اندیشه‌های ابن‌سینا و ابن‌رشد در اسپانیا بررسی شدند

به گزارش خبرگزاری مهر، در این کنفرانس که با هدف آشنایی بیشتر دانشجویان، پژوهشگران و دیگرعلاقه مندان به اندیشه‌های این دوحکیم مسلمان و نیز معرفی عمیقتر و دقیقتر وجوه مشترک فرهنگی و علمی دو سرزمین  ایران و اسپانیا برگزار شد، پژوهشگران دو کشور در قالب یک نشست علمی و یک میزگرد تخصصی مقالات و سخنرانیهای  خود را ارائه داده و موضوعات متنوعی از جمله  جایگاه ابن سینا و ابن رشد در دانش فلسفه، آراء، اندیشه ها و تفکرات آنان، عقل و عشق از نگاه این دو حکیم و تأثیرو تأثرات آنها درعرصه فرهنگ و تمدن اسلامی را مورد بحث قرار دادند. 

در این نشست که به ریاست پرفسور" خوان مارتوس" رئیس دپارتمان اسلام و عرب دانشگاه کمپلوتنسه برگزار شد، نخست دکتر سید احمد رضا خضری استاد دانشگاه تهران و رایزن فرهنگی ایران در اسپانیا مقاله خود را با عنوان" ابن سینا، پزشک یا فیلسوف" ارائه داد.

رایزن فرهنگی ایران در بخشی از سخنان خود ضمن اشاره به زندگی و زمانه ابن سینا و آثار و تألیفات او، گفت: ابن سینا به رغم زندگی پر فراز و نشیب و حوادث تلخ و ناگوار فراوان، یکی از پرکارترین نویسندگان تاریخ علم ایران به شمار می رود. عامل این موضوع آن ست که اولاً ابن سینا مانند عموم دانشمندان سده های میانه خود را به یک یا دو دانش محدود نکرد و ثانیاً با استفاده از هوش سرشار، استعداد کم نظیر و دانش فراوان خود به خلق آثار و انتقال آموخته های خود پرداخت و به گونه ای شگفت آور آثار گوناگونش را در زمینه های پزشکی، فلسفه، منطق، اخلاق، عرفان، کلام، نجوم، موسیقی و ریاضیات پدید آورد با این همه اشتهار این سینا بیشتر به سبب تألیف آثاری در دو دانش پزشکی و فلسفه است که در این میان الشفاء، الاشارات و التنبیهات و النجاه مهم ترین آثار فلسفی و قانون و الارجوزه فی ا لطب و رسائل پزشکی  مهم ترین آثار ابن سینا در پزشکی هستند. 
                                                       
خضری در ادامه با اشاره به جایگاه برجسته ابن سینا در دانش فلسفه و یک بعد مهم از زندگی وی با عنوان ابن سینای فیلسوف گفت: بی شک ابن سینا بزرگترین فیلسوف ایرانی در جهان اسلام است و نظام فلسفی وی ژرفترین و ماندنی ترین تأثیر را بر تفکر فلسفی در جهان اسلام و فلسفه اروپایی در سده های میانه برجای نهاده است.

وی با بیان اینکه نظام فلسفی این سینا آمیزه ای از اهم عناصر بنیادی فلسفه مشاء، شاخصترین افکار ارسطو و فلاسفه نوافلاطونی از یک سو و جهان بینی اسلامی از دیگر سو است، تصریح کرد: ابن سینا در تدوین و تنظیم نظام فلسفی خود به پیروی کورکورانه از افکار مشائیین تن نداد و در بازخوانی آن فلسفه کهن، نوآوریهای فراوانی از خود نشان داده است. وی نکات و جنبه های مبهم تفکر ارسطویی را روشن ساخته و بخشهای مختصر آن را تفصیل و تبیین کرده و آرام آرام به سمت تأسیس و بنیاد اندیشه ای نوین و دیدگاهی تازه در فلسفه پیش رفته است.

خضری در ادامه افزود: بر اساس آنچه ابن سینا در مقدمه کتاب منطق المشرقیین آورده است، وی بر آن بود تا حاصل تفکر فلسفی خود را "حکمت مشرقی" یا فلسفه مشرقی بنامد، اما ظاهراً مشکلات فراوان ناشی از آشفتگیهای سیاسی و اجتماعی حاکم بر زمانه این سینا و مهمتر از همه مرگ  زود هنگام، وی را از تکمیل و عرضه کامل این تفکر بازداشت. این سینا خود در مقدمه کتاب کوچک منطق المشرقیین که ظاهراً در آمدی بر این تفکر تولد نایافته به شمار می رود، چنین آورده است: "همت ما را بر آن داشت تا گفتاری درباره آنچه اهل بحث در آن اختلاف دارند، گرد آوریم. بی آنکه در این رهگذر دچار تعصب، هوس، عادت و یا راه و رسم معمول شویم".

رایزن فرهنگی ایران ضمن تبیین نقش ابن سینا در تفکر مشائی افزود: ابن سینا با اعتراف به فضل و شایستگی پیشینیان به ویژه ارسطو می گوید: "کسانی که پس از ارسطو آمده اند، عموماً عمر خود را صرف فهم میراث علمی وی کرده و حداکثر توانسته اند برخی خطاها و کمبودهای فلسفی او را دریافته و با تعصب و سرسختی بدان سرگرم شوند. اما فهم اندیشه های یونانی و غیر آن برای من بسیار آسان بود و در کوتاه زمانی توانستم آنچه را گذشتگان به میراث نهاده بودند، دریابم و با یک  بررسی دقیق، درستی و نادرستی آنها را آشکار سازم. با اینهمه خوش نداشتم راه مخالف بروم و با همگان سر ناسازگاری در پیش گیرم. لذا نظر مشائیان را پذیرفتم و به دفاع از آن برخاستم، کمبودهای آن را جبران ساختم، اشتباهات آنها را اصلاح کردم و از بیم نادانان و مخالفان فلسفه از برخی اشتباهات و خطاهای کوچک آنها در گذشتم".  
                              
خضری در پایان با اشاره به بعد دیگری از شخصیت ابن سینا با عنوان ابن سینای فیلسوف گفت: بی گمان ابن سینا مشهورترین پزشک ایرانی در تمام دوره های تاریخی این سرزمین به شمار می رود. گر چه ممکن است، میزان دانش، مهارت و عمق آثار او در این زمینه به پای رازی دیگر پزشک نامدار ایرانی که  پیش از وی می زیست، نرسد. با این همه استفاده عملی و فراوان دنیای پزشکی طی سده های متمادی از آثار ابن سینا به ویژه کتاب قانون سبب شد تا وی به اشتهاری بس فراتر از رازی و دیگر پزشکان ایرانی قبل و بعد دست یابد. بی شک ابن سینا بخش قابل توجهی از این اشتهار را مدیون کتاب القانون خود است که کتابی استادانه، روان، جامع و دارای حجمی مناسب است.

استاد دکتر احمد احمدی عضو شورای انقلاب فرهنگی و استاد دانشگاه تربیت مدرس مقاله خود را با  عنوان "عقل و حوزه فعالیت آن از دیدگاه ابن سینا و ابن رشد" ارائه داد و به بیان دیدگاههای این دو فیلسوف در خصوص عقل پرداخت و با بیان تعاریف گوناگون عقل و مصادیق آن از دیدگاه فلاسفه قدیم و جدید، گفت: از نظر ابن سینا، عقل در مرحله دنیای حسی و محسوسات، مسائل و موضوعات را درک می کند، اما در مرحله ماورای محسوسات قادر به درک نیست، بنابراین اخباری را که از غیب و از طریق پیامبران به ما می رسد، درک نمی کند. 

دکتر احمدی افزود: از نظر ابن سینا ما ناچاریم اخباری که به وسیله پیامبران  از دنیای  غیب و عالم ماوراء به ما می رسد،  بپذیریم زیرا گوینده آن  پیامبر امین و راستگو است.

وی سپس در باره  تعریف عقل از دیدگاه ابن رشد گفت: با اینکه ابن رشد فیلسوفی "مشائی" و پیرو ابن سینا است، اما از نظر تعریف عقل و مصادیق آن با ابن سینا اختلافاتی دارد و نظرات او را نمی پذیرد. وی سپس با مقایسه دیدگاههای این دو فیلسوف و بیان سوء تفاهمات و اشکالاتی که در نظرات آنان پیش آمده به تشریح دیدگاهها و نقدهای خود در این زمینه پرداخت.

دکتر احمدی در ادامه از سخنان خود گفت: پیش از هر چیز، باید تعریف درستی از عقل ارائه کرد و متعلقات بیرونی آن را مشخص نموده و دریافت که عقل در حوزه محدودی قدرت فهم و درک مسائل را دارد. در واقع عقل ازدریافت آنچه که ماورای قدرت و حیطه اختیار اوست، عاجز است. بنابراین اگر موضوعاتی با عقل بشری ما سازگار نیست، از آن روست که عقل ما قادر به درک آنها نیست، به همین جهت بشر برای فهم موضوعات ماورای حسی نیاز به یک قدرت فهم و درک بالاتر دارد که با  قدرت معنویت و عرفان قابل حل است. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود به نقد دیدگاههای ابن سینا و ابن رشد پرداخت و در این باره گفت: به نظرمی رسد علت آنکه این دو فیلسوف در تبیین و تحدید قلمرو فعالیت عقل به بن بست رسیده و ناگزیرشده اند یافته ها و مکاشفات عرفانی را یا مانند ابن رشد با دیدة تردید بنگرند و یا مانند ابن سینا آنها را دربست بپذیرند و به منکران آنها هشدار دهند و نیز حقیقت وحی و محتوای آن را از راه ایمان و نه عقل عادی قبول کنند، این است که نظریه خود را برپایه های سست و تعریف ناشده ای استوار ساخته اند.  از این رو نظریة پیشنهادی ما این است که نخست عقل را درست تعریف کنیم و چگونگی پیدایش، شناخت، ماهیت و حوزه فعالیتش را نشان دهیم، کلیات و چگونگی پیدایش آنها را روشن سازیم و از آعاز محدودة حس و ورای حس را تعیین کنیم.

دکتر احمدی دربخش پایانی سخنان خود در قالب یک نتیجه گیری کلی افزود: عقل آدمیان همان فهم آنهاست، هرچند عقل معانی دیگری هم دارد که مربوط به هستی شناسی است. داده ها و مواد و مصالح این فهم، برای عموم مردم و فیلسوفان از قلمرو حسی می آید و همه تحلیل های آنها برروی همین داده ها انجام می گیرد. اما عارفان و پیامبران با حوزه فراحسی ارتباط می یابند و حقایق ماوراء را از آنجا می گیرند. حواس ما اعراض و اوصاف را می یابند و چون هیچ عرض و وصفی جدا از معروض و موصوف خود نیست، پس یافت عرض و وصف، یافت معروض و موصوف است و براین اساس بحث هیولی و صورت به عنوان دو جوهر یا جدایی فنومن از نومن در منظر کانت، از اساس ناصواب است. برای تصدیق  به اخبار عارفان و پیامبران، به تأویل گفته آنان جز در موارد اندک نیازی نیست و تنها صدق و امانت و اخلاص گوینده و آورنده پیام برای قبول آن کافی است.

پرفسور رافائل رامون گررو استاد دپارتمان فلسفه دانشگاه کمپلوتنسه طی سخنانی با عنوان "رسایل عشق در اندیشه های ابن سینا" به بررسی مفهوم عشق نزد ابن سینا و نیز توضیح و تبیین برخی آثار ابن سینا در ارتباط با موضوع عشق پرداخت و با اشاره به تاکید ابن سینا به عنوان پزشک و فیلسوف بر موضوع عشق، کار کرد و نقش آن را در پدیده های اجتماعی و فردی توضیح داد.

رافائل عشق را دارای مرتبه ای بایسته نزد ابن سینا توصیف کرد و اظهار داشت: ابن سینا در آثارش از عشق نه تنها به عنوان مفهومی انتزاعی ، بلکه به عنوان روشی در آراء علمی و فلسفی و حتی در پزشکی استفاده می کند و عشق چه در بیان مادی و چه در مفهوم معنوی از کارکرد وسیعی نزد ابن سینا برخوردار است.

دکتر خوان مارتوس با ارائه مقاله ای با عنوان "ابن سینا و ابن رشد درمطالعات درسی دانشگاهی" به معرفی مهمترین نسخه های موجود از آثار ابن سینا و ابن رشد در اسپانیا پرداخت و دو سرزمین ایران و اسپانیا به عنوان دو پایگاه مهم توسعه و اعتلای فرهنگها از دیرباز به صورت مستقیم و غیر مستقیم از نظر فرهنگی با هم در ارتباط خواند.

وی در قسمتی از سخنان خود گفت: جای بسی خوشوقتی است که اکنون آثار زیادی در خصوص اندیشه های ابن سینا به زبان اسپانیایی تألیف شده و آثار فراوانی نیز به این زبان ترجمه شده است. از سوی دیگر این خود حاکی از آن است که مطالعات ایرانی در این کشور رو به توسعه است.

پس از پایان این نشست علمی، میزگرد تخصصی  بررسی اندیشه های ابن رشد و ابن سینا دو حکیم مسلمان، با حضور پرفسور  میگل کروث ارناندث، پرفسور جوزپ پویچ مونتادا، دکتر ریکاردو آلبرتو رینا و دکتر سعید هوشنگی تشکیل شد و درآن ضمن ارائه کلیاتی درباره فلسفه اسلامی و نقش شخصیتهایی مانند ابن سینا و ابن رشد در اعتلای جریانات فکری اسلامی، مباحثی در خصوص مهمترین شناسه های فکری – فلسفی آن دوره و نیز موضوعاتی از قبیل رمزو راز موجود درآثار ابن سینا، خط سیر اندیشه های ابن سینا پس از وی و تأثیروی در جریانهای فلسفی، مقایسه آرا و اندیشه های اخوان الصفا و ابن سینا، کلاسه بندی اعتقادی میان فلاسفه، و بازتاب اندیشه های ابن رشد در فلسفه ایران پس از ابن سینا مطرح  و مورد بررسی قرار گرفت.

در این میزگرد، پرفسور کروث ارناندث استاد دانشگاه آوتونومای مادرید و بزرگترین ابن سینا شناس اسپانیا که مؤلف کتابی با عنوان" سه رساله حکمی از ابن سینا" است، در بخشی از  سخنان خود ضمن بیان بنیاد اندیشه ابن سینا آراء و دیدگاههای فلسفی وی را با فلاسفه و متفکران پیش و پس از او مقایسه کرد و گفت: ابن سینا استاد تمام عیار بهره گیری از رمز و تمثیل در بیان تفکرات فلسفی و عرفانی خویش است .

وی با اشاره به رساله "حی بن یقظان" افزود: نگاهی دقیق و تخصصی به این رساله علمی رمز گونه نشان خواهد داد که ابن سینا تا چه میزان در بیان اندیشه های عرفانی خود بر این هنر مسلط بوده است.

پرفسور ارناندث در ادامه با اشاره به دیدگاههای استاد خود لوئی ماسینیون گفت: لوئی ماسینیون همواره نظرات ابن سینا و فارابی را با هم مقایسه می کرد و زبان ابن سینا و اندیشه های او را رمز دار تر از فارابی می دانست.

کنفرانس "بررسی اندیشه‌های ابن سینا و ابن رشد" از سوی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با همکاری دپارتمان مطالعات عرب و اسلام دانشگاه کمپلوتنسه و خانه آسیا با حضور دهها تن از استادان، دانشجویان و علاقمندان به فرهنگ و تمدن ایران و اسلام 14 آذرماه در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید برگزار شد.