افق هاي روشني پيش روي ماست

* خبرگزاري " مهر" -  گروه دين وانديشه : لطفا در ابتداي گفت وگو خود را معرفي كنيد و درباره فعاليت ها و تاليفات خود توضيحات كوتاهي ارائه بفرماييد؟

 - دكتر امير عباس علي زماني : بنده امير عباس علي زماني عضو هيات علمي گروه فلسفه دانشگاه قم هستم و رشته تحصيلي ام در دوره دكترا فلسفه تطبيقي بوده و الان هم بيشتر به تدريس فلسفه غرب و كلام جديد مشغول هستم. تاليفاتي  در زمينه فلسفه دين و كلام جديد داشته ام كه از جمله آنها مي توان به كتاب " زبان دين " كه سال 75 چاپ شده و كتاب " خدا، زبان و معنا " كه در سال 82  منتشر شده  است اشاره كرد .  كتاب جديدي هم در دست نشر دارم كه  به طرح مباحث نوين در فلسفه دين معاصر اختصاص دارد .  در بعضي از كتاب ها هم به صورت دسته جمعي مشاركت كرده ام و مقالاتي در مجلات علمي پژوهشي منتشر كرده ام .

* وضعيت دين پژوهي در ايران را چگونه ارزيابي مي كنيد ؟  

در دوران معاصر ايران ، از زمان استاد مطهري وعلامه طباطبايي به اين طرف نوعي كلام فلسفي در ايران شكل گرفته كه به نوعي ناظر به سوالات جديد هم است

- دين پژوهي به معناي امروزي كلمه ، به معنايي كه در دنيا به كار مي رود ( روشمند و نظام مند)  عمر زيادي  در ايران ندارد، ولي به معناي  اعم كلمه، ريشه هاي دين پژوهي در ايران خيلي گسترده است و ريشه در سنت ما دارد . در دوران معاصر ايران ، از زمان استاد مطهري وعلامه طباطبايي به اين طرف نوعي كلام فلسفي در ايران  شكل گرفته كه به نوعي ناظر به سوالات جديد هم است، اما در دو دهه اخير، دين پژوهي در ايران رونق گسترده تري يافته و مسائلي كه در عرصه جهاني مطرح شده مانند : رابطه علم و دين، جهاني شدن ، دينداري و مدرنيزم ، و...  در ايران نيز مطرح شده اند . درست است كه ما در ابتداي راه هستيم و تا رسيدن به مقصود  فاصله زيادي داريم ، اما مي توانم بگويم كه افق هاي خيلي روشني در پيش روي ما قرار دارد . بسياري از پژوهشگران جوان  در سالهاي اخير كارهاي تطبيقي خوبي در زمينه ي دين پژوهي انجام داده اند  و دبير خانه دين پژوهي نيز هرسال از بين اين پژوهشها بهترين آثار را انتخاب مي كند . به هر حال ، بايد قبول كنيم  به معناي رايج  كلمه،  ما در آغاز راه  دين پژوهي هستيم.

* كداميك از روش ها و گرايش هاي موجود در  دين پژوهي در ايران بيشتر مورد توجه قرار گرفته اند ؟

در ايران هنوز غير از روش تحليلي ، آن هم به صورت جسته و گريخته و بيشتر در قالب ترجمه ها ، هنوز روش ها و رهيافت هاي ديگر نتوانسته اند جايي براي خود باز كنند

-  روش غالب و رايج  در دنيا روش تحليلي است . اين روش به دليل غلبه فلسفه تحليلي دراكثر دانشگاههاي علمي دنيا به روش غالب دين پژوهي تبديل شده است .  در ايران هم در بسياري از مباحث مطرح شده از روش تحليلي استفاده شده است . اصولا زباني هم كه الان دين پژوهي معاصر ايران را تا اندازه اي تحت تاثير قرار داده متاثر از روش تحليلي است .  شما بهتر از من مي دانيد كه اين تنها روش دين پژوهي نيست. روش هاي ديگري هم درعرصه تحقيق و دين پژوهي وجود دارد . از جمله اين روش ها مي توان به  روش هاي پديدارشناختي و اگزيستانسياليستي كه دردنياي معاصر هم بسيار مورد توجه است  اشاره كرد. اما در ايران هنوز غير از روش تحليلي آن هم به صورت جسته و گريخته و بيشتر در قالب ترجمه ها هنوز روش ها و رهيافت هاي ديگر در عرصه دين پژوهي نتوانسته اند جايي براي خود باز كنند.

* چرا انديشمندان ما  نتوانسته اند خود را با ديگر روش هاي شناخته شده  وفق دهند؟

روش تحليلي  براي ما قابل فهم تر از روش هاي اگزيستانسياليستي ، پديدارشناختي ، جامعه شناختي ، و روان  شناختي است . اين روشها  با پيشفرض هايي  به مباحث دين پژوهي مي پردازند  كه هنوز مبادي  فلسفي آن در ايران فراهم نشده است

- اين امر تا اندازه اي  به ذهنيت ما ارتباط دارد. به نظر من روش تحليلي به ذهنيت ما نزديك تر است ، با اين تفكر منطقي و كلاسيكي كه ما داريم  فكر مي كنم  تا اندازه اي روش تحليلي همخواني بيشتري دارد. روش تحليلي  براي ما قابل فهم تر از روش هاي اگزيستانسياليستي، پديدارشناختي ، جامعه شناختي، و روان  شناختي است .  اين روشها با پيشفرض هايي به مباحث دين پژوهي مي پردازند كه هنوز مبادي  فلسفي آن در ايران فراهم نشده است . تا زماني كه تفكرات اگزيستانسياليستي يا پديدارشناسي در جامعه دانشگاهي ما به طور جدي مطرح نشود ، الهياتي كه متاثر از اين تفكراست نيز طبيعتا نمي تواند مطرح  شود . دليل ديگر، غموض و ابهامي است كه در زبان اگزيستانسياليسم و پديدارشناسي وجود دارد . با ذهينتي كه ما داريم  فهم  زبان  اين مكاتب و رويكردهاي آن دشوار است.

* چرا كتابهاي منتشر شده در گستره  دين پژوهي آن چنان كه شايسته است با استقبال رو به رو نمي شوند ؟  

- بعضي از اين كتابها جنبه ژورناليستي دارند . عدم توجه به اين كتابها به اين دليل است كه  بسياري از آنها  به صورت  آكادميك و روشمند وارد مباحث نمي شوند . علاوه بر اين ، ضعيف وغلط بودن ترجمه ها،  و روحيه تقليدي  حاكم  بر جامعه نيز از جمله علل اين امر به شمار مي روند . البته چندي است كه  در ميان حوزه  هاي مختلف دين پژوهي كتاب هاي كلام جديد و فلسفيه دين بيشتر مورد توجه قرار مي گيرند . وظيفه ما در پاسخ به اين نياز جامعه  تاليف و ترجمه متون ارزشمند است .

* جاي ترجمه چه متوني را در اين گستره  خالي مي بينيد؟

-  يكي از مباحثي كه هم  در سنت ما وجود دارد و هم در غرب مطرح شده اين بحث است كه گناه چه تاثيري درمعرفت دارد. آيا معرفت صرفا به سازوكارهاي ذهن انسان برمي گردد يا علاوه بر سازوكارهاي ذهني  عوامل غير معرفتي نيز در اين امر تاثيرگذارند . درمغرب زمين  كتابهاي مناسبي درباره تاثير گناه  بر معرفت نوشته شده ، درباب ادله اثبات وجود خدا تلاش هاي جديد خيلي خوبي صورت گرفته ، تقريرهاي تازه اي - با توجه به اشكالات تازه اي كه مطرح شده - از مسئله شر ارائه شده كه ترجمه آنها براي جامعه ما بسيار مفيد است .