گزارش نشست نقد و بررسی نمایش "بخوان"

- عاطفه تهرانی، کارگردان: همه بازیگران باید بر فضای خود و فضای کلی نمایش متمرکز باشند. در برخی صحنه‌ها نظیر صحنه‌ آخر که مرگ شخصیت خانم افتخارزاده است، از باقی بچه‌ها خواستم به مرکز صحنه توجه کنند تا او حرکاتش را به خوبی انجام دهد. در ترکیب‌بندی‌ها وقتی یکی از بچه‌ها تمرکز ندارد بقیه حرکت‌ها نیز به هم می‌ریزد. اگر با انرژی و زندگی بدنی تماشاگر را تحت تأثیر قرار ندهیم ارتباط برقرار نمی‌شود.

باید فضا شکل بگیرد تا تماشاگر را تحت تأثیر قرار دهد. زمانی که انرژی قطع ‌شود یا یکی از بچه‌ها تمرکز نداشته باشد ارتباط تماشاگر هم قطع می‌شود. هر یک از بازیگران فضا و انرژی کلی خود را می‌بینند، ولی در عین حال انرژی همه باید با هم متصل باشد.

عاطفه تهرانی کارگردان و نوید هدایت‌پور مشاور کارگردان

* در کار شما بازیگر تا چه حد مجاز است انرژی مصرف کند؟

- تهرانی: تا بی‌نهایت.

* بازیگر روی صحنه تئاتر باید با استفاده از تکنیک‌هایی که آموخته انرژی خود را به درستی مصرف کند زیرا استفاده بیش از اندازه از انرژی باعث می‌شود توان مناسب و تمرکز لازم را برای اجرای صحنه‌های مختلف از دست بدهد. در نمایش "بخوان" بازیگران برخی مواقع با انرژی بسیاری که در حرکات فردی و جمعی مصرف می‌کنند دچار مشکل می‌شوند که با کمی دقت این امر مشهود است.

- تهرانی: هر چیزی باید در حد خود استفاده و مصرف شود. بچه‌ها در هر صحنه باید در لحظه واحد به چند وجه فکر کنند. ریتم حرکتی، انرژی و زندگی بدنی اهمیت دارد و باید مورد توجه بازیگران باشد. همچنین باید انرژی در بدن تقسیم شده و با انرژی و اتمسفر فضا در چالش باشد. اگر تمرکز بازیگر روی یکی از اینها بیش از دیگری باشد زندگی مورد نظر روی صحنه شکل نمی‌گیرد.

گاهی این اتفاق به این دلیل پیش می‌آید که بچه‌ها برخی تکنیک‌ها را رعایت نمی‌کنند. ما حتی روی تکنیک‌های تنفسی نیز کار کردیم. البته این یک اجرا است، گاهی با رعایت تمام نکات خوب شده و برخی مواقع در حد رضایت نیست. البته این به آن معنا نیست که مخاطب تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. البته اجرا نیز تکنیک‌های خود را دارد و نیازمند آن است که بچه‌ها تجربه کنند.

- حسام میرمحمدی، بازیگر: این اتفاق به لحاظ ناهماهنگ بودن برخی حرکت‌ها، چندان به انرژی مرتبط نیست. ما در حال حاضر قادریم حتی دو یا سه اجرا به صورت مداوم داشته باشیم و بعد از یک سال کار، صرف انرژی برای بچه‌ها کاری سخت نیست. اگر روی صحنه شاهد کم یا زیاد شدن انرژی هستیم به خواسته کارگردان است.

این یکنواخت نبودن گاهی به تمرکز ذهنی بازیگران مرتبط می‌شود و اگر یک نفر از هفت نفر تمرکز نداشته و انرژی فضا را رعایت نکند ناهماهنگی رخ می‌دهد. این ارتباط مستقیم به انرژی ندارد و خانم تهرانی از ما خواسته تا این انرژی را پیاده کنیم.

- تهرانی: گاهی این کارگردان است که تعیین می‌کند بازیگران تا چه حد انرژی به خرج دهند. معتقدم انرژی به انتها نمی‌رسد و گاهی که فکر می‌کنیم به انتها رسیده از نو شروع می‌شود. در واقع جایی که فکر می‌کنیم بازیگر به انتهای انرژی خود رسیده، همان لحظه هسته انرژی را پر کرده و به کار خود ادامه می‌دهد.

* درست است، اما وقتی انرژی بیش از اندازه مصرف شود و بازیگر کنترل لازم روی آن را نداشته باشد شاهد کم شدن توان جسمی در برخی حرکت‌ها می‌شویم که جدا از خواسته‌های کارگردان در بازی یا نشان ‌دادن حالت‌های مختلف است.

- نوید هدایت‌پور، مشاور کارگردان: اگر بازیگران انرژی خود را درست مصرف نکرده و برای صحنه‌ای بیش از اندازه خرج کنند، در صحنه‌های بعد با کمبود انرژی مواجه خواهند شد. در مقاطعی از نمایش این افراد برای شمای روایی موجود در برابر اتفاقی ضعیف شده و تحلیل می‌روند ولی این خستگی در خدمت کار هم هست.

* تا چه حد نگران بودید که مخاطب با نمایش شما ارتباط برقرار نکند؟

- تهرانی: از تماشاگری که کارها را دیده و این سبک را می‌شناسد ترسی نداشتم. بخشی از ترس من این بود که مخاطب عام با نمایش ارتباط برقرار نکند که البته زیاد نبود. چون معتقدم اگر حرکتی زنده و عمیق اتفاق بیفتد امکان ندارد تماشاگر با آن ارتباط برقرار نکند، ولی شاید درک لازم را از حرکت‌ها نداشته باشد.

* چه تمهیدی برای برقراری ارتباط بیشتر مخاطب عام با کار در نظر گرفتید؟

- تهرانی: داستان و حرکت‌هایی ملموس‌تر را به کار اضافه و حتی برخی حرکت‌های رئال و روزمره را به حرکات برخی از بازیگران وارد کردیم.

* استفاده از ویدئو پروجکشن نیز بخشی از این تمهید بود؟

- تهرانی: نمی‌خواستم از دکور پیچیده و بزرگ استفاده کنم. در واقع احتیاج داشتم تصویر به حرکت‌های بچه‌ها اضافه شود.

- هدایت‌پور: اسم این بخش را ویدئوآرت گذاشتیم زیرا در خدمت تئاتر قرار گرفته است. در این بخش چالش بسیار صورت گرفت تا در خدمت کار باشد. نکته اول تأمین خود دستگاه بود تا در مسیر تمرین نیز این تصاویر پخش شود. ابتدا تصاویری به دست آوردیم که برای یک نمایشگاه ویدئوآرت مناسب بود، ولی وقتی روی بدن بازیگران منعکس می‌شد، تمرکز صحنه را می‌گرفت.

به همین دلیل در سفرهایی که به کویر داشتیم از مخروبه‌ها و فضاهای مختلف تصاویری گرفتیم ولی وقتی به رنگ رسیدیم متوجه شدیم همه چیز در آن شکل می‌گیرد. به این ترتیب سعی کردیم از عنصر رنگ استفاده کنیم.

برایمان مهم بود سطح بدن بازیگر هم با این تصاویر پوشش داده شود و به این شکل طراحی لباس رسیدیم. سطوحی ایجاد کردیم که در آنها اتفاق‌هایی در رنگ‌ می‌افتاد و از درونمایه‌ اتفاق‌ها، رنگ‌ها نیز دچار تغییر ‌شدند. برای پوشش دادن تصاویر بر سطح بدن بازیگران به خاطر استاندارد نبودن سالن با مشکلات بسیار مواجه شدیم.

* هماهنگی و استفاده مناسب از نور و موسیقی و بخش ویدئوآرت یکی از ویژگی‌های این اجرا است، اما در برخی موارد شاهد استفاده از کلمات یا حرکت‌هایی هستیم که گویا قصد دارد موضوع و نکته مورد نظر نمایش را به راحتی به مخاطب انتقال دهد و او را از مکاشفه و کنکاش بازدارد. به نظر می‌آید این نکته از نگرانی ارتباط برقرار نکردن مخاطب عام شکل گرفته است.

- تهرانی: اگر می‌خواستم برای مخاطب خاص کار کنم به سمت کاری دیگری می‌رفتم و مثلاً درباره تأثیر جاذبه زمین بر بدن کار کرده و دامنه‌ حرکتی آن را افزایش می‌دادم. ولی تماشاگر عام با این سبک کاری آشنا نیست. به همین خاطر باید طوری کار کنم که همه مخاطبان از کار لذت ببرند.

* آیا این روند تأثیر منفی روی کل اثر نمی‌گذارد؟

- تهرانی: این تجربه اول کارگردانی من است و شاید به نوعی مخاطب خود را تربیت می‌کنم تا با این سبک کاری مدرن آشنا شود. می‌خواهم در کارهای بعدی از این چیزها فاصله بگیرم. احساس می‌کنم استفاده از این نکات مفید بوده و اگر یکباره آنها را کنار می‌گذاشتم مخاطب را از دست می‌دادم.

* بازیگر شما تا چه حد در پیشبرد و شکل‌گیری فضا اجازه خلاقیت داشته است؟

- تهرانی: اصولاً در این شیوه جدا از بخش آموزشی، طراح و کارگردان ایده‌ای مثل عشق،‌ خواستن و مرگ را به بازیگر می‌دهد و او باید در این بخش بداهه‌پردازی کرده و دامنه حرکتی خود را گسترش دهد. وقتی این حرکت‌ها به اندازه‌ مورد نظر رسید طراح حرکات وظیفه چارچوب دادن به صحنه‌ها، ترکیب‌بندی و حرکات را به عهده می‌گیرد.

من بازیگر را آزاد می‌گذارم تا خلاقیت داشته باشد. در نهایت از حرکت‌هایی که ارائه داده به یک چارچوب کلی می‌رسیم که تماشاگر را خسته نکند و بازیگر نیز در وضعیتی مشخص باشد.

* آیا زمان اجرا نیز این حرکت و خلاقیت‌ها ادامه دارد و چارچوب مورد نظر پرداخته‌تر می‌شود یا نه؟

- تهرانی: در این شیوه حرکت‌ها ثابت و بازیگر موظف است زمان اجرا بیشتر وارد تخیل شود و در برخی مواقع هم در ریتم تغییری ایجاد ‌شود.

- میرمحمدی: زمان تمرین برخی از حرکت‌های ما اضافی و به نوعی در راستای رساندن منظور به مخاطب بود. ولی خانم تهرانی آنها را حذف کرد و حرکت‌های مناسب را مد نظر قرار داد.

- تهرانی: خیلی دوست دارم فضا بشکند و بعد از حرکت‌های درشت، حرکتی روزمره به خوبی و با احساس انجام شود. این شکست فضا برای من خیلی جذاب است.

* آیا برای کار بعدی خود تصمیمی گرفته‌اید؟

- تهرانی: می‌خواهم کار بعدی‌ام کاملاً دیالوگ داشته باشد و در دو بخش رئال و حرکت شکل بگیرد. یعنی بخش اول با سبک رئال شروع شده و بعد وارد حرکت شویم. با آقای محمد چرمشیر هم صحبت کرده‌ام. واقعیت این است که دوست ندارم تنها به تئاتر فرم فیزیکال بپردازم.