فلسفه براي كودكان توانايي منطقي دانش آموزان را تقويت مي كند

 موسسه پيشرفت فلسفه براي كودكان (IAPC)

فعاليت آموزشي كه تحت عنوان فلسفه براي كودكان شناخته مي شود در اوايل دهه 1970 با انتشار رمان فلسفي "متيو ليپمن" براي كودكان به نام " كشف هري استوتليمير"  شروع به كاركرد

فعاليت آموزشي كه تحت عنوان فلسفه براي كودكان شناخته مي شود در اوايل دهه 1970 با انتشار رمان فلسفي "متيو ليپمن" براي كودكان به نام " كشف هري استوتليمير"  شروع به كاركرد. درسال 1970 كتاب اكتشاف هري استوتليمير وارد مدرسه مونتكلير درايالت نيوجرسي شد. اواسط دهه 70 موسسه پيشرفت فلسفه براي كودكان (IAPC) رسماً در كالج استيت مونتكلير ( كه حالا دانشگاه مونتكليمر استيت شده است) آغاز به كاركرد. رسانه ها به سرعت گزارشي را مبني بر يك پيشرفت چشمگير در مهارتهاي خواندن و تفكر انتقادي كودكان در سطح متوسطه كه شامل برنامه هاي IAPC هم مي شوند منتشر كردند. پس از آن موسسه پيشرفت فلسفه براي كودكان مطالبي را چون رمانهاي كودكان همراه با كتاب راهنما براي برنامه آموزشي 12- K  ارائه كرد.

هزاران كودك درايالت نيوجرسي و سرتاسر ايالات متحده وحتي در تمام دنيا با برنامه آموزشي IAPC آشنا شدند. " اكتشاف هري استوتليمير"  يك رمان 96 صفحه اي براي كودكان مقطع متوسطه است. اين كتاب "هري " و همكلاسي هايش را در مقطع كلاس پنجم توصيف مي كند . بزرگسالان گه گاهي وارد داستان مي شوند ، اما كار اوليه فلسفه به كودكان اختصاص دارد. هري و دوستانش به كشف چندين مفهوم و قانون منطق ارسطويي [منطق قياسي] مي رسند و در مورد مفاهيمي چون ماهيت تفكر، ذهن، رابطه علت و معلولي، حقيقت، معرفت و عقيده، درست وغلط [ حق وباطل] وانصاف و بي انصافي فكر مي كنند . داستان از هيچ واژه فلسفي ( يا حتي واژه خود فلسفه ) استفاده نمي كند. پرسش و پاسخ فلسفي توسط كودكان  در داستان آغاز مي شود.

كشف هري استوتليمير چيست ؟ به اين سوال به طور مستقيم پاسخ داده نشده است. با وجود اين ، در ميان موارد بسياري كه "هري" در طي جستجوي سوالات خود راجع به منطق ، دانش ، حقيقت و ذهن كشف مي كند ،  يك مورد جلب توجه مي كند. از هري و دوستانش خواسته مي شود ياد داشتي با موضوع " جالب ترين چيز دردنيا " بنويسند. مقاله " هري" با عنوان تفكر اين چنين آغاز مي شود .

 به نظر من جالب ترين چيز در تمام دنيا تفكر است. مي دانم كه موارد فوق العاده و بسيار مهم ديگر هم مثل الكتريسته، مغناطيسم و جاذبه هم جالب هستند؛ اما با وجودي كه آنها را درك مي كنيم آنها ما را درك نمي كنند. بنابراين تفكر بايد خيلي خاص باشد.
هري پس از نوشتن چند پاراكراف ديگر كاغذ را كنار مي گذارد سپس فكر مي كند،  " ما  درمدرسه درباره رياضيات، املاء و دستور زبان فكر مي كنيم. تا به حال  كسي چيزي درباره فكر كردن راجع به تفكر شنيده است؟" بنابراين يك جمله ديگر به مقاله خود اضافه كرد: "اگر ما راجع به الكتريسته فكر كنيم مي توانيم آن را بهتر درك كنيم، اما هنگامي كه راجع به تفكر فكر مي كنيم به نظر مي رسد خودمان را بهتر درك مي كنيم .

" ليپمن" بدون استفاده از كلمه " فلسفه " چه دراين قسمت وچه درقسمت هاي ديگر كتاب "كشف هري استوتليمير" نشان مي دهد هري درگير تفكرات فلسفي مهم شده است : " فكر كردن راجع به تفكر". اين امر لذت هري را ازكشف هاي تفكر فلسفي نشان مي دهد . اما موارد بيشتري هم وجود دارد. همچنين وي متوجه شده كه فكر كردن راجع به  تفكر هيچ جايگاه خاصي در مدرسه ندارد. اگر چه مقاله هري با اول شخص شروع مي شود به سرعت به اول شخص جمع ( ما ) تبديل مي شود و بر آنچه كه همراه ديگران در كلاس انجام داده متمركز مي شود.

يك از جالب ترين ويژگي هاي فلسفه براي كودكان در نظر تعداد بسياري از معلمان اين است كه كلاس به يك انجمن پرسش و پاسخ جمعي تبديل مي شود، كه در آن دانش آموزان به صورت آزادانه و با احترام به يكديگر تبادل انديشه مي كنند

يكي ازجالب ترين ويژگي هاي فلسفه براي كودكان در نظر تعداد بسياري از معلمان اين است كه كلاس به يك انجمن پرسش و پاسخ جمعي تبديل مي شود، كه در آن دانش آموزان به صورت آزادانه و با احترام به يكديگر تبادل انديشه مي كنند. هر دانش آموز به صورت بالقوه يك سهم ارزشمند در موضوع مورد بحث تلقي مي شود. دانش آموزان ترغيب مي شوند تا مهارت هاي شنيدن، حساسيت نسبت به آنچه ديگران مي گويند، ميل به حمايت كردن از عقايد اشخاص را با ارائه استدلال هاي معتبر گسترش دهند و نسبت به احتمالاتي كه هركس بايد عقايد خود را در پرتو تفكرات جديد تغيير دهد آزادانه عمل كنند.

به طور مختصر، كلاس ها طوري طراحي شده اند كه توانايي منطقي بودن دانش آموزان را تقويت كند . اين امر چيزي بيش از توانايي ترغيب استدلال ماهرانه است. همانطور كه" لارنس جي اسليپتر" و" آن ام شارپ " نوشته اند: ( اسپيتر وشارپ، صفحه 6)

منطقي بودن در درجه اول يك حالت اجتماعي محسوب مي شود. شخص منطقي به ديگران احترام مي گذارد و آماده بررسي ديدگاه ها و احساسات ديگران در مقطعي است كه تغيير عقيده خودش درباره اهميت مسائل آگاهانه به وي اجازه بدهد كه ديدگاه خودش توسط ديگران تغيير كند.  به عبارت ديگر،  او منطقي بودن را انتخاب مي كند.

معلماني هستند كه نگاه مساعدي به اين ايده دارند : كلاس بايد تبديل به انجمن پرسش وپاسخ شود؛ علي رغم اين كه روي اين ايده مصر هستند كه فلسفه بايد بخش عمده بحث را تشكيل دهد. موضوعات ديگري هستند كه مناسب به شكل دادن يك نوع محيط يادگيري گروهي بوده ومي توان آن را انجمن پرسش و پاسخ ناميد. فلسفه براي كودكان ازنياز به چنين انجمني حمايت مي كند؛ اگر چه آنها مي توانند به موفقيت IAPC  اشاره كنند IAPC  درنشان دادن اين امر كه فلسفه چقدر براي ترويج منطقي بودن كودكان دريك انجمن پرسش و پاسخ  مناسب است، بسيارموفق عملكرده است.

معلمان اغلب  هنگامي كه مي بينند بسياري ازكم حرف ترين وكم كارترين دانش آموزان فعالانه به بحث انديشه هاي فلسفي مي پيوندند شگفت زده وراضي مي شوند

ممكن است بعضي ها تصور كنند كه فلسفه براي اندكي از دانش آموزان درسطح پيش ازكالج مناسب است. ازآنجا كه فلسفه به صورت سنتي درايالت متحده تنها درسطح كالج تدريس شد، ممكن است اين تفكر را بوجود آيد كه فلسفه تنها براي بخش كوچكي از دانش آموزان درسطح پيش ازكالج مناسب است . اين مقدار برابر است با دو درصد از دانش آموزاني كه تحت عنوان " با استعداد" طبقه بندي شده اند. اگر چه برنامه هاي فلسفه براي كودكان نشان داده است كه به  طور قابل ملاحظه اي درجذب همه دانش آموزان كلاس درزمينه پرس وجو موفق بوده است ، معلمان اغلب  هنگامي كه مي بينند بسياري ازكم حرف ترين وكم كارترين دانش آموزان فعالانه به بحث انديشه هاي فلسفي مي پيوندند شگفت زده و راضي مي شوند .

با اين همه ، از آنجا كه معلم ها دچار فقدان پيش زمينه در مطالعه رسمي فلسفه هستند، در ترغيب كردن دانش آموزان به تفكر فلسفي بي ميل عمل مي كنند . اين درشرايطي است كه ترس هاي آنها اغراق شده به نظر مي رسد. شايد آشنايي با برخي آثار ادبيات استاندارد فلسفه جالب باشد ، اما وارد كردن برنامه فلسفه براي كودكان به كلاس درس ضروري نيست . آنچه نيازش حس مي شود توانايي ساده كردن بحث هاي فلسفي است . بدين منظور اين بسيار مهم تر است كه معلمان خود داراي كنجكاوي فلسفي باشند تا اين كه با ادبيات آكادميك فلسفه آشنا شوند. معلمان همچون دانش آموزان با اصول فلسفه نا آشنا هستند ، اما شايد توانايي  تفكر فلسفي يا دست كم مهارت تشخيص را هنگامي كه ديگران مشغول بحث فلسفي هستند داشته باشند.

ساده كردن فلسفه براي كودكان به معنا كنترل بحث نيست؛ معلمان بايد به دانش آموزان اجازه داده تا انديشه هايشان را گسترش دهند. از معلم ها انتظار نمي رود كه به همه سوال ها جواب دهند يا حتي براي آنها جوابي داشته باشند

ساده كردن فلسفه براي بحث كودكان به معنا كنترل بحث نيست؛ معلمان بايد به دانش آموزان اجازه داده تا انديشه هايشان را گسترش دهند. از معلمان انتظار نمي رود كه به همه سوال ها جواب دهند يا حتي براي آنها جوابي داشته باشند. آنها مي توانند اين سردرگمي را با دانش آموزان سهيم شوند و از تبادل انديشه اي كه دانش آموزان با يكديگر انجام مي دهند لذت ببرند . اين امر به معناي از بين بردن نقش سنتي معلم است كه پيشتر صرفاً  سخنگو بوده و به همه سوالات جواب مي داد. به خصوص براي معلم هايي كه درباره آنچه از پي خواهد آمد نامطمئن هستند . كارگاهايي كه IAPC ارائه كرد يك مقدمه خوب درباره آموزش وپرورش فلسفه براي كودكان فراهم كرد.

رويكرد IAPC براي بوجود آوردن يك سري رمان همراه  كتاب راهنماي معلم وآماده كردن معلمان براي استفاده ازاين مطالب است كه ازطريق اجراي كارگاه هاي فشرده كه خود  آموزش هدفمند را توضيح مي دهند صورت مي گيرد. تاكيد شده كه نقش معلم در كلاس براي آسان كردن بحث است تا ارائه انديشه هاي فلسفي به صورت آموزشي. رمان ها براي كودكاني كه با سوالات وانديشه هاي خود روبرو مي شوند  همچون يك محرك عمل مي كند . معمولاً دانش آموزان اولين پاراگراف يك داستان را با صداي بلند مي خوانند. سپس ايده هايي را كه از طريق خواندن متن بدست آورده و براي پرسش و پاسخ جمعي جالب است را مطرح مي كنند. كتاب راهنماي معلم محتوي صدها تمرين وفعاليت تفكر است كه به دانش آموزان كمك مي كند تا در برگزاري انجمن هاي پرسش پاسخ پيشرفت كند . هدف معلم كنترل يك انجمن  پرسش وپاسخ است كه درآن دانش آموزان بحث به راه مي اندازند و بايكديگر تبادل انديشه مي كنند ، تا اين كه صرفاً يك پاسخ گو دربرابر معلم باشند. دريك بحث قوي دانش آموزان نه تنها عقايد خورا مطرح مي كنند ، بلكه ازعقايد خود با دليل و واكنش نسبت به شباهت ها وتفاوت هاي عقايد ديگران دفاع مي كنند. هدف اين انجمن پرسش و پاسخ حفظ احترام عقايد ديگران و همچنين عقايد خود است.

 به فلسفه پرداختن همراه ديگران

فلسفه براي كودكان آنها را ترغيب مي كند به جاي خودشان فكر كنند ، و درعين حال آنها را تشويق مي كند همراه ديگران فكر كنند

" فلسفه براي كودكان" آنها را ترغيب مي كند به جاي خودشان فكر كنند ، و درعين حال آنها را تشويق مي كند همراه ديگران فكر كنند . با وجودي كه فلسفه اغلب به عنوان موضوعي براي  انديشيدن در تنهايي تلقي مي شود؛ شايد تبادل انديشه هاي  ديگر متفكران را دربرگيرد. چيزي كه" عوام" نه از آن اطلاع دارند نه به طرف آن جذب مي شوند . شايد بسياري ادعا كنند كه فلسفه دربهترين حالت خود نمي تواند همانند  فيزيك و رياضيات،  براي همه از اهميت چنداني برخوردار باشد . اين مثال درباره فلسفه براي كودكان صدق نمي كند . درحقيقت ، اين امر ازامتيازات آن محسوب مي شود. اما نياز به آن حس مي شود و دراين زمينه درس هايي در نظر گرفته شده است. به همين ترتيب طرفداران فلسفه براي كودكان در مقابل پاسخ مي دهند كه دراين بحث ها بايد براي همه افراد كلاس كه شامل دانش آموزان با استعداد ، كم كار و عادي جايي وجود داشته  باشد تا سوالات فلسفه را با هم دنبال كنند .

براي اقدام دراين زمينه بايد اين امكان براي كودكان كلاس فراهم باشد تا دربحث هاي مستمر فلسفي همراه ديگران شركت كنند.
همانطوركه پيشتر اشاره شد، نوشته هاي "گريث ماتيوز" دراين زمينه شواهد فراواني ارائه مي كند كه بسياري ازكودكان قادر هستند تفكرات جالب فلسفي داشته باشند. تفكرات فلسفي كودكان به مدد تعامل آنها با ساير همسالان خود رشد كرده و ارتقاء مي يابد. مواردي كه كودكان كم سن وسال، يك تفكر فلسفي را با يك بزرگسال ناظر ، بدون برنامه ريزي قبلي سهيم مي شوند كافي نيست . كتاب " گفت وگو با كودكان"   اثر "ماتيوز" شواهد خوبي را ازكودكاني ارائه مي دهد كه به خوبي ازاين هم فراتر رفته اند. نسخه طولاني گفت وگوهاي فلسفي كودكان ، " تفكر وتدريس تحليلي " كه در شماره (1985،1996 ) پيتچارد ارائه شده ترديدي باقي نمي گذارد كه كودكان داراي اين توانايي هستند .

رويكرد فلسفه براي كودكان كاملاً با رويكرد " يوستين گردر"  در رمان محبوب " دنياي سوفي" تفاوت دارد

بايد اذعان كرد كه اين امر كاملاً با رويكرد " يوستين گردر"  در رمان محبوب " دنياي سوفي" تفاوت دارد. او در اين كتاب فلسفه را به خونندگان جوان به صورت منطقي و آموزشي معرفي كرده است ( نيويورك : فرار ، استراس وگيروكس 1994). اگر چه "سوفي" يك دانش آموز مقلد فلسفه است اما مربي، او را ازطريق معرفي تاريخ فلسفه هدايت مي كند. همانطور كه عنوان فرعي كتاب، " رماني درباره تاريخ فلسفه " اشاره مي كند؛ تاريخ فلسفه در اين اثر سوالات فلسفي را به ترتيب عنوان كرده  و سوفي را در رويارويي با آنها قرار مي دهد.. دنياي سوفي همانقدر كه سعي دارد  خوانندگان جوان (و بزرگسال ) را  با تاريخ فلسفه آشنا كند، به تفكر فلسفي اهميت هم مي دهد.  اين در شرايطي است  كه مطالب IAPC  هم  به طور غير مستقيم  كودكان را با تاريخ فلسفه آشنا مي كند. در هر صورت طرفدارانIAPC   استدلال مي كنند كه رويكرد مربي و شاگرد در كتاب " دنياي سوفي " اين عقيده را تقويت مي كند كه در ابتدا بزرگسالان  با فلسفه روبه رو شده و پس از آن كودكان وارد اين مقوله شده اند. اما "گريث ماتيوز"  يك بعد مهم از طبيعت كنجكاو كودكان را ارائه مي كند.
 
فلسفه براي كودكان در سراسر دنيا

در سال 1985 در نتيجه بازتاب سريع گسترش فلسفه براي كودكان و تاثير بين المللي آن ، معلمان سراسر دنيا شوراي بين المللي  پرسش و پاسخ فلسفي همراه كودكان را تاسيس كردند.(ICPIC ) . اين شورا مسئوليت برگزاري كنفرانس هاي بين المللي را هر دو سال يك بار با ميزباني استراليا، اتريش، برزيل، انگلستان، مكزيك، اسپانيا و تايوان  به عهده گرفت. اعضاء ICPIC هر چند با IAPC روابط اشان را حفظ كردند، اما ساختار سازماني خود را به وجود آورده و مراكز، انجمن ها و برنامه هاي مستقلي را ايجاد كرده اند. در آمريكاي شمالي انجمن پرسش و پاسخي وجود دارد كه هر دو سال يك بار تشكيل جلسه مي دهند.( سالهايي كه ICPIC جلسه ندارد). استراليا و نيوزيلند در مجموعه فدراسيون انجمن هاي  استراليايي فلسفه براي كودكان(FAPCA) جاي گرفته اند، كه سالانه تشكيل جلسه مي دهند. نتايج  تلاش هاي فلسفه براي كودكان را مي توان در كالج ها، دانشگاه ها و انجمن هاي بيش از 20 كشور در سراسر دنيا  مشاهده كرد( ساسويل).

علاوه بر  مطالب IAPC ، بسياري از آثار ادبيات كودكان وجود دارد كه مي توان آنها را براي تسهيل بحث هاي فلسفي مورد استفاده قرار داد.( به ماتيوز سالهاي 1980، 1984، 1994 و همكاري منظم وي در مجله IAPC تحت عنوان  تفكر رجوع كنيد). همچنين در اين زمينه مطالب روز افزون آموزشي خارج از IAPC در حال گسترش اند( رجوع كنيد به كم؛ ديهان، مك كول و مك كاتچن؛ فيشر؛ كين؛ موريس؛ اسپراد؛ و وايت).  تفكر وتدريس تحليلي و تفكر نقدي  و خلاق سه مجله هستند كه مدت ها در اين زمينه فعاليت داشته و منحصراً به تفكر كودكان اختصاص يافته اند. يك نشريه تازه كه توسط كميته فلسفه پيش از كالجِ انجمن فيلسوفان آمريكايي حمايت مي شود  سوالها: فلسفه براي جوانان  نام دارد كه مقالات جوانان را در باره موضوعات قلسفي خاص منعكس مي كنند.اولين شماره اين نشريه به حقوق كودكان اختصاص يافت.

علاوه بر اين مجلات ، خوشبختانه اينترنت امكان  دستيابي به آخرين پيشرفت هاي سراسر دنيا را فراهم كرده و به سرعت با ديگر مربي هاي علاقه مند به فلسفه براي كودكان ارتباط برقرار مي كند.