لوترای استرآبادی؛ گویشی فراموش شده و نیازمند بازآموزی

به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، گویش، شاخص اصلی هویت بخشی به فرهنگ ملی بوده و بازآموزی، حفظ و شناسایی این آیینه میراث فرهنگی موجب تقویت وحدت در فرهنگ ملی می شود.

گلستان یکی از متنوع ترین مناطق کشور از نظر گویش است و بسیاری از نمونه های اصیل گویش نظیر استرآبادی که ریشه در سنت و فرهنگ منظقه دارد، اکنون یا در هم آمیخته و یا در معرض فراموشی است.

کم رونقی گویش های محلی در حالی است که طبق ماده 115 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، استفاده از زبانهای محلی و بومی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آن در مدارس در کنار زبان فارسی آزاد اعلام شد.

استرآبادی، ترکمنی، زابلی، ترکی، کردی، طبری از جمله گویش های اهالی استان گلستان است و پیشینه گویش استرآبادی به بیش از یکهزار سال قبل بازمی گردد.

برپاش (برافشاندن)، نزم (بخار زمین یا مه) شخ (سفت)، پرکاله (یک تکه لباس)، جلب (آدم شارلاتان)، دهن دره (خمیازه کشیدن) از جمله واژه های گویش اصیل استرآبادی است که بیشتر در لغت نامه ها و فرهنگ های معارف یافت می شود و اکنون کمتر کسی با این واژگان آشنایی دارد.

تدریس و آموزش زبانهای محلی در مدارس، انتشار اخبار به زبان محلی، توجه به شعرها و ترانه های محلی و اهمیت دادن به گویش های محلی، شناسایی پیشینه فرهنگی، تبلیغ و اطلاع رسانی در بازآموزی گویش های محلی که نشانه هایی از حیات فرهنگی جامعه بوده، موثر است.

یک محقق، پژوهشگر و استاد رشته تاریخ دانشگاه گلستان در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: گویش استرآبادی ریشه در زبان فارسی دری دارد که در گذر زمان برخی ناخالصیها به آن اضافه شده است.

اسدالله معطوفی افزود: علاوه بر این گویش برخی گویشها نظیر کردی، طبری، ترکمن و ترک در گوشه و کنار این استان رواج داشته و تکلم می شود.

وی اظهار داشت: زبان مهمترین وسیله ارتباط بین انسانها است و یک زبان به نام "هندواروپایی" در برخی نقاط دنیا از هند، قسمتی از استرالیا و بخشی کوچکی ازآفریقا کشیده شده و رواج دارد.

وی خاطرنشان کرد: زبان فارسی که زبان ملی است ریشه در زبان هندواروپایی دارد و دارای انشعاباتی از جمله گویش استرآبادی است.

به گفته معطوفی، برخی واژه ها و ترکیبات به کار رفته در گویش استرآبادی برجای مانده از زبان فارسی دری و یا زبان فارس هخامنشی است.

نویسنده کتاب "تاریخ پنج هزار ساله گرگان و استرآباد " بیان داشت: تاکنون کسی نتوانسته ثابت کند گویش استرآبادی، همان لوترای استرآبادی است یا نه ولی حدس می زنیم که این گویش قدمت بیش از هزار سال دارد زیرا در لغت فارس اسدی توسی برخی واژگان این گویش و یا در برهان قاطع دیده می شود.

وی عنوان کرد: برخی واژه های این گویش همان واژه های فارسی دری است که استرآبادی ها از آن به یادگار دارند و به این ترتیب ریشه آن به دو هزار سال قبل می رسد.

معطوفی افزود: در گذر زمان برخی ناخالصی هایی به گویش اصیل استرآبادی اضافه شده و به عنوان نمونه واژگانی مانند مقراض (قیچی)، سم بکم، کن فیکون، پوت (16 کیلوگرم)، منات، سمِوار( سماور) واژگان عربی و روسی بوده که به این گویش اصیل اضافه شده است.

مولف کتاب "ضرب المثل ها، کنایات و باورهای مردم گرگان" اظهار داشت: علاوه بر این برخی واژه های مشترکی بین گویش های استرآبادی، طبری، دامغانی، خراسانی، افغانی و ماورءالنهر است که باید به آن توجه شود.

وی یادآور شد: به عنوان مثال الو (آتش)، کوش (کفش)، اوسار (افسار)، تو کردن (تب کردن)، گو (گاو) و ... بین گویش های یادشده مشترک است.

نویسنده کتاب "سنگ مزارها و کتیبه های تاریخی گرگان" با ابراز نگرانی از روند فراموشی این گویش های اصیل و باهویت گفت: در حال حاضر گویش استرآبادی در برخی محله های گرگان و یا بین افراد مسن و کهنسال رواج دارد و امروزه با این گویش بیگانه هستند.

وی عنوان کرد: این در حالی است که به دلیل ژرفا و غنای گویش استرآبادی برخی  افراد از جمله مقدسی در 1100 سال پیش از این گویش با عنوان "لوترای استرآبادی" نام برده و برخی نیز آن را " پارسی گرگانی" نامیده اند.

معطوفی به رواج کم و ناآشنایی نسل جدید با گویش های محلی از جمله استرآبادی اشاره و اضافه کرد: زمانی که ساختار اقتصادی جامعه در حال گذار از سنتی به صنعتی است، به طور طبیعی برخی واژه های جدید جایگزین می شود و گویش های جدید به میان می آید.

این محقق گرگانی تصریح کرد: وجود رشته های مختلف علمی و نبود معادل فارسی برخی واژگان نیز سبب شده تا واژگان بیگانه جایگزین واژگان بومی و اصیل شود و باید در این زمینه تلاش بیشتری شود.

نویسنده کتاب "اوصانه زندگی" از تلاش برای ثبت گویش اصیل استرآبادی در یونسکو خبر داد و گفت: تاکنون مکاتباتی برای ثبت این گویش اصیل با سازمان ملل متحد صورت گرفته است.

وی افزود: نبود مرکز علمی برای پیگیری کار ثبت گویش ها در کشور از جمله مشکلات فراروی ثبت این گویش های اصیل و با هویت است.

متاسفانه در دهه های اخیر برای حفظ و بازآموزی داشته های فرهنگی کمتر تلاش شده است و ارتباط روز افزون جوامع نیز سبب تغییر در برخی از هویت های فرهنگی از جمله گویش شده است. حفظ و تقویت گویش های محلی و عناصر فرهنگی نیازمند توجه، سیاستگذاری بخش دولتی و آگاهی دادن مردم در این زمینه است و نباید از فراگیری گویش و زبان محلی به وسیله فرزندان ترسید و باید بار ارزشی این گویش ها را به فرزندان القاء کنیم تا در حفظ آن بکوشند.