مذاکرات عشق آباد ؛ چند قدم تا عهدی دیگر با ترکمن‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، در آستانه زمستانی دیگر و درگیر و دار  وعده‌های دولت در تامین گاز زمستانی و تردید نمایندگان مجلس که با خاطره کمبود گاز سراسری درسرمای سنگین سال گذشته ، همچنان هشدار می دهند ؛ محمد رضا فرقانی ، سفیر ایران در عشق آباد در گفتگو با خبرنگار مهر اعلام کرد که هشتمین و آخرین دور مذاکرات مسئولان شرکت گاز ایران و ترکمنستان در چند روز آینده در عشق آباد برگزار خواهد شد .

به گفته وی قیمت گاز صادراتی ترکمنستان که پیش از این مورد اختلاف اصلی دوکشور بود ، در این دور از مذاکرات نهایی می شود .

به گزارش مهر طبق توافقنامه ای که اوایل امسال در پی قطع چند ماهه گاز ترکمنستان به کشورمان بر سر اختلاف نظر در قیمت ، به امضای طرفین رسید مقرر شد دو کشور تا اوایل دسامبر سال جاری میلادی (اواسط آذرماه ) بر سر قیمت جدید گاز به توافق برسند تا در آغاز سال جدید میلادی گاز ترکمنستان با نرخ تازه به ایران صادر شود .

وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران و رئیس جمهور ترکمنستان ماه گذشته در دیداری در عشق آباد بر سر افزایش حجم گاز صادراتی از ترکمنستان به ایران و حضور فعالتر ایران در صنعت نفت و گاز این همسایه شمالی توافق کردند و سفیر ایران در ترکمنستان همزمان با این گفتگو ها به خبرنگار مهر گفت که  صادرات گاز ترکمنستان به ایران با حدود 5 میلیون متر مکعب افزایش نسبت به سال گذشته به روزانه 25 میلیون متر مکعب رسیده است و مقرر شده است در آینده نزدیک این حجم به حدود 30 میلیون متر مکعب در روز برسد.

ترکمنستان در سال 1376 ( 1997 میلادی ) براساس یک قرارداد 25 ساله متعهد شد روزانه 23 تا 25 میلیون متر مکعب گاز به ایران صادر کند و طبق قرارداد قیمت هر هزار متر مکعب گاز صادراتی حدود 42 دلارتعیین شد ، با این حال ترکمنستان در زمستان سال 1384 ، در حالی که هنوز نتوانسته بود حجم صادرات را طی مدت 9 ساله به سقف مورد نظر در قرارداد برساند ،  با طرح درخواست افزایش قیمت گاز و قطع آن ، ایران را به پای قرار دادی کشاند که طی آن قیمت گاز صادراتی با 33 دلار افزایش به 75 دلار رسید و در مقابل ترکمنستان ملزم به افزایش حجم صادرات گاز بدون درخواست افزایش قیمت مجدد طی سه سال شد . با این حال عشق آباد در کمتر از یکسال بعداز انعقاد این قرارداد بار دیگر خلف وعده کرد و خواستار افزایش صد درصدی قیمت گاز( حدود 145 دلار)  شد .

ترکمنستان در پی بی پاسخ ماندن این درخواست از سوی ایران ، دیماه سال گذشته در اوج سرمای بی سابقه، گاز صادراتی خود را قطع کرد و چند ماه بعد در فروردین ماه با مذاکرات طرفین و قیمتی که هیچگاه به طور رسمی اعلام نشد ، صادرات گاز از سر گرفته شد اما طبق قراردادی تازه مقرر شد قیمت نهایی و حجم صادرات گاز تا یک ماه پیش از پایان سال جاری میلادی قطعی شود . بر این اساس انتظار می رود هشتمین دور مذاکرات دوطرف در هشت ماه اخیر ، آخرین دور آن و تعیین کننده نهایی قیمت گاز باشد ، البته این در حالی است که گفته می شود ترکمنستان خواستار شناور شدن قیمت گاز است . 

به گفته فرقانی ، سفیر ایران در عشق آباد ، ترکمنستان در به کرسی نشاندن نظر خود در افزایش قیمت صادرات گاز از روش روسها پیروی می کند و این روش هر چند غیر قانونی است اما در کشورهای روسیه و ترکمنستان امری عادی تلقی می شود، در این شیوه کشور صادر کننده در شرایط سخت زمستان با تهدید به قطع گاز قیمت بالاتر از قرارداد تقاضا می کند و کشور های وارد کننده ناگزیر از پذیرش آن خواهند بود . مسکو در سالهای اخیر این شیوه را در برابر اوکراین ، و پیش از آن بلاروس و اروپا به کار برده است.

فرقانی درباره ضمانتهای اجرایی قرارداد گازی ترکمنستان با ایران می گوید : نمی توان گفت که ضمانت اجرایی در چنین قراردادهایی وجود ندارد ولی یکی از هنرهایی که باید از سوی ایران صورت گیرد روانشناختی نوع برخوردها و تعاملات است.

پیشنهاد سفیر ایران که خود از قومیت ترکمنهای ایرانی است ، درباره لزوم رفتار روانشناسانه با این همسایه آرام و نوپای  شمالی در حالی مطرح می شود که به نظر می رسد وی طبق اصول دیپلماتیک سفارت ، سعی در نادیده انگاشتن سهم به کار گیری ابزار اقتصادی و سیاسی متقابل برای تنبیه پیمان شکنان در قراردادهای متقابل دارد .  

با این حال باید دانست حجم مبادلات ایران با ترکمنستان در حال حاضر تنها حدود 8/1 میلیارد دلار است که از این مقدار 4/1 میلیارد دلار صرف خرید گاز و نفت از ترکمنستان می شود و تنها 400 میلیون دلار آن به صادرات ایران به این کشور مربوط است ، بر این اساس سهم ایران از صادرات به ترکمنستان با درآمد یک فروشگاه نسبتا بزرگ ترکیه ای در عشق آباد برابری می کند. ایران روزانه  2 میلیون لیتر بنزین از ترکمنستان وارد می کند و بخش عمده صادرات ایران  به ترکمنستان ماشین آلات، لوازم یدکی، خشکبار، میوه و خاکه های معدنی است .

ترکمنستان سالانه حدود دو سوم از گاز تولیدی خود را به شرکت روسی "گاز پروم" صادر می کند و به تازگی قراردادی 10 میلیارد متر مکعبی با اروپا و قراردادی 30 میلیارد متر مکعبی با چین منعقد کرده است.

و حرف آخر اینکه قرارداد جدید ترکمنستان با ایران درحالی در دست نهایی شدن است که در روزهای جاری رئیسان جمهور دوکشور ترک زبان همسایه ایران ؛ ترکیه و آذربایجان؛ با همتای ترکمن خود در عشق آباد درحال رایزنی برای گسترش روابط بویژه در بعد انرژی و تجارتند.