متن نمایشنامه "رودکی" منهدم شده و اجرای آن مورد تأیید من نیست

این نویسنده و کارگردان تئاتر درباره مراحل نگارش این اثر به خبرنگار مهر گفت: ماه مبارک رمضان سال گذشته از بنیاد رودکی با من تماس گرفتند. ظاهرا محمد ابراهیمیان متن تراژدی "رودکی" را نوشته و در اختیار پویان گذاشته بود. ولی گویا در زمان تمرین‌های نمایش نویسنده مجوز اجرای متن را پس گرفت و دلایل خود را نیز رسما اعلام کرد.

آقاخانی ادامه داد: شاید آن روز منتقد عملکرد ابراهیمیان بودم، زیرا فکر می‌کردم این عملکرد کمی شمایل غیرحرفه‌ای دارد. ولی امروز که "رودکی، جادوگر واژگان سبز" اجرا شده تصور می‌کنم ابراهیمیان سنجیده و دقیق عمل کرده است. من تجربه و حس ایشان را به دورنمای آینده کار خود ستایش می‌کنم که به موقع جلو تخریب متن خود و بی‌حرمتی به عرقریزان روح را گرفتند.

نویسنده نمایشنامه "رودکی" درباره تاریخی از زندگی رودکی که در این نمایشنامه به نگارش درآورده گفت: وقتی به دعوت بنیاد رودکی برای تحقیق و نگارش نمایشنامه درباره زندگی این شاعر پارسی لبیک گفتم، فرصت مطالعاتی یکماهه درخواست و پس از تحقیق از تمام منابع موجود درباره رودکی و دوران زندگی وی پیرنگ اثر را انتخاب کردم.

ایوب آقاخانی نویسنده نمایشنامه "رودکی، جادوگر واژگان سبز"

وی افزود: رودکی در 329 هجری قمری فوت می‌کند و من سه سال آخر زندگی وی را مد نظر قرار دادم. یعنی زمان به وزارت رسیدن شخصی به نام جیحانی که اصولا در آن دوران است که جهان بر رودکی تنگ و این دگرگونی سبب می‌شود از یک چهره جذاب و ارزشمند ادبی و تاریخی در مملکت و دوران خود تبدیل به چهره‌ای شود که به هر نحو می‌خواهند تخریبش کنند.

آقاخانی تأکید کرد: رودکی را بعد از مطالعات یکماهه با پیرنگ تخیلی شروع کردم و شخصیت‌هایی که در مطالعه تاریخی خیلی نتوانسته بودم به نکات روشن در رابطه با آنها دست یابم به ضرورت دراماتیک درشت کردم؛ مانند قطران مادر رودکی و ماج که راوی اشعار است. ماج کسی است که با ساز و سرود اشعار رودکی را در زمان حیات وی به مخاطبان منتقل می‌کرده است.

نویسنده "رودکی" گفت: فضایی که من تصویر کردم پس از مرگ رودکی است و جسدی که دریاچه به مردمان کنار آب می‌دهد متعلق به ماج است. ماج یکسال بعد از مرگ رودکی خود را غرق کرده ولی هنوز جسدش سالم است. این در حد یک معجزه بوده و به همین خاطر مردم به تفسیر آن می‌نشینند و این تفسیر سبب نقب زدن به گذشته زندگی رودکی و ماج می‌شود.

وی اظهار داشت: به نظر من گزارش تاریخی برای درام هرگز جذاب نیست و آثاری که صرفا در بستر درام گزارش تاریخی شده‌اند هرگز آثاری موفق نبوده‌اند. همیشه گرفتن معدل میان ضرورت‌های دراماتیک و تاریخ سبب‌ساز ماندگاری بیشتر یک اثر شده است.

آقاخانی با اشاره به اینکه رسیدن به این پیرنگ تخیلی و اختصاص بخش اعظم نمایشنامه به فصل دادگاه یا محاکمه رودکی چالشی بزرگ برایش بوده، گفت: چالش بزرگتر من ساختن زبان مناسب برای نمایشنامه بود. زبانی که می‌بایست در درجه اول فاخر می‌بود چون درباره گذشته ایران و پدر شعر پارسی صحبت می‌کرد و رسیدن به این زبان کاری آسان نبود.

وی ادامه داد: مطالعه و رجوع به آثار نمایشنامه‌نویسان ایرانی که زبانی درخور را در آثار خود تجربه کرده‌اند و مراجعه به آثار مکتوب دوره سامانیان باعث شد من به یک کلید واژگانی برسم که در ساخت دستور زبان دوران خود مرا راهنمایی کنند. با این تاکید که مخاطب آن را پس نزند و ثقیل به نظر نرسد. زیرا این عارضه دامن بسیاری از آثار نمایشی را زمان اجرا گرفته است.

این نمایشنامه‌نویس درباره منابع مورد استفاده در نگارش متن گفت: من تقریبا هر منبعی درباره دوره سامانیان و خود رودکی را بررسی کردم، ولی منابع اصلی‌ام عبارتند از "تاریخ سامانیان عصر طلایی ایران بعد از اسلام" جواد هروی، "محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی" سعید نفیسی، "یاد یار مهربان، سیری در زندگی و سروده های رودکی" گردآوری علی دهباشی.

وی افزود: همچنین همایش هزار و صدمین سالگرد رودکی کمی به من کمک کرد. درباره رسیدن به نثر سنجیده برای این متن نیز مرهون آثار مکتوب از نویسندگان عزیزی نظیر بهرام بیضایی، حمید امجد، نادر ابراهیمی و احمد شاملو هستم که برای نوشتن یک صحنه، جمله و حتی کلمه در این نمایشنامه به مددم آمدند تا نبض اصلی درام را پیدا کنم.

آقاخانی با اشاره به اینکه متن بعد از حدود دو ماه نوشته و به بنیاد رودکی تحویل شد گفت: علی پویان به عنوان کارگردان روی متن شروع به تمرین کرد و من امتیاز اجرا در تالار وحدت و کارگردان مورد تأیید بنیاد رودکی را تأیید کردم. پویان نیز تا حدی محترمانه برخورد کرد. کار را واگذار کردم و تا امروز که آخرین روزهای اجرا سپری می‌شود دخالتی در آن نداشته‌ام.

وی خاطرنشان ساخت: من اعلام آمادگی کرده بودم در زمان نیاز با حضور در تمرین‌ها و تغییر متن در صورت ضرورت به کارگردان کمک می کنم. ولی هرگز دعوت نشد و در تمرین‌ها حضور نداشتم و تنها خروجی نهایی را متوجه شدم. با کمال تعجب اتفاق‌هایی دیدم که برایم خوشایند نبود، ولی از شأن حرفه‌ای درام‌نویسی تصمیم گرفتم دخالت نکنم.

این مدیر تئاتر یادآور شد: کارگردانانی که در گذشته با آنها کار کرده‌ام شاهدند در مقابل تغییر در متن نمایشی‌ام نظر می‌دهم ولی مقاومت نمی‌کنم. نظیر کار با استاد سیاوش تهمورث که وی آخر نمایشنامه "رویاهای رام‌نشده" را تغییر داد که مورد قبول من نبود، ولی از من خواست موافقت کنم و من پذیرفتم. چون برخورد ایشان با من و نمایشنامه و متقابلا من با ایشان حرفه‌ای بود.

این نمایشنامه‌نویس جوان گفت: درباره متن "رودکی، جادوگر واژگان سبز" متوجه شدم تغییرات کلان در متن شالوده آن را منهدم کرده و چیزی از ارزش‌های آن باقی نمانده است. ولی از همه اینها ناگوارتر اینکه کارگردان اعلام کرده تمام تغییرات با مشورت من بوده است. این یک شوخی غیرقابل بخشش و از غیرحرفه‌ای‌ترین کارهایی است که من در این مدت دیده و تجربه کرده‌ام.

آقاخانی تأکید کرد: انهدام متن و اجرای بد آن زیاد برایم مهم نیست، چون این سرنوشت تلخ درام‌نویسی ماست. به این خاطر است که گاهی آقاخانی را می‌بینید که کارگردان آثار خود است. وقتی انسان مفتخر به مشورت‌هایی می شود که انجام نداده مشکلات آغاز می‌شود. من اینجا از تریبون خبرگزاری مهر اعلام می‌کنم اجرای "رودکی" مطلقا و ذره‌ای مورد تأیید من نیست.

نویسنده رودکی افزود: آن متن با شالوده منهدم خود اصلا متن من نیست و تمام کسانی که دوست دارند اثبات این مدعا را از طریق پیگیری شخصی شاهد باشند می‌توانم متن مکتوب را در اختیارشان بگذارم تا آن را با این اجرای کودکانه و دبستانی در بنیاد رودکی مقایسه کنند.

صحنه‌ای از نمایش "رودکی"

وی در ادامه سخنان خود گفت: مشکل بنیادین من حذف صحنه‌هایی است که به گمانم صحنه‌های مهمی بودند. همچنین تغییر نثر نمایشنامه به طریقی که حتی در این تغییرات ساختار درست زبان فارسی نیز رعایت نشده است. مشکل دیگر من این است که نثر به نفع ناتوانی بازیگر در صحنه‌هایی از نمایش تغییر کرده است.

به گفته آقاخانی، مجموعه این تغییرات اتفاقی نیست که برای اولین بار برای وی افتاده باشد و اصلی‌ترین دلیل لحن ناراحت و کلافه او در این گفتگو دوری کارگردان کار از قاعده‌های حرفه ای و رعایت نکردن اخلاق حرفه‌ای است و حرف‌های کذبی که نسبت به تغییرات متن به وی نسبت داده‌اند.

مدیر چهار فصل تئاتر تصریح کرد: این آخرین تجربه من بود که بدون اطلاع صد درصد از توان کارگردان امتیاز متن خود را در اختیار وی قرار دهم. حداقل در تهران این کار را نخواهم کرد، زیرا خیلی از دوستان شهرستانی به من رجوع می کنند و جواب رد نمی‌گیرند. به واسطه اینکه خود من نیز به نوعی از فعالان شهرستانی هستم سعی می‌کنم از بچه‌های شهرستانی حمایت کنم.

آقاخانی در پایان گفت: البته این انتقاد و ناراحتی‌ها که عنوان شد به هیچکدام از عزیزان و بزرگانی که در این نمایش به ایفای نقش پرداختند برنمی‌گردد. هنرمندانی نظیر ایرج راد، اصغر همت، الهام پاوه‌نژاد و دیگر عزیزان که در این کار حضور داشتند و به دفعات نشان داده‌اند که از لیاقت و کرامات بسیار برخوردارند و من در مقابل همه آنها سر تعظیم فرود می‌آورم.

نمایش "رودکی، جادوگر واژگان سبز" با بازی ایرج راد، اصغر همت، الهام پاوه‌نژاد و حسین محب اهری تا امروز جمعه 27 اردیبهشت در تالار وحدت روی صحنه است و زندگی شاعر بلندآوازه ایرانی را روایت می‌کند.