ویژگی های آیت الله روح الله خاتمی (رض) در گفتگوی مهر با فاطمه خاتمی

به گزارش مهر، آیت‌الله حاج سید روح‌الله خاتمی شامگاه دوشنبه دهم رمضان سال 1324 هـ.ق چهره به جهان گشود، پدر نام او را "محمد" و لقبش را روح‌الله نهاد، اگرچه هیچگاه بدین نام خوانده نشد و همیشه او را "سید روح‌الله" صدا کردند.

آقا سید روح‌الله که در محیط آرام خانه و در سایه محبت‌ها و ارشادات پدر با دنیای پیرامون و آموزه‌های مذهبی و اجتماعی آشنا می‌شد، این افتخار را داشت که از جانب مادر نیز به حلقه علما و فرزانگان پیوند داشته باشد، اجداد مادری آقا سید روح‌الله از نوادگان ملاعلیای اردکانی بودند که از اکابر علمای آن سامان و وابسته به خانواده ملااسماعیل عقدایی صاحب تالیفات عدیده و از علمای صاحب‌نام، محسوب می‌شد.

وی که در همنشینی پدر و مادر توانسته بود فارسی و عربی را به خوبی بیاموزد از 13 سالگی به عنوان طلبه‌ای کوچک مجدانه به آموختن علوم دینی در زادگاه خود تحت نظر پدر پرداخت تا اینکه در سال 1342 هـ.ق در حالیکه هنوز 18 سال بیشتر نداشت، برای ارتقاء سطح دانش و معرفت خود، عازم اصفهان که یکی از مراکز مهم حوزوی در جهان تشیع محسوب می‌شد و مامن علما و مراجع به نام و عالی مقام بود شد و زندگی طلبگی خود را با شش تومان پولی که ماهیانه از جانب پدر دریافت می کرد، آغاز کرد.

وی تمام وقت و استعداد خود را وقف آموختن و کسب فضیلت از محضر علما و اساتید برجسته‌ای همچون "میرزا علی‌آقای شیرازی"، "علامه حاج‌آقا رحیم ارباب"، "حکیم شیخ محمد خراسانی"، "آیت‌الله حاج میرسیدعلی نجف‌آبادی" و "آیت‌الله سید محمد نجف‌آبادی" کرد. اما تحولات سیاسی و اجتماعی، شرایط را روز به روز بر روحانیون و علما دشوارتر می کرد.

فشارهای حکومت و آزار و اذیت علما در اصفهان موجب مهاجرت ایشان در سال 1354 هـ.ق پس از 12 سال معرفت‌اندوزی و حکمت‌آموزی به اردکان شد. وی امیدوار بود به زودی ادامه رشته درس و بحث را در حوزه نجف دنبال کند اما دولت وقت رفتن ایرانیان به عتبات را ممنوع کرده بود و بدین ترتیب تلاش فراوان وی بی‌ثمر ماند.

در این اثناء آیت‌الله حاج سید محمدرضا خاتمی نیز در اردکان دار فانی را وداع گفت و عدم توفیق در رفتن به نجف برای ادامه تحصیل همچنین ارتحال پدر موجب اقامت وی در اردکان شد و به رغم اختناق و فشار حکومت به اقامه نماز جماعت و راهنمایی و ارشاد مردم و بیان احکام در مساجد و مجالس خصوصی پرداخت.

صفای نفس، مردمداری، تعلق داشتن به خانواده علم و تقوا، ساده‌زیستی، رقت قلب و مناعت طبع و فروتنی ویژگی‌هایی بود که مردم اردکان و توابع را روزبه‌روز به آیت‌الله خاتمی شیفته‌تر و علاقمندتر می‌کرد. آقا سید روح‌الله نیز همچون پدر، مرجع دینی و پناه محرومان و ستمدیدگان بود.

جنگ جهانی دوم و کشیده شدن دامنه آن به ایران باعث کمرنگ شدن جو اختناق رضاشاهی و به وجود آمدن آزادی‌هایی به ویژه در امور مذهبی شد. آقا سید روح‌الله نیز با استفاده از این فرصت با همت جمعی از طلاب به ترمیم و بازسازی حوزه علمیه اردکان که به صورت مدرسه ای مخروبه‌ درآمده بود، پرداخت و آن را کانونی جهت فعالیتهای مذهبی و روشنگری‌های سیاسی نمود.

مبارزات خاتمی علیه فرقه بهائیت هوشمندانه و ستودنی بود

از جمله فعالیتهای بارز وی در این دوران، مبارزه هوشمندانه و خالی از خشونت علیه فرقه بهائیت و منزوی کردن بهائیان آن سامان بود، به ‌گونه‌ای که پختگی و درایت سیاسی او در این راه و پرهیز از خشونت و افراطی‌گری تحسین همگان را برانگیخت. در آن زمان بازرسان آیت‌الله کاشانی اقدامات پیگیرانه و بی‌سر و صدای ایشان را در مبارزه با بهائیان ستودند.

هنگامی که نخستین جرقه‌های انقلاب اسلامی با سخنان آتشین امام خمینی در سال 1341 هـ.ش شعله‌ور شد، آیت الله خاتمی نیز فعالیت سیاسی خود را شدت بخشید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت‌الله خاتمی با حکم امام به امامت جمعه اردکان و رسیدگی به امور اجتماعی مردم آن سامان پرداخت و پس از شهادت آیت‌الله صدوقی به حکم امام خمینی به عنوان نماینده امام و امام جمعه یزد منصوب شد.

اما این همه هیچگاه حاج سید روح‌الله را که اینک دوران کهولت و سالخوردگی را می‌گذراند از صفا و سادگی و مردمد‌اری که میراث پدر و اجداد نیکوخصالش بود باز نداشت و هیچ چیز او را از یاد خدا و دستگیری از درماندگان غافل نکرد چه آن ‌زمان که برای هزاران نمازگزار مشتاق خطبه می‌خواند و چه آنگاه که در جبهه‌های جنگ در سنگرهای خاکی کنار رزمندگان اسلام حضور می‌یافت و چه آن‌زمان که در شرح دعای مکارم اخلاق خود به تربیت نفوس می‌پرداخت و چه آنگاه که بر سفره ساده و بی‌ریایش میزبان تهیدستان و بینوایان می‌شد.

وی هیچگاه رفاه و آسایش و کمال را در مادیات و نفسانیات نمی دانست و همیشه در تقویت ابعاد معنوی می کوشید. در امر به قدرشناسی از نعمات الهی، توصیه داشت که به مرفهین نگاه نکنید بلکه با توجه به سختی و مشکلات زندگی اطرافیانتان، قدر نعمت های زندگی خود را بدانید و شکرگزار خداوند باشید، تکیه کلام ایشان این بود که به بالا دست خود نگاه نکنید تا کمبودها را بزرگ نبینید بلکه با نگاه به پایین دست خود رضایت بیشتر و لذت زندگی را برای خود فراهم نمایید.

فاطمه خاتمی: هیچگاه کاری از سوی آیت الله خاتمی به دیگران تحمیل نمی شد

فرزند ارشد آیت الله خاتمی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با خصوصیات وی گفت: هیچگاه انجام کاری از طرف آیت الله خاتمی به دیگران تحمیل نمی شد بلکه ایشان عملا مشوق امور پسندیده دینی بودند مثلا با توجه با اینکه قبل از دبستان به مکتب می رفتیم در جمع و نشستهای خانوادگی به منظور حفظ قرآن ما را مامور می کردند با توجه و گوش دادن به تلاوت قرآن مشکلات حفظ ایشان را تذکر دهیم و با این روش اولا ساعاتی از وقت ما به شنیدن آیات قرآن اختصاص داده می شد، ثانیا موجب شخصیت دهی به بچه ها می شد.

در این جریان یکی از شبها که بنده (در سنین کمتر از 10 سال) مشغول گوش دادن به تلاوت قرآن بودم، فرمود امشب می خواهم به تو جایزه بدهم، ذهنیت من جایزه مادی و بچه گانه بود اما پدر در پایان به عنوان جایزه، آیات آخر سوره بقره (آمن الرسول) را به من توصیه کرد و گفت که در تعقیب نماز عشا بخوانم و مسلما یادگیری این امر خداپسندانه با دید جایزه برای من جاذبه ای خاص داشت. همچنین بود تشویق اینگونه در یادگرفتن ادعیه ماه مبارک رمضان و دعای افتتاح.

فاطمه خاتمی اظهار داشت: آقای خاتمی به رغم داشتن مسئولیتهای علمی و اجتماعی در امور منزل نیز تا حد امکان کمک می کرد به نحوی که در ایام ماه مبارک رمضان برای آماده کردن سفره سحری همه اهالی منزل حتی خادمه های منزل نیز از آماده ساختن سحری معاف بودند. ایشان سحری را آماده کرده، سفره را پهن می کرد و تک تک افراد را جهت صرف سحری صدا می زد. ایشان در عین حال اهل تفریح بود. معمولا در روزهای تعطیل که به تفریح می رفت مسئولیت پخت غذا را به عهده می گرفت و با پخت غذایی ساده تنوعی برای ما ایجاد می کرد.

وی پرخاطره ترین ایام را زمانهایی یاد کرد که با پدر مسافت دو تا سه کیلومتری را برای رفتن به مسجد و حوزه علمیه طی می کرد و افزود: در طی این مسیر ایشان با فراغت بال از مطالب اخلاقی، دینی و گاهی قصه های شیرین و آموزنده و گاه برای رفع خستگی با بیان مطالب طنز و شعرهای جذاب به نحوی ظریف نقش تعلیم و تربیت خود را به بهترین نحو ایفا می کرد.

آیت الله خاتمی انتقادات را حتی از فرزندانشان می پذیرفتند

فاطمه خاتمی افزود: انتقاد پذیری آیت الله خاتمی به حدی بود که انتقادات را از ما که فرزندشان بودیم به راحتی می پذیرفت به نحوی که در جریان انقلاب شبی را با هم به مسجد رفته بودیم ایشان در مشاهده عکسها و پوسترهای زمان انقلاب به در و دیوار مسجد با توجه به کراهت وجود عکس در مسجد اظهار ناراحتی کرد و گفت اگر کسی در این خصوص به ما ایراد بگیرد و بگوید دور از مسلمانی است بعید نیست و تذکر را کمی تند مطرح کردند. در بازگشتم به ایشان گفتم در این خصوص تند صحبت کردید مخصوصا با توجه به زمانه کنونی که به جوانان ما برچسب مارکسیست اسلامی می زنند و با توجه به اینکه در این جلسات ساواک هست و حرفهای مطرح شده سوژه ای می شود برای اینکه جوانان ما مورد تعرض قرار گیرند. ایشان به راحتی پذیرفت و شب بعد برای جبران این قضیه از جوانان تعریف کرده و آنها را به امور دینی و انقلابی تشویق کرد. در بازگشت از مسجد خطاب به بنده گفت دخترم، درست شد.

به گفته وی ایشان تاکید زیادی بر حفظ آزادی در انتخاب و عمل برای افراد داشت به نحوی که حتی در امور انتخابات نیز، نظر مطلق را برای رای به کاندیدای مورد نظرش به ما امر نمی کرد، هیچگاه نقاط ضعف ما را بزرگ نمی کرد یا ما را در این امور سرزنش نمی کرد و همیشه مخالف با مقابله به مثل و تلافی بود. همیشه بر نقاط قوت ما تاکید داشت و با مطرح کردن قبح و زشتی رذائل اخلاقی به صورت غیرمستقیم، توجه ما را به فضائل و رذائل اخلاقی جلب می کردند تا به این واسطه به اصلاح خود و رفع عیوب بپردازیم به نحوی که از منطق ایشان در امر به معروف و نهی از منکر شرمنده می شدیم.

آیت الله خاتمی که در دهه‌های آخر عمر تمام هم و غم خود را صرف اعتلای کلمه حق و بسط عدالت و پیشرفت نهضت اسلامی کرده بود سرانجام در غروب پنج‌شنبه چهارم آبان ماه 1367 هـ.ش روح بلند و ملکوتی‌اش راه آسمان را در پیش گرفت.

امام خمینی (ره): آیت الله خاتمی کم نظیر بود

بنیانگذار جمهوری اسلامی در سوگنامه‌ای که سرشار از نکته‌ها و نشانه‌هایی که حاکی از علاقه آن مرد الهی به آیت‌الله خاتمی بود مرقوم داشتند: "برادر عزیزم خاتمی زنده دل چهره تابناک مبارزات خستگی‌ناپذیر روحانیت روشن ضمیر در دهه‌های اخیر این مرز و بوم بود او روشنفکری متدین و از خوبان امینی بود که اگر نتوان گفت بی‌نظیر مسلما کم‌نظیر بود. او یار و پناه محرومان بود. او پاک زیست و پاک مرد و پاک در جوار رحمت ربش آرمید."

آری او روشنفکری متدین بود چرا که روشنفکری تنها در کنار دین معنا می یابد و همین خصوصیت او باعث شد تمام مردم شیفته او شوند و در عین حال پایبندی وی به مستحبات و مطالعه کتب مختلف در هر زمینه ای برای بالا بدن آگهی و اندیشه در مسائل گوناگون بود. او اهانت دیگران را به جان خود می خرید و در مقابل نامه های زشت و توهین آمیز با متانت خاصی می گفت: " نصیحتم کرده اند".