هنر موسیقی شرق خراسان ریشه در فرهنگ ناب ایرانی دارد

عبدالغفور محمدزاده در گفتگو با خبرنگار مهر در مشهد به بهانه تلاش فراوانش برای ثبت و ضبط آوازهای سرزمین مادری اش در خصوص شکل گیری فرهنگنامه موسیقی شرق خراسان گفت: جای خالی موسیقی تربت جام در منابع و مآخذ نوشتاری احساس می شود.

جدای از مقالات ریز و درشت که در مجلات و روزنامه ها چاپ می شد، هیچ منبع و مخزن اطلاعاتی دقیقی در این خصوص وجود نداشت و این احساس کمبود بهانه ای برای جمع آوری و تحقیق درباره مقامهای موسیقی خراسان شد.

وی با اشاره به آشنایی با این هنر موسیقی به مدت 10 سال از محضر اساتید این حوزه خاطرنشان کرد: با تهیه کلیه سبک های آوازی، غزلیات، نواها و آوها، همه و همه را در آرشیو و یافتن بخش عمده ای از اطلاعات در این خصوص مجموعه فرهنگنامه موسیقی شرق خراسان را که شامل معرفی جامع مقامهای سازی و آوازی و سبک های مختلف خوانندگی در آیین های مختلف است را تألیف کردم.

این نوازنده جوان مشهدی با اشاره به تغییر نام این کتاب پس از رؤیت هوشنگ جاوید با عنوان فرهنگنامه موسیقی تربت جام ادامه داد: از دیگر اهداف تالیف این مجموعه، معرفی موسیقی این گوشه از ایران، موسیقی شرق خراسان صحیح است نه جنوب خراسان. شهرهای تربت جام، تایباد، خواف، کاشمر، تربت حیدریه و... که در یک حوزه موسیقایی قرار می گیرند، همه در شرق خراسان هستند و مرکز این موسیقی نیز که در حال حاضر تربت جام است و این شهر نیز در شرق خراسان واقع است.

وی خاطرنشان کرد: پس اصطلاح "موسیقی جنوب خراسان" که از آن بسیار استفاده می شود، عبارت دقیقی نیست.

محمدزاده در خصوص شاخصه های موسیقی شرق خراسان، آن را نوعی موسیقی عنوان کرد که از تولد آغاز می شود و با مرگ خاتمه می یابد و عنوان کرد: آیین تولد با موسیقی خاص خود همراه است. "چپوخوانی" از موسیقی تولد است.

"حنابندان" از انواع موسیقی جشن و سرور است که خاص مراسم عمومی است. "عزیز با عزت" یا "مرگ آخر مرگ" از موسیقی سوگ و عزاست. مضامینی الهی را هم نباید از یاد برد. "منقبت خوانی"‌، "فضیلت خوانی" و... از انواع موسیقی مذهبی هستند که در موسیقی شرق خراسان به روشنی می تواند رد پای آن را دید.

وی افزود: در حوزه موسیقی عرفانی نیز مقامهای خانقاهی را داریم که در حلقه های ذکر اجرا می شده و با آداب ویژه ای همراه بوده است. موسیقی سفر هم داریم که همین شعرهای سوزناکی که در ادبیات روستایی وجود دارد درآن مجموعه قرار می گیرد.

موسیقی کار و تلاش را هم نباید از نظر دور داشت. فریادهایی که هنگام کار که به طور عمده هنگام کار کشاورزی و تولید محصول است، خوانده می شود. در شرق خراسان حتی برای آموزش مفاهیم به کودکان هم موسیقی خاصی داریم و این در نوع خود بی نظیر است.

الفنامه خوانی نمونه ای از این موسیقی است. حماسه نیز در موسیقی شرق خراسان حضوری پر رنگ دارد. جنگنامه خوانی، مثنوی خوانی و... از این دسته اند.

این نوازنده با اشاره موسیقی پادایرگی در این منطقه اظهار داشت: این گونه مهم از موسیقی بسیار مغفول مانده که در قدیم به طور عمده توسط زنها در مراسم های زنانه جشن و سرور خوانده می شده است.

موسیقی زنانه بخش مهمی از موسیقی شرق خراسان را تشکیل می دهد. البته به این موسیقی زنانه می شود لالایی های مادران را هم اضافه کرد.

وی با بیان اینکه در این فرهنگنامه به سازها هم پرداخته شده است گفت: دوتار عمده ترین ساز این گوشه از کشور است.

البته سرنا و دهل هم هست که اصالت دوتار را ندارند و بعدها توسط اقوام مهاجر به این منطقه وارد شده است اما دوتار از صبح تاریخ در دست مردم این سرزمین بوده است.

آیین های نمایشی همراه با موسیقی و چوب بازی یا رقص با چوب یکی از اصلی ترین آنهاست. این آیینها ریشه در فرهنگ ناب ایرانی دارد و هر یک بیانگر داستان و تاریخ سرزمین یا قومی خاص است.

محمدزاده در خصوص مهمترین بخش فرهنگنامه عنوان کرد: در بخش معرفی هنرمندان شرق خراسان از سه نسل قبل تا به امروز تمام سعی بر این بوده که معرفی جامعی از هنرمندان نسل گذشته که در حال حاضر زنده نیستند، ارائه شود.

عبدالغفور محمدزاده این روزها مراحل نهایی چاپ کتابی را می گذراند که به گفته هوشنگ جاوید در مقدمه همان کتاب یک اثر تحقیقی بی نظیر است.