به گزارش خبرگزاری مهر، سخنرانی "آینده‌اندیشی و آیندة ارزشها تأملی در نتایج و تبلعات «جهانی‌شدن» برای سپهر ارزشها و اخلاق" بیست و دوم خردادماه مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد.
دکتر علی پایا عضو هیئت علمی این مرکز در ابتدای سخنان خود اظهار کرد: ابنای بشر از نخستین روز پیدایش بر پهنة زمین خاکی با انواع چالش‌هایی که بنیاد هستی‌شان را تهدید می‌کرد روبرو بوده‌اند. انواع خطرات از بلایای طبیعی تا مصائب و فجایع ساختة آدمی، بقا و زندگی بر روی سیاره را به تکاپویی همیشگی برای انسان بدل ساخته است.
دکتر علی پایا با تأکید بر اینکه معنا و ارزش عمری به درازای عمر بشریت دارند گفت: بحران معنا و ارزشها برای موجودی برجستگی پیدا می‌کند که به برکت دستیابی به بلوغ فکری دریافته است که برای یافتن راه خویش در ظلماتِ عالمی که در آن زیست می‌کند، ابزاری جز خردِ خویش در اختیار ندارد.که به مدد همین خردِ فردی و جمعی است که همة امور، حتی «وحی آسمانی» نیز می‌باید تفسیر و فهم شود.
وی در ادامه افزود: جهانی‌شدن به منزلة فرایندی برخاسته از تعاملات میان افراد و جوامع، محصول پیچیده‌تر‌شدن فزاینده سیستمی است که مجموع «سپهر فرهنگی» یعنی فراگیرترین زیست‌سپهر بر ساخته آدمیان را تشکیل می‌دهد. در همة سیستم‌های پیچیده، پس از رسیدن شمار روابط میان اجزاء درونی سیستم با یکدیگر و با محیط پیرامون به آستانه‌ای معین، ظرفیت‌های جدید ظاهر می‌شود که با خود روابط و شرایط جدیدی را به همراه می‌آورد و بر معماری و جغرافیای کل سیستم تأثیر می‌گذارد.
وی با تأکید بر اینکه بسیاری از ناظران در عرصة جهانی نگران آنند که تداوم روند جهانی‌شدن به فروپاشی معنای کنش‌ها و نظام‌های ارزشی ما و نهایتاً حتی نابودی هستی خود ما منجر گردد، اظهار کرد: از دید این ناظران شکست معنا و بحران ارزشها در زمانة کنونی ناشی از جهانی‌شدن است. به باور این ناظران، جهانی‌شدن به منزلة رشدی که به نحو اختصاصی با پیشرفت‌های تکنولوژیک گره خورده است و نوعی پیشرفتِ مادی‌گرایانه عاری از روح و معنویت، فاقد توان لازم برای هدایت کنش‌های ماست و در برابر ارزش‌هایی که بدان معتقدیم بی‌تفاوت است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در باب ارزشها و انسان‌ها با بیان اینکه سپهر ارزشها یا عینی است یا ذهنی، عنوان کرد: از دیدگاه متفکران رئالیست از همان زمانی که انسان بوجود آمد سپهر ارزش هم ظهور پیدا کرد.
پایا هم‌چنین در تأثیر حوزة عمل، ظهور فنّاوری‌های پیشرفته که دامنة تأثیرگذاری آدمی بر محیط پیرامون را به گونه‌ای بی‌سابقه بالا برده‌اند و انواع صورت‌های تازه تعاملات اجتماعی، رفتارهای فردی و جمعی و شیوه‌های جدید زیست ظهور کرده‌اند و هم‌چنین رویکردهای اخلاقی تازه و گونه‌های تازه و بدیعی از خطراتی که موجودیت آدمی و سیاره را تهدید می‌کنند Existential threats پدیدار شده‌اند.
وی از دیگر تأثیرات حوزة عمل را ظهور قطب‌های تازه سیاسی ـ اقتصادی در سطح بین‌المللی پدیدار جهانی‌شدن ارزش‌های اخلاقی و ارزش مبادله رابطه تازه میان قدرت و «معرفت» را برشمرد.
دکتر پایا در ادامه افزود: آیندة ناظر به همه جنبه‌های بالقوه موجود در واقعیت (اعم از واقعیت طبیعی و واقعیت‌های برساخته اجتماع Socially Constructed Realities است. نسبت به آینده و تحولاتی که در پیش است می‌توان رویکردهای متفاوتی اتخاذ کرد.
وی با اشاره بر اینکه تلاش برای شناخت آینده سابقه‌ای کهن در فرهنگ بشر دارد گفت: از کاهنه‌های معبد دلفی در یونان تا غیبگویان چینی و کف‌بینان هندی و منجمان دربار شاهان ایرانی، و... در همة فرهنگ ها می‌توان نشانه‌هایی از این عطش برای فهم آینده را مشاهده کرد. آینده‌اندیشی یا مطالعات آینده Futures Studies یک حوزة پژوهشی ـ کاربردی (دانش ـ فنّاوری) نوظهور است که از عمر آن بیش از چند دهه نمی‌گذرد. برای نامیدن این حوزه معادل‌های مختلفی در زبان‌های اروپایی و به تبع آن در فارسی وضع شده است.
وی با تأکید بر اینکه، شناخت آینده، با تکیه به دانش موجود، تجارب گذشته، و گمانه‌زنی‌هایی در خصوص فضای امکانات صورت می‌پذیرد. عنوان کرد دوره‌های زمانی آینده‌اندیشی به کوتاه‌مدت (3-5 سال)، میان مدت (10- 20 سال) و درازمدت 30-100 سال) تقسیم می‌شود.
وی روشهای مرسوم در آینده‌اندیشی را به سه گروه کلی روشهای کیفی، روشهای کمّی و روشهای ترکیبی (هیبرید) تقسیم کرد و گفت: روشهای مرسوم برای آینده عبارت است از: جمع صاحب‌نظران، دلفی، درخت وابستگی، سری‌های زمانی، ماتریس تأثیرات متقابل، پیش‌نگر، آینده‌نگاری و نقشه راه.
دکتر علی پایا در باب آینده‌اندیشی محصولات و فرآیندها گفت: تکمیل سناریوهایی بیانگر اوضاع و احوال آینده (طیف تحولات)، تعیین اولویت‌ها، ایجاد وفاق و همگرایی میان دست‌اندرکاران، پدید آمدن شبکه‌ای از کنشگران با دیدگاههای کم و بیش همسو، عرضه پیشنهادهایی برای عمل و اقدام، برخی از مهمترین نتایجی است که از آینده‌اندیشی حاصل شده است.
وی بیان داشت که آینده‌اندیشی یک عصای جادویی یا یک تکنولوژی معجزه‌آفرین نیست. بنابراین مسایل برجسته و حائزاهمیتی که در جهان جدید با آن مواجه هستیم با بهره‌گیری از همان تراز تفکری که منجر به شناسایی یا خلق آنها شده‌اند قابل حل نخواهند بود. تکیه آینده‌اندیشی در بُعد نظری به معرفت ضمنی Tacit Knowledge کنشگران، توانایی نقادی و ارزیابی عقل جمعی، و بصیرت‌های فلسفی ـ معرفت‌شناسانه‌ای است که پشتوانة معرفت‌های ضمنی و نقادی‌های جمعی قرار می‌گیرد.
پایاافزود: میزان موفقیت در هر تجربه آینده‌اندیشانه، با فرض احراز جنبه‌های نظری، در گرو بهره‌گیری از عوامل مختلف معطوف به عمل است، از جمله گزینش مناسب‌ترین روش به تناسب با مسأله یا مسایل مورد نظر، تمهید مقدمات اجرای فرایند، بسترسازی برای ترویج نتایج حاصل از فعالیت انجام شده.
دکتر پایا با بیان اینکه سه عامل گفتگو، دمکراسی و مفهوم بنیادین عدالت برای دستیابی به شرایطی بهینه برای مواجهه با بحران ارزشها حائز اهمیتند، افزود : به عنوان مثال گفتگو که خود ما پیشنهاددهنده بودیم و اکنون توجهی به آن نمی‌شود و هیچ بهره‌ای از آن نگرفتیم، از جمله ابزارهای مؤثر برای کاستن از خطرات احتمالی بحران ارزشها کاست.
وی با بیان اینکه عدالت یکی از اساسی‌ترین مفهوم زندگی جمعی است گفت: تأکید بر عنصر عدالت و توجه به قرارداد اجتماعی می‌تواند به ما کمک کند تا آینده ارزشها به شیوه‌ای خرسند کننده شکل بدهیم. در این باره باید گفت: در جهان جدید به نوع قراردادهای اجتماعی جدید نیاز است که عبارتند از : قرارداد طبیعی ، قرارداد اجتماعی و قرارداد اخلاقی.این سه قرارداد برروی هم یک قرارداد اجتماعی تازه را ایجاد می‌کند.
دکتر پایا گفت: در چارچوب این قرارداد اجتماعی ، توجه به عاملِ بسیار حائز اهمیت "نقشة زندگی" امکان پذیر می‌گردد. گفتنی است که مفهوم نقشة زندگی یک تعبیر فنّی است که به اجمال به معنای الگوی متحول شونده‌ای است که واجد ابزار متنوع است و به فعالیت‌های فرد جهت می‌دهد. وی درپایان عنوان کرد ، رویکرد تازه به ارزشها، این امکان را می‌دهد تا افراد بتوانند با توانمندی نقشة زندگی مناسبی برای خود فراهم آورند.
نظر شما