ترکیه به لحاظ جغرافیایی دارای اهمیت ویژه ای است این کشور در تقاطع سه منطقه مهم راهبردی (خاورمیانه، بالکان و اروپا) قرار گرفته است. نظر به چنین موقعیت ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی، غرب همیشه در تلاش بوده است که از ترکیه به عنوان بازیگر فعال منطقه ای در حل مناقشات و کاهش تنشها استفاده کند.
از این رو ترکیه در دهه گذشته هم از نظر نظامی و نیز دیپلماسی در تحولات منطقه خاورمیانه همیشه نقش آفرین بوده است. ولی با توجه به فروپاشی شوروی سابق و تغییر معادلات قدرت در منطقه و تمایل فراوان این کشور برای پیوستن به اتحادیه اروپا با وجود دشواری های موجود، آنکارا به رهبری اردوغان با تغییر سیاست خارجی خود در تلاش است که ضمن ایفای نقش تاریخی در برقراری صلح بین اعراب و اسرائیل همچنان به عنوان متحد استراتژیک غرب در منطقه باقی بماند؛ از سوی دیگر، به علت حضور شورشیان کرد (پ.ک.ک) در شمال عراق و تداوم درگیری های خونین در مناطق کرد نشین، روابط این کشور با دولت عراق با پیچیدگی هایی روبرو بوده است.
تفسیر و برداشت مقامهای عراقی از حملات دامنه دار ارتش ترکیه به شمال عراق، حاکی از تمایل این کشور به گسترش نفوذ در منطقه و ایجاد جای پای استراتژیکی است.
با این وجود، مقامهای ترکیه در دیدارهای خود با همتایان عراقی تلاش می کنند ضمن حمایت از یکپارچگی و وحدت ارضی این کشور، از افزایش تنش در روابط دوجانبه جلوگیری کنند.
همچنین مقامهای ترک با وجود اختلافات موجود با مقامهای سوری و نیز بدبینی نسبت به حمایتهای سوری ها از خواسته های شورشیان کرد در سالهای اخیر تلاش می کنند ضمن فراموشی اختلافات، گامهای جدیدی را برای حل و فصل مناقشه اعراب و اسرائیل بردارند.
این در حالی است که ادعاهای جدید مقامهای کاخ سفید مبنی بر تلاش سوریه برای دستیابی به تسلیحات هسته ای و نیز اعلام آمادگی مقامهای رژیم صهیونیستی برای حمله به مراکز نظامی این کشور، روابط دمشق- واشنگتن را نیز دستخوش تحول مهمی نموده است.
از این رو برخی تحلیلگران سیاسی از احتمال ایفای نقش میانجی گری بین سوریه و اسرائیل توسط دولت ترکیه سخن می گویند که تحقق چنین امری نقش برجسته و موقعیت منحصر به فردی را در عرصه معادلات سیاسی منطقه، نصیب اسلامگرایان در ترکیه خواهد کرد.
درباره رژیم اسرائیل، نیز ترکها تلاش می کنند ضمن اعلام وفاداری نسبت به تداوم همکاری های دوجانبه، از مولفه تاثیرگذاری لابی صهیونیسم در اروپا برای پیوستن به اتحادیه اروپا استفاده کنند.
لازم به ذکر است که ترکیه و اسرائیل در سال 1990 وارد یک مرحله از همکاری های استراتژیک در حوزه نظامی و اطلاعاتی شدند، ولی وقوع جنگ در منطقه و اشغال عراق توسط نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و نیز حضور پر رنگ اطلاعاتی اسرائیل در شمال عراق از اهمیت روابط میان طرفین کاسته بود.
از این رو به نظر می رسد که آنکارا با بازی دو سویه با اعراب و اسرائیل؛ در تلاش است که ضمن ارتقای پرستیژ منطقه ای خویش همچنان به عنوان محور و کانون تحولات عرصه دیپلماتیک منطقه ای باقی بماند.
در همین حال وخامت اوضاع منطقه، به دلیل تداوم حملات رژیم صهیونیستی به مناطق فلسطینی و نیز تداوم تنش در جنوب لبنان، مقامهای صهیونیستی را در شرایط دشواری قرار داده است به طوری که سران این رژیم برای کنترل اوضاع حاضرند با پرداخت هزینه های ممکن در قبال بازگرداندن بلندی های جولان ضمن قطع حلقه ارتباطی حزب الله لبنان و حماس از به هم خوردن توازن منطقه به نفع ایران نیز جلوگیری کنند.
بی تردید ایران اسلامی با پشتیبانی معنوی از نیروهای حزب الله لبنان و حماس و داشتن روابط استراتژیک با دمشق از توانمندی های بالایی در منطقه برخوردار است. از این رو این رژیم در تلاش است تا با استفاده از نقش آفرینی های ترکها در مسائل منطقه ای، از گسترش نفوذ ایران نیز جلوگیری کند. در شرایط حاضر ترکیه در تلاش است که با تداوم رایزنی های گسترده و با گفتگو با کشورهای مهم منطقه از جمله ایران، سوریه و عربستان از یک سو و رژیم صهیونیستی و غرب از دیگر سو راه نزدیک شدن به اتحادیه اروپا را هموار کند.
در واقع ترکیه در پی آن است که به مانند پلی میان منطقه خاورمیانه با اروپا و ایالات متحده ایفای نقش کند. در واقع مقامهای ترکیه تلاش مجددی را برای مطرح نمودن خویش برای ارائه مدل مناسبی از حاکمیت در منطقه آغاز نموده اند.
-------------------------------------------------------------------
دکتر "محمد مهدی مظاهری" تحلیلگر مسائل خاورمیانه
نظر شما