به گزارش خبرنگار مهر، دکتر بهرام گرامی درباره کتاب "گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی" در مرکز میراث مکتوب گفت: از آغاز شعر فارسی تاکنون 10 میلیون بیت شعر از هزاران شاعر در زمینه های مختلف به جا مانده که بخشی از آن در اشاره به گلها، میوه ها، درختان و دیگر گیاهان است. مروری بر مجلات ادبی و فهرست پایان نامه ها در دانشکده های ادبیات دانشگاه های ایران و گفتگو با شماری از فرهیختگان ادب فارسی نشان می دهد که به رغم انبوه مطالبی که طی چند دهه اخیر در شرح و تفسیر شعر قدیم فارسی منتشر شده، حتی یک مقاله جامع در مورد یکی از گیاهان در شعر فارسی منتشر نشده است.
وی افزود: فقدان این پژوهش در این زمینه نمی تواند به دلیل کم اهمیت بودن موضوع باشد و از سویی اشعار در زمینه گل و گیاه آن قدر پیچیده و دشوار به نظر نمی آید که کسی را یارای پرداختن به شرح و معنی آنها نبوده باشد. این جای خالی احتـمالا بر اساس این پیش فرض نادرست بنا شده که "در شعر قدیم فارسی اکثر شاعران برای رنگ و رو دادن به شعر و زینت بخشیدن به کلام خود و پر کردن جای خالی در شعر از گل و گیاه استفاده می کردند."
گرامی ادامه داد: شاعران نکته سنج فارسی زبان به خصوصیات و ویژگیهای گل و گیاهان به خوبی واقف بوده و طی قرنها تشبیهات و استعارات بدیعی از گل و گیاه پدید آورده اند.
وی درباره کتاب خود گفت: این کتاب آثار 146 شاعر فارسی زبان را طی هزار سال از آغاز شعر فارسی تا عصر مشروطیت دربر می گیرد (از رودکی تا بسطامی). در این کتاب از آثار شاعران بعد از مشروطیت مگر به ضرورتی انگشت شمار استفاده نشده است، زیرا به اعتقاد من در بیشتر آثار شاعران متأخر و معاصر چندان نشانی از شناخت گیاهان و توجه به ویژگیهای آنها به چشم نمی خورد.
این پژوهشگر ادب فارسی خاطرنشان کرد: شاعرانی که از آنان در کتاب گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی نقل شده عبارت اند از: ابن یمین، ابوسعید ابوالخیر، ابوشکور بلخی، اثیر شیرازی، اسدی طوسی، امیر خسرو دهلوی، اهلی شیرازی، انوری، بابا طاهر، بیدل دهلوی، جامی، حافظ، خاقانی، خیام، دقیقی توسی، رودکی، سعدی، شیخ بهایی، عبید زاکانی، عطار نیشابوری، فردوسی، اسعد گرگانی، ناصرخسرو، مولوی، نظامی، هاتف اصفهانی و بسیاری دیگر.
دکتر بهرام گرامی درباره مقام و منزلت گل و گیاه نیز گفت: گل و گیاه در فرهنگ ایرانی جایگاهی شایسته دارد. یکی از ظرایف و برجستگی های مربوط به گل و گیاه بررسی نام گذاریهای جغرافیایی است که از روی نام گیاهان انجام شده است مانند گلپایگان، گلدسته، گلپر آباد، انجیره، انار، گل تپه، گل چشمه، ارغوان، چناران، صنوبر و شاید هزاران ترکیب دیگر.
وی در ادامه نمونه هایی از تشبیهات و استعارات چند گل را این چنین تشریح کرد:
نرگس
رسید موسم آن کز طرب چو نرگس مست
نهـــــد به پای قدم هر که شش درم دارد
شش گلبرگ سپید نرگس همراه با دایره زرد میانی و گاه تیرگی قعر آن در مجموع شکل چشم را به ذهن انسان متبادر می کند که بخش زرد رنگ میانی حالت بیمار گونه به چشم نرگس می دهد و از این رو چشم بیمار و مست و خمار آلوده را به نرگس تشبیه کرده اند. ساقه بی برگ و سبز رنگ گل را که میان تهی و نی مانند است و خمیده به عصا و قلم تشبیه کرده اند. بر همین وجه نرگس را سر به زیر، فروتن یا سر سنگین خوانده اند.
سوسن
بسان سوسن اگر ده زبان شود حافظ
چو غنچه پیش تواش مهر بر دهان باشد
سوسن گلی است سپید و خوشبو که رنگ و روی معشوق را دارد و در بسیاری از اشعار سوسن را آزاد نام نهاده اند ولی آنچه سوسن را از دیگر گلها متمایز می کند از یک سو زبان و زبان آوری آن به جهت شباهت گلبرگهای دراز آن به زبان است و از سویی دیگر خاموشی آن در عین زبان داشتن. مهر به دهان داشتن کنایه از تعهد به رازداری نیز هست.
گل سرخ
سخن در پرده می گویم چو گل از پرده بیرون آی
که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی
گل، گل سرخ، گل حمرا، گل سوری، گل صد برگ، گل لعل، گل محمدی و گل نوروز مترادف هم هستند. گل سرخ، سلطان باغ یا عروس چمن است. در بهار بر درختچه پر خاری می روید و چند صباحی زنده است. گل سرخ معشوق بی چون و چرای بلبل است.
گل رعنا
تا غنچه خندانت دولت به که خواهد داد
ای شاخ گل رعنا از بهر که می رویی
گل رعنا دو رو و دو رنگ است. از برون زرد و از درون سرخ و از این روی رخسار عاشق و روی معشوق، جام زرین و می گلگون و روی زرد و دل پر خون را به آن تشبیه کرده اند. واژه رعنا به مفهوم دو رنگی و دو رویی است.
شقایق
گل بوستان رویت چو شقایق است لیکن
چه کنم به سرخرویی که دلی سیاه دارد
در قاعده هر گلبرگ شقایق لکه سیاه رنگی است که به صورت داغ بزرگی در قعر جام و در دل شقایق دیده می شود. سیاه دلی و دل سوختگی را نشان می دهد.
بنفشه
بنگر بدین درختان چون جمع نیکبختان
شادند ای بنفشه از غــــم چرا خمیدی؟
ساقه نرم و ظریف و خمیده گل بنفشه به افتادگی و سر به زانوی غم داشتن تعبیر شده است.
سنبل
به گرد سنبل تو جانها چو مور و ملخ
که ناز خرمن لطفت برند جمله زکـــات
در 146 شاعر که ذکر شده فقط یک شاعر و آن هم مولوی است که سنبل را در معنای واقعی و خاص بکار برده است. سنبل خوشه گندم است.
برگ چنار
بر دست حنا بسته نهد پای به هر گام
هرکس که تماشاگه او زیر چناری است
تشبیه به پنجه یا کف دست است و از این شباهت مضامینی چون دست افشاندن در چمن دست به دعا به سوی فلک، تهیدست بودن از بار و ثمر و حنای خزان بر دست گذاردن پدید آورده اند. برگ جوان چنار به پای مرغابی هم تشبیه شده است.
نیلوفر آبی
خورشیدی و نیلوفر نازنده منم
تن غرقه به اشک در شکر خنده منم
رخ زرد کبــــود تن سر افکنده منم
شب مرده ز غــم روز به تو زنده منم
نیلوفر آبی تشبیه آن با گل نیست بلکه با برگش است. پهنه برگ او زمینه کبود دارد مثل آسمان. نیلوفر عاشق خورشید است. روز با خورشید بالا می آید و با غروب او سر به آب می برد.
دکتر بهرام گرامی مؤلف "گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی" متولد 1321 در تهران است. وی لیسانس مهندسی کشاورزی را از دانشگاه تهران (1343) و فوق لیسانس را در رشته اصلاح نباتات و بیماریهای گیاهی از دانشگاه آمریکایی بیروت (1349) و دکترای خود را در ژنتیک و علوم گیاهی از دانشگاه مانی توبا در کانادا (1356) دریافت کرد. وی در سمت کارشناس و محقق در سازمان تحقیقات کشاورزی ایران و نیز استادیاری دانشگاه صنعتی اصفهان اشتغال داشته است. تنظیم و ویرایش خلاصه نتایج تحقیقات کشاورزی در ایران از آغاز تا سال 1356 و نیز گردآوری و تدویــن فهرست پایان نامه ها، مقاله ها و نشریه ها از بدو تاسیس تا سال 1360 از فعالیتهای غیر آموزشی او در سالهای 1359 تا 1362 بوده است. مؤلف پس از عزیمت به آمریکا (1364) در دانشگاه کالیفرنیا به تحقیق پرداخت. وی ده ها مقاله به زبان انگلیسی و فارسی تألیف کرده و بخشی از آن را در مجامع بین المللی ارائه داده است.
نظر شما