آشنایی نوجوان با تمدن اسلامی/ اعتبارات تابستانی عادلانه توزیع نمی‌شوند

شناسایی موانع ارتقای معرفت دینی/ نوجوانان را با تمدن اسلام آشنا کنیم

محمد علی آذرشب رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در رابطه با ارتقا برنامه های ارزشی در برنامه ریزی برای اوقات فراغت تابستانی دانش آموزان گفت: باید در ابتدای امر بزرگترین کمبودی که جامعه ما به ویژه جامعه جوان دارد را یافته و در محور رفع آن حرکت کنیم.

وی افزود: به نظرمی رسد بزرگترین کمبودی که در جامعه وجود دارد کمبود فرهنگی به معنای کمبود انسان سازی است. انسان که خداوند خلق کرده به عنوان خلیفه زمین باید حرکت کند، در نتیجه و دو چیز باید در نظر جوان و نوجوان حائز اهمیت جلوه کند که یکی حرکت  و دیگری جهت است. این حرکت نیاز به انگیزه دارد. معمولا انسانها راکد، ساکت و بدون حرکت هستند. انگیزه امید و افق درخشان است. : نوجوانان باید بدانند به چه سمتی حرکت می کنند و دیگر اینکه بدانند نهایت حرکت آنها یک افق درخشان وجود دارد. این افق درحشان باید در تمدن تجلی یابد با فکر بچه ها درسطح، زبان و فضایی که دوست دارند تعامل داشته باشیم.

وی مهمترین چالش جامعه ما چالش عقب ماندگی تمدنی دانست و در ادامه اظهار داشت: باید تلاش کنیم که از این وضعیت خارج شویم، اگر نوجوان امروز ما تصور کند که ما در حال حاضر تمدنی عقب افتاده داریم و امکان پیشرفت از ما سلب شده درست به جهت مخالف یعنی ناامیدی رفته است. باید این ناامیدی را به امید تبدیل کنیم تا نوجوانان بدانند که آینده درخشانی دارند.

رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب به عنوان راهکارهایی که می تواند به رفع ناامیدی در نوجوانان منتهی شود نمایش فیلم و تصویر از تمدن اسلام و ایران از گذشته و همچنین سخنرانی به زبان ساده را مورد تأکید قرار داد و گفت: این راهکارها به آنها یادآوری می کند که اجداد وی توانستند پس او هم می تواند. عقب ماندگی چیزی نیست که در ژن ما وجود داشته باشد، بلکه به علل تاریخی ما به این وضعیت دچار شده ایم.

مسجد امن‌ترین پایگاه تابستانی

حجت الاسلام حسین ابراهیمی رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد در رابطه با نقش و جایگاه مساجد در برنامه های فرهنگی و ارزشی اوقات فراغت تابستان دانش آموزان گفت: مسجد پایگاه افراد متدین و مؤمن است و امسال نیز چون هرسال برنامه هایی خواهند داشت .  مساجد امن ترین پایگاه برای دانش آموزان متدین و مسجدی است و در تمام مساجد تابستان پر از دانش آموزان متدین چون جوانان و نوجوانان و خواهران و برادران است.

حجت الاسلام ابراهیمی با اشاره به اینکه این افراد از تمام امکانات مساجد استفاده می کنند گفت: گاهی برنامه ریزیها و اجرای برنامه ها برعهده بسیج بود و گاهی خواهران و برادران این برنامه ریزیها و اجرای آن را برای پرکردن و به ویژه غنی تر کردن اوقات فراغت دانش آموزان عهده دار می شوند.

وی  به شبکه وسیعی از خواهران اشاره کرد که در استان تهران فعالیت کرده و بسیاری از فعالیتها و مراجعه کنندگان را تحت پوشش دارد و در قالب کارهای هنری، اخلاق، احکام و تمام مسئل مورد نیاز بوده را پاسخگو شده اند.

حجت الاسلام ابراهیمی تمام فعالیتهای مساجد در تمام فصول و همچنین فعالیتهایی که برای غنی ساختن اوقات فراغت صورت می گیرد را فرهنگی و ارزشی توصیف کرد و گفت: در این فعالیتها بیشترین نقش آفرینی برعهده دانش آموزان بوده و خود آنها را می توان مجری دانست، مسجد تنها امکانات به آنها ارائه داده و آنها را هدایت می کند.

برنامه‌های اوقات‌فراغت در قالبهای ضعیف ارائه می‌شوند

حجت الاسلام مرتضی وافی مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه و  دبیر شورای فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران با اشاره به تعریف خود از اوقات فراغت گفت: معمولا برنامه ها براساس تعریف و نگاه ما به اوقات فراغت مربوط می شود، به طور معمول اوقات فراغت را به فصل تابستان اطلاق می کنند که این تعریف ناقص است ، بخشهایی از فرصتهایی که در اختیار فرزندان ما است به این فرصتها توجهی ندارند.

وی زمانی که دانش آموز در سرویس مدرسه ، صف نانوایی، مسافرت، انتظار برای ورود معلم، زنگ تفریح و تعطیلات ناگهانی می گذراند را از زمانهای فراغت توصیف کرد که گاهی کمتر از 10 دقیقه هستند و جدی گرفته نمی شوند.

وی گفت: از نظر معنای متعارف با یک تابستان همراه با تعطیلات طولانی رو به رو هستیم و هیچ برنامه ریزی برای آن زمان صورت نگرفته است. از سویی  نهادها و سازمانهایی متولی شده اند که این وقتهای خالی جوانان و نوجوانان را پر کنند. چه از سوی خانواده ها و چه از سوی متولیانی که این برنامه را می گذارند و چه متولیان این برنامه باید نوع پرشدن اوقات فراغت را در نظر داشته و این ایام را به هر شکلی پر نکنند .بسیاری  تصور می کنند همین که مشغولیتی برای جوانان فراهم کنند تا آنها اذیت نشده و در خیابانها پرسه نزنند کافی است .

وافی تصریح کرد: اجرا کننده، مسئول و باید در این برنامه ریزی به ابعاد وجودی شخصیت جوانان باید توجه داشته باشند و برنامه ها را براساس آن تنظیم کنند. بعد اول داشته ها ، بعد دوم یافته ها و بعد سوم کاشته ها توصیف هستند

مرتضی وافی در رابطه با بعد اول شخصیت وجودی جوان که از آن به عنوان داشته ها یاد کرد گفت: این داشته ها به ویژگی ها استعداد ها و توانمندی هایی باز می گردد که در وجود نوجوان بوده و باید تقویت شود که در آن میان می توان به باورها و اعتقادات اشاره کرد.  مسائل فکری و اعتقادی باید به عنوان داشته های که در وجود جوان است مورد توجه باشد . گاهی در کلاسهای اوقات فراغت طوری برخورد می شود که گویی از یک دنیای دیگر آمده است .

دبیر شورای فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران همچنین بعد دوم را یافته دانست و اظهار داشت: یافته ها یعنی سواد اطلاعاتی و رسانه ای کودکان و اینکه به آنها یاد بدهیم با مقوله فیلم، تئاتر و سینما چگونه برخورد کنند، وجود جوان برای جذب دیده ها و شنیده ها آماده است. به جای اینکه با ورودی های مختلف ذهن آنها را مشغول کنیم، باید به آنها جهت و روش درست را برای اینکه چه چیزهایی را بپذیریم و چه چیزهایی را نپذیریم نشان داده و در حقیقت فایل بندی ها را به جوان یاد بدهیم.

حجت الاسلام مرتضی وافی بعد سوم را دقیق تر دانست و آن را کاشته ها توصیف کرد که به مهارتهای رفتاری اطلاق می شود و در ادامه گفت: اگر جوان براساس اعتقادی درست رفتار کرد، به یک سری کانالهای رفتاری می رسد که باید برای آن آماده باشد.

دبیر شورای فرهنگی و برنامه‌ریزی مسجد مقدس جمکران در ادامه برنامه های برای اوقات فراغت دانش آموزان که در دوران تحصیل به آنها آموزش داده نمی شود  اشاره کرد و گفت: ارتباط تأثیر گذار با مخاطب یکی از این موارد است چرا که کودکان امروز ما در این خلاقیت ضعیف هستند و نمی دانند که چگونه با جامعه و محیط، با خدا و با خود ارتباط برقرار کنند.

وی دومین مورد را روش و فن بیان دانست و تصریح کرد: خیلی از ما نمی دانیم و نمی توانیم مطلبی که در وجود خود داریم بیان کنیم در بازگو کردن فضای های فکری درونی خود ضعیف هستیم. در آینده جوانان ما اتفاقات عجیبی رخ می دهد چون از کودکی نمی دانند چگونه خود را نشان دهند درصورتی که توجه به این نکته ضروری است که کلام انسان نشانگر شخصیت وی است.

مدیر مرکز مطالعات راهبردی خیمه اظهار داشت: روش نویسندگی هم باید در این اوقات به آنها آموزش داده شود. آنها باید بدانند که روش نقد، مقاله نویسی و فیش برداری چیست و چه کاربردی دارد. جوانان ما در بحث مطالعه کردن ضعیف هستند و از سیر مطالعاتی چیزی نمی دانند درحالی که بسیاری از آثار ماندگار از خروجی کتاب ارائه می شود و بسیاری از فیلمها برپایه کتابها ساخته می شود.

وافی آخرین مورد را یادگیری زبان دانست و گفت: باید کلاسهایی برای جوان و نوجوان تشکیل شود که آنها زبانی غیر از زبانی که تکلم می کنند بیاموزند، این آموزش باید در حدی باشد که آنها بتوانند متنی را خوانده، درک کرده و قدرت مکالمه داشته باشند.

وی اعتقاد دارد: معمولا بحثهای ساماندهی به اوقات فراغت براساس گزارش دهی و گزارش گیری می گذرد. ما در قالبهای ارائه برنامه ها ضعف داریم. موضوع همواره مطرح می شود اما اینکه چگونه این قالبها ارائه می شود ضعیف هستیم.

توزیع اعتبارات ویژه اوقات‌فراغت مناسب نیست

حسین بهبودی مدیرکل آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن الکریم اظهار داشت: دستگاهها و نهادهای مرتبط با اوقات فراغت دانش آموزان می بایست با در نظر گرفتن نقاط ضعف و قوت و نیازهایی که جوانان دارند، برنامه ریزی های اصلی را در رابطه با اوقات فراغت تابستان و حتی طول سال برعهده داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه امکانات و تجهیزات باید در اختیار این نوع سازمانها قرار گیرد گفت: معمولا این طور نیست و قسمت اعظم اعتبارات و امکانات به شکل مقطعی در اختیار دستگاههای مختلف قرار می گیرد که تنها هزینه می شود.  باید توجه داشت کار فرهنگی زود بازده نیست، کارهای فرهنگی نیازمند فرهنگسازی و نهادینه شدن کارهای فرهنگی است، اما معمولا کارهای فرهنگی ما فقط به حوزه های شناختی متمایل است. به همین دلیل اتفاق ویژه ای رخ نمی دهد.

مدیرکل آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن کریم تصریح کرد: در تمام حوزه ها همه ابعاد رشدی را باید در نظر بگیریم تا شاهد یک اتفاق موثر باشیم. برای مثال در حوزه قرآن آموزی تنها دانش قرآنی منتقل می شود اما در مورد آموزش قرآن تاهمین حد هم مقدس است،  این استثنا تنها در حوزه کلام وحی وحود دارد و  در حوزه های دیگر فاقد نتیجه خواهد بود، امری که اکنون شاهد آن هستیم، اما اگر قرآن خوانی هم رفتار و زندگی افراد را تحت تأثیر قرار ندهد آن هدف والا محقق نشده است. یکی از حوزه هایی که باید بر آن تمرکز داشت تا شاهد نتایجی باشیم حوزه بینشها و نگرش ها است.

حسین بهبودی با اشاره به دریافت بودجه و امکانات از سوی سازمانهای دولتی گفت: باید به این نکته توجه داشت که فعالیتها نباید منحصر به دو یا سه ماه فصل تابستان باشند، این فصل می تواند آغازگر کار فرهنگی باشد که به افزایش معلومات، مهارت و نگرش منتهی شود .

مدیر کل آموزش و پروش سازمان دارالقرآن کریم با ابراز تأسف از عدم توزیع اعتبارات به نحو صحیح گفت: اعتبارات در اماکنی توزیع می شود که یا در طول سال برنامه ای ندارند، یا برنامه کلانی ندارند و یا برنامه آنها محدود به برنامه ویژه و خاص است در تابستان با 50 برابر ظرفیت خود آغاز به کار می کنند.

فراغت دانش‌آموزان باید بر معرفت نفس متمرکز شود

سعید ناجی مدیرگروه فلسفه برای کودکان و نوجوانان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در رابطه با برنامه ریزی ارزشی و فرهنگی برای ارتقای معرفت در اوقات فراغت دانش آموزان در توضیح مفهوم فراغت گفت: فراغت به معنای راحت شدن آسایش و رهایی رنج و زحمت و مشکل است و این سؤال مطرح می شود که آیا دانش آموزان در دوره تحصیل دچار رنج و زحمت می شوند که ما خواستار آسایش و راحتی آنها هستیم؟

وی با اشاره به برنامه درسی دانش آموزان که در مدارس تدریس می شود گفت: به اعتقاد بسیاری از فیلسوفان تعلیم و تربیت مدارس چون بازداشتگاهی اجباری توصیف شده اند که دانش آموزان را دچار رنج و زحمت می کنند. شاید دلیل اینکه می خواهیم در تابستان به آنها فراغت بدهیم این است که آنها در این مدت گرفتار یادگیری مطالبی بوده اند که هیچ دردی را دوا نمی کرده است.

ناجی در رابطه با نگرش خانواده ها نسبت به اوقات فراغت اظهار داشت: بسیاری از خانواده ها می خواهند مشغولیتهایی سالم برای بچه ها در فصل تابستان فراهم کنند تا آنها درگیر پاره ای از انحرافات اجتماعی نشوند از این رو مصرانه خواستار حضور آنها در برنامه های تابستانی مراکز، مدارس و حتی مؤسسات آموزشی هستند.

مدیرگروه فلسفه برای کودکان و نوجوانان با اشاره به اینکه واژه پر کردن اوقات فراغت از غرب آمده است و استفاده آن برای ما زیاد مناسب نیست چرا که برای وقت ارزش زیادی قائل هستیم و زمان را طلا می دانیم، گفت: نگرش غرب این است که تنهایی دردناک است. زمانی که در تنهایی می گذرانیم دردناک است پس گذر زمان دردناک است در این نگرش احساس خلا و ناامیدی به خوبی خود را نشان می دهد اما فرهنگ ما آنقدر غنی است که این احساس در آن وجود ندارد، وقتی هدفی داریم دیگر خلا احساس نمی شود.

مدیرگروه فلسفه برای کودکان و نوجوانان تصریح کرد: کانونهای پرورش فکری و فرهنگسراها ، آموزش و پرورش و نهادهای دیگر باید به این موضوع اهمیت بدهند. متأسفانه عموما نهادهای پرورشی و آموزشی ما راه را گم کرده اند و به جای روشن کردن این موتور به آموزش و انتقال اطلاعات اکتفا می کنند. تحت این شرایط غنا بخشی به زندگی، اهمیت دادن به خود، توجه به وجود خود، شناخت خود و رشد استعدادهای وجودی خود اهمیت خود را از دست می دهد.

مسجد کانون فعالیتهای ارزشی است

حجت الاسلام محمد علی ایازی قرآن پژوه و محقق اظهار داشت: شکی نیست که یکی از برنامه ریزیهای ضروری برای خانواده ها در جامعه، برنامه ریزی برای پرکردن اوقات فراغت است. اگر اوقات فراغت به خوبی پرنشود دانش آموز به سمت جهاتی کشیده می شود که یا مطلوب نیست و یا خطرناک است.

حجت الاسلام ایازی افزود: یکی از اماکنی که به طور طبیعی این امکانات را در خود داشته و نیاز به سرمایه گذاری مستقلی هم ندارد مساجد هستند. در هر محله ای که نگاه کنید چند مسجد وجود دارد و امکاناتی مثل سالن، کتابخانه و محل برگزاری اجتماعاتی دارد که می توان از این امکانات در جهت غنی کردن اوقات فراغت دانش آموزان استفاده کرد.

این قرآن پژوه و محقق تصریح کرد: مسئله مهم در این زمینه برنامه ریزی و کارهایی است که می توانیم در رابطه با آن انجام دهیم. بی تردید اصل و اساس این برنامه ریزی ها باید وجود جاذبه، علاقه و انگیزه باشد. شاید بخواهیم درس احکام و اخلاق هم بدهیم اما تنها این درسها کافی نیست و گاهی باید متنوع عمل کنیم، مسائل آموزشی تا مسائل سرگرمی و تفریحی تا بتواند جاذبه ایجاد کند.

وی اشاره کرد تنها نباید برنامه ریزی کرده و به دنبال آن اعلام کنیم که هرکس می خواهد، می تواند در این برنامه ها ثبت نام کند، بلکه باید راهی داشته باشیم تا تک تک نوجوانان را دعوت کرده و آنها را به سمت مسجد بکشانیم تا از این اوقات استفاده کنند.

حجت الاسلام محمد علی ایازی یادآور شد: اعتقاد دارم آموزش امروز یا جنبه سرگرمی دارد و یا جنبه آموزشی، و جنبه آموزشی آن تنها در ابعاد تئوریک مدنظر است. اگر از مسائل درسی بگذریم در دروس قرآن احکام و عقاید نیز تئوری تدریس می شود.

وی در این رابطه ضرورت گنجاندن فعالیتهای عملی در برنامه های فراغت دانش آموزان گفت: یادگیری بسیاری از عرصه های فنی برای جوانان سودمند است و این امر باید در اوقات فراغت آنها مورد توجه قرار گیرد.

این قرآن پژوه همچنین مسجد را مناسبترین کانونی توصیف کرد که می تواند انواع آموزشهای تئوریک، سرگرمی و حتی فنی ارائه داده و جاذبه ای ایجاد کند که همه به آن علاقمند شوند اما این امر نیازمند برنامه ریزی خوب و مدیرانی است که در مرحله اجرایی در مدارس موفق بوده اند.

وی همچنین تأکید کرد: گاهی ممکن است برنامه ای خوب باشد اما وقتی به مرحله اجرا می رسد مطلوبیت خود را نداشته باشد. بنابراین حتما باید به سه محور برنامه ریزی، جامعیت و استفاده از نیروهای لایق و صلاحیت دار برای اجرای این برنامه ها مورد توجه قرار گیرند.

برنامه‌های اوقات فراغت باید با فرهنگ ایرانی اسلامی هماهنگ باشند

حجت الاسلام حسین روحانی نژاد معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اوقات فراغت دانش آموزان درایام تعطیلی مدارس، فرصتی استثنائی و فوق العاده محسوب می شود و دستگاه ها و سازمانهای فرهنگی باید در این فرصت بتوانند با برنامه ریزی مناسب حداکثر بهره برداری را داشته باشند .

وی افزود: اگر بخواهیم برنامه های اوقات فراغت مفید باشند، باید نهادها و سازمانهایی که در این زمینه تلاش و فعالیت می کنند،  برنامه ریزی های مشترک و منسجمی داشته باشند تا هم از هدر رفتن منابع و توانایی و انرژی جلوگیری شود و هم در پررکردن اوقات فراغت با برنامه‎های مفید هم‌افزایی لازم صورت گیرد.

حجت الاسلام روحانی نژاد با اشاره به برخی از موازیکاریهایی که در این عرصه چون بسیاری از عرصه های دیگر وجود دارد گفت: منابع مالی و انسانی بسیاری به علت همین موازیکاریها هدر می روند.

معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی در مورد دومین راهکار در تعییین برنامه های ارزشی و فرهنگی برای پرکردن و غنی کردن اوقات فراغت گفت: نوع برنامه ها ضرورتاً باید با نوع برنامه های دانش آموزان در طول سال متفاوت بوده و تفاوت جدی با برنامه های کلاسی داشته باشد چرا که اگر بخواهیم همان یکنواختی را  ادامه دهیم دانش آموزان از آن استقبال نمی کنند.

حجت الاسلام روحانی نژاد درباره چگونگی ارتقای معرفت در این برنامه ها گفت: مربیانی که برای این اوقات انتخاب می شوند حتما باید از کسانی باشند که مهارتهای لازم را داشته باشند، با مخاطبین آشنایی داشته باشند و با توجه به فرهنگهای مختلف کشور و مجموعه ای از آداب و سنن در مناطق مختلف کشور حاکم است، موقعیت های فرهنگی کشور را بشناسند.