به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عصر دیروز و در دومین روز از کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی مقاله ای با عنوان "نقش نظریه های اجتهادگرایی و قرائت پذیری انگاری در همگرایی و واگرایی دینی" ارائه کرد .
وی در مقاله خود عنوان کرد: میان " اجتهاد گرایی" و " قرائت پذیر انگاری" از لحاظ مبانی، مدعیات و تبعات، تفاوتهای بسیار وجود دارد، اجتهاد عبارت است از تلاش روشمند برای اکتشاف گزاره ها و آموزه های دینی از طریق مدارک معتبر و بر اساس آن معرفت دین ممکن و روشمند است. قرائت پذیر انگار یک باور به این انگاره است که به جهت سرشت متن و ماهیت ذهن و مکانیزم فهم متون دینی خوانش های گوناگون حتی متناقض را بر می تابد و از یک متن فهم های متفاوت شکل می گیرد و بر اساس آن دستیابی به فهم واحد عینی و نهایی از متن دینی میسر نیست.
رشاد در بخش دیگری از مقاله خود متذکر شد: نظرات هرمنوتیکی به سه گروه مؤلف مدار، متن مدار و مفسر مدار تقسیم می شوند. قرائت پذیرانگاری مبتنی بر نظریه های متن مدار و مفسر مدار است. اجتهاد گرایی، به ویژه بر اساس الگوی روان شناختی پیشنهادی مؤلف، ( منطق دیالکتیک- دینامیکال اکتشاف گزاره ها و آموزه های دینی) مبتنی بر مؤلف مداری است.
قرائت پذیری منشأ تشتت خطرناکی میان مسلمانان خواهد بود
وی پس از برشمردن ده تفاوت میان دو گفتمان، به نقد اجمالی قرائت پذیر انگاری پرداخت و تأکید کرد: پذیرش قرائت پذیری متون دینی، علاوه بر اینکه تن دادن به نظریه غلط و غیر بومی است، منشأ تشتت بسیار خطرناکی در میان مسلمانان خواهد بود.
مفهوم شناسی
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: اصطلاحاتی مانند تفسیر و تأویل فهم و فتوا، اجتهاد و استنباط کاربردهای مختلفی دارند که در قاموسها، کتب اصولی و سرآغاز تفاسیر، مذکور افتاده است،
وی در تعریف اجتهاد گفت: اجتهاد، عبارت است از " تلاش روشمند برای دستیابی به گزاره ها و آموزه های دینی از طریق مدارک حجت" .
قرائت پذیری نیز عبارت است از پذیرش این انگاره که به علل گوناگونی که به خصلت مقوله فهم و خصوصیات ذهن و ذهنیت آدمی، یا خصوصیات و سرشت متن باز می گردد، حقیقت متن قابل درک نیست یا تفسیر واحد ندارد، بلکه فهم های متفاوت را بر می تابد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه با دو رویکرد می توان مدعیان نظریه قرائت پذیری دین را نقد کرد، درون دینی و برون دینی را این دو رویکرد عنوان کرد و افزود: نقد برون دینی نیز دست کم در سه سطح و از سه زاویه ممکن است ؛ نقد هستی شناختی، نقد معرفت شناختی و نقد روان شناختی.
رشاد یادآور شد: قرائت پذیرانگاران می گویند "فهم هر کسی در ظرف خصائص و شرایط خاص خود او شکل می گیرد و طبعا فقط برای خود او نیز حجت است" و می گویند "فهم حجت مطلق نداریم". به اصلاح آنان، هیچ فهم و قرائت رسمی وجود ندارد و لهذا هیچکس نمی تواند قرائت خود را بر دیگری تحمیل کند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: می توان گفت نظریه قرائت پذیرانگاری دین، مبتنی بر تلقی خاصی از دین و ماهیت و مؤلفه های متن دینی است و خود این یک فهم دینی خاص است ، پس تنها برای کسانی که به آن رسیده اند حجت است. طبعا اصحاب گفتمان قرائت پذیرانگاری آنها حق ندارند دیدگاه خود را بر کسانی که متن دینی را قرائت پذیر نمی دانند تحمیل کنند. این یک فهم شخصی است ، این نظریه برای دیگران معنادار و حجت نخواهد بود و نباید اصرار کنند که همگان آن را بپذیرند و الا این یک قرائت رسمی و نهایی قلمداد خواهد شد و اصرار بر خلاف مرام و مدعای قرائت پذیر انگاری است.
قرائت پذیرانگاران به اختلاف آرای دینی استناد می کنند!
وی با اشاره به اینکه قرائت پذیرانگاران با تمسک به موارد اختلاف آرای دینی می گویند "ببینید، فتوای این مجتهد با آن مجتهد در فلان مسئله متفاوت است و این مفسر با مفسر دیگر، فلان آیه را به دو صورت فهمیده اند، نظر این فیلسوف دینی با آن فیلسوف دینی، در فلان مبحث مختلف است و رأی آن متکلم با متکلم دیگر ر فلان مطلب مغایرت دارد، پس دین قرائت پذیر است"، گفت: به نظر می رسد آنان در اینجا مرتکب مغالطه ای آشکار می شوند، مغالطه " تعمیم جزئی به کلی" ؛ می گویند: از آنجا که در چند مور، مشاهده شده است که فهم ها متفاوتند ، پس " همه فهم ها درباره همه متن ها با فهم های دیگر متفاوت است" ؛ حال آنکه هرگز نمی توان از مدعیات جزئیه، و استقراء - آن هم ناقص - قضیه موجبه کلیه به دست آورد.
قرائت پذیری عامل جریان یافتن تفاسیر فاقد مبنا و منطق معقول است
رشاد در پایان با اشاره به اینکه قرائت پذیرانگاری متون دینی از سوی مسلمانان، پذیرش یک دیدگاه غیر بومی است، افزود: پذیرش عملی چنین انگاره ای در غرب مسیحی باعث ظهور فراینده فرق و نحله های دینی بسیار شد . با توجه به این نکته پذیرش قرائت پذیرانگاری راه را برای پیدایش و پذیرش هرگونه تفسیر فاقد مبنا و منطق معقول و معتبر خواهد گشود .
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: به این ترتیب بدعت در دین و تحریف معنوی در متون دینی رواج و رونق مضاعف خواهد یافت و تن در دادن به آن ، تشتت و تفرقه میان مسلمانان را صدچندان خواهد کرد .
وی گفت: اما اجتهادگرایی سنت پذیرفته شده میان مسلمانان و منطق مجرب بین مذاهب اسلامی است و اختلافات نظری میان فرق مختلف را مضبوط ساخته و منازعات را مهار کرده است .
نظر شما