نویسنده دارد. شما میتوانید ببینید که فیزیکدانها و ریاضیدانها با یکدیگر سمینارهای زیادی میگذارند و افراد سخنرانی میکنند و.... ولی در فلسفه علی رغم اینکه اسمش در همه جا زیاد است، یک جامعه فعال علمی نداریم به همین دلیل شما در ایران به ندرت به مقالهای بر میخورید که خود کسانی که فلسفه میخوانند به آن ارجاع دهند. به دلیل نبودن همین جامعه علمی بود که ما کوشیدیم به سمتی برویم که این هدف حاصل شود. جامعهای که افراد در آن با یکدیگر تعامل فعال داشته باشند.
دکتر وحید که مدرک دکترای فلسفه خود را از دانشگاه آکسفورد اخذ نموده در ادامه این گفتگو درباب عدم شکل گیری تعامل جدی میان موسسات فلسفی در ایران گفت : این وضعیت برمیگردد به فقدان یک جامعه علمی فعال. شما ببینید در فرنگ وقتی یک مقاله نوشته میشود، در جوامع علمی و جاهای مختلفی ارائه میشود. این امر سبب میشود که با نظرها و دیدگاههای مختلف مواجه شود و همین امر موجب آن میشود که مقاله منقحتر و دقیقتر شود. این سنت متاسفانه در جوامع علمی ما نیست.
وی افزود: اصلاً در اینجا سنت مقالهنویسی به این معنا وجود نداشته است و چون این سنت وجود نداشته است، قاعدتا چیزی هم وجود نداشته که کسی با استناد به آن به نقادی بپردازد و به تعامل صاحبنظران منجر شود. همه اینها به نکتهای برمیگردد که در مورد فقدان یک جامعه فلسفی فعال عرض کردم. به فقدان یک جامعه فلسفی. اینکه چرا جامعه فلسفی نداشتیم هم تا حدودی به نحوه تدریس فلسفه دراین دیار باز میگردد. احتمالا فلسفه در دیار ما درست تدریس نمیشده و از این رو فارغالتحصیلان این رشته نتوانستهاند خود را درگیر مباحث فلسفی کنند.
دکتر وحید همچنین درباره سیاست کلی پژوهشکده فلسفه تحلیلی گفت : پژوهشکده فلسفه تحلیلی یک دپارتمان کوچک است و این اهدافی که شما میفرمایید بسیار کلان است و مستلزم امکانات فراوانی است. اما در هر صورت ما حس کردیم که کار را باید از جایی آغاز کنیم و لذا در حد امکانات محدودمان آغاز به فعالیت کردیم. بنابراین تلاش ما مقطعی و با توجه به امکاناتمان است. انشاء الله در آینده آن را بسط و گسترش میدهیم.
وی با تاکید بر این نکته که فعلا با توجه به امکاناتمان در همین حد است و تمرکزمان در فلسفه تحلیلی است گفت : ما سعی میکنیم یک دپارتمان کوچک را در فلسفه تحلیلی بنا کنیم. ضمن اینکه در اینجا دانشجویان به خوبی با مبانی فلسفه تحلیلی آشنا میشوند و با مسائلی آشنا میشوند که در واقع مبنای بسیاری از مباحث در فلسفه اخلاق، فلسفه تکنولوژی و... است. از این رو ما سعی میکنیم تا بتوانیم در انتقال مباحث فلسفه تحلیلی بکوشیم و اگر در این انتقال موفق باشیم گام بزرگی بر خواهیم داشت.
دکتر وحید در پاسخ به این پرسش که نظر شما در مورد تدریس فلسفه به زبان اصلی که اکثرا به انگلیسی است، چیست گفت : به نظر من اگر این کار انجام شود فایدههای زیادی خواهد داشت. البته این به معنای کنار گذاشتن زبان فارسی نیست. بلکه در کنار زبان فارسی تدریس به انگلیسی نیز مفید است.
رئیس پژوهشکده فلسفه در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به این نکته که در دوره اولی که دانشجو گرفتیم، تنها شرط شرکت در آزمون داشتن مدرک کارشناسی از هر رشتهای بود گفت : آن موقع تنها برایمان مهم بود که دانشجویان از پس امتحان و مصاحبه برآیند. لذا پس زمینه افراد برای ما اهمیت نداشت، مهم توانایی هایشان بود. این امر در سایر نقاط دنیا هم دیده میشود. شما افرادی را مییابید که تغییر رشته دادهاند. البته در آنجا این تغییر رشته به مساله ورود به دانشگاه ارتباطی ندارد. همچنین در غرب رشتههای ترکیبی زیاد است مانند «فلسفه و ریاضی». این امر سبب میشود که مثلا کسی از ریاضیات به فلسفه علاقهمند شود و به مسائل فلسفه ریاضی بپردازد.
دکتر وحید همچنین درباره انتشار آثار یا مجلههای تخصصی گفت : این امر هم با توجه به امکانات و هم با توجه به متخصصان فعلا امکانپذیر نیست. زیرا این امر به تربیت افراد باز میگردد که باز به کار اول ما وابسته است. وقتی ما دانشجویان خوبی تربیت کنیم، خود به خود کار مجله و انتشار کتاب نیز درست میشود. لذا دغدغه اصلی ما فعلا تربیت دانشجو است و میخواهیم که دانشجویانمان به خوبی از عهده خواندن منابع دست اول بر آیند.
دکتر وحید درباره دعوت استادان از خارج از پژوهشکده گفت : این امر جزء آرزوهای ما بوده است که بتوانیم اساتیدی را برای تدریس دعوت کنیم. کاری که الان کرده ایم این بوده است که از زمانی که این پژوهشکده تاسیس شده است،هر سال اساتیدی را از خارج دعوت کردهایم تا بهصورت فشرده در مورد موضوعات گوناگون صحبت کنند.
وی افزود : البته غایت ما این است که این اساتید را در زمانهای بیشتری نگه داریم و از ایشان برای تدریس استفاده کنیم اما در حال حاضر با توجه به شرایط خارج از اختیار ما امکان آن کم است ولی حتی برای دو سه هفته داشتهایم که افرادی به صورت فشرده به تدریس پرداختهاند، اما در اهداف ماست که این دورهها گسترش یابد.
رئیس پژوهشکده فلسفه تحلیلی در پایان اظهار داشت : هدف ما ایجاد یک جامعه علمی فعال است. اگر ما بتوانیم این کار را انجام دهیم، در کارمان موفق بوده ایم. هدف اصلی تشکیل جامعهای علمی است که در فلسفه جدّی باشد و آنرا بهصورت جدی آموخته باشد تا هر کسی هر حرفی را بدون احتیاط نزند چون میداند که سخنانش حتماً توسط یکی از همکارانش مورد بررسی دقیق قرار خواهد گرفت.
نظر شما