ورزشهای بومی و محلی ایلام؛ منسوخ و فراموش شده

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، امروزه جایگاه ورزش و نقش و تاثیر آن بر حیات انسانی بر کسی پوشیده نیست. گرایش به ورزش و انجام بازی های مختلف به دلیل ضرورت و نیاز برای استمرار سلامتی و شادابی انسان در برنامه های روزمره جوامع و اقشار و توده های مختلف مردم از اولویت برخوردار است. 

از جهتی برخی بازیها و ورزشها اثرات مختلف اجتماعی دارند لذا جایگاه سازمانی خاصی در تشکیلات اداری و اجرایی ممالک مختلف پیدا کرده اند. گذشته تاریخی ورزشهای سنتی و بررسیهای تاریخی نشان می دهد ورزش و بازی، جزء لاینفک زندگی اجتماعی انسان بوده و با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه انواعی از بازیها و ورزش رایج بوده که در بسیاری موارد نفوذ و نمود بیشتری در سرزمینهای پیرامونی پیدا کرده است.

هر چند اطلاعات ما از گذشته اندک است اما این محدود اطلاعات نشانگر توجه مردم و جامعه به ورزش بوده به طوری که عامل عمده ای که موجب تنوع در زندگی و شادابی روحیه مردم شده، همانا بازیها و ورزشهای فردی و جمعی بوده که از گذشته های دور در میان جوامع رواج داشته است.

تاریخ یونان و روم نشان می دهد ساکنان اروپا تا چه اندازه به ورزشها و بازیهایی که جنبه گروهی و اجتماعی داشته، توجه خاصی داشته اند. شهر باستانی المیوس آغازگر برگزاری المپیادهاست. بازی و ورزش در تاریخ و اساطیر دیگر ملل و از جمله ایران نیز نمود بسیار داشته است.

ورزشهای بومی و محلی ایلام

بررسی و پژوهش های باستان شناسی نشان می دهد که توجه به ورزشها و بسیاری بازیها در غرب ایران به خصوص درمیان ساکنان ایلام باستان رایج بوده است. تصاویر بر جای مانده از جام "ارجان بهبهان" نمونه بسیار ارزشمندی از الگوهای ورزشی بومی - محلی رایج در میان اقوام ایلامی بوده است.

در این اثر باستانی تصاویری از بازی "قُلان" که امروزه در میان مردم استان رایج است، نشان داده است بازیهای متعدد، متنوع و جذابی در گذشته در میان مردم رواج داشته است که متاسفانه به دلیل شرایط زندگی اجتماعی امروزه بسیاری از این بازیها منسوخ شده است و فقط در بعضی مناطق روستایی استان ایلام تعدادی از آنها به صورت اندک وجود دارد که تلاش برای احیای آنها به مثابه بخشی از هویت ملی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

برخی از این بازی ها عبارتند از: دال پَلان، قُلان در سه نوع چنگ، پنجه گیر و آزاد لَنگِران، کِلاو رِوانه کی، پران، زوران چوچِزان، هفت سنگ، اسب سواری، تیراندازی، مله جوره کی، جَوزان، گَلواز، شَش خوان،ذره مشتکی، چو جنگ بازی و......

پلان سابقه بسیار طولانی در استان ایلام دارد و امروز هم گاهی در بعضی مناطق بازی می شود، این بازی در بین سنین مختلف رایج است و حتی افراد مسن هم برای تنوع این بازی را برگزار می کنند. علاقمندان به این بازی به دو گروه سه نفره تقسیم می شوند و یکی هم از میان جمع به عنوان داور انتخاب می شود. داور بقیه قرعه گروه اول و دوم را معین می کند و سپس زمینی مسطح و هموار به طول حدود 40 و عرض سه تا چهار متر در نظر می گیرد و در دو سر یک خط مستقیم در دو دسته سه تایی سنگ هایی تخت به صورت ایستاده و بدون تکیه گاه به ارتفاع 20 تا 30 سانتیمتر نصب می کند.

در هر طرف، فاصله سنگها بین یک تا 5/1 متر تعیین می شود و هنگام بازی افراد دو گروه نباید از سنگ اول جلوتر بروند. به قید قرعه یکی از تیمها بازی را شروع می کند. رایج ترین نوع قرعه " ته ره و هشکه " یعنی تر و خشک است. بدین شکل که یک طرف سنگِ تخت کوچکی را تر و به هوا پرتاب می کنند و هر یک از تیمها یک طرف قرعه ( تر یا خشک ) را انتخاب می کنند و قرار گرفتن طرف تر یا خشک سنگ بر زمین و نوع انتخاب، شروع کننده بازی را تعیین می کند.

ابتدا هر یک از افراد گروه اجازه پرتاب یک سنگ به طرف سنگهای طرف مقابل را دارند و در ازای خواباندن هر یک از سنگهای ایستاده حریف، اجازه پرتاب یک سنگ دیگر را می یابند. چنانچه در نوبت اول تیمی نتواند کل سنگهای حریف را بخواباند، تیم مقابل بازی را با همان شرایط ادامه می دهد.

"قلان" از جمله بازی های سنتی جاذب و دلپذیر است که موجبات شادابی بازیکنان و تماشاچیان را فراهم می سارد. این بازی معمولاً هنگام رفتن به طبیعت به خصوص در فصل بهار انجام می شود. در این بازی دو گروه با نامهای خاص تشکیل می شود و با انتخاب یک سرپرست یا مربی در محدوده زمینی که آن را خط کشی کرده اند به بازی اقدام می کنند. باید گفت که دو نوع بازی انجام می گیرد.یا به صورت دونفره و مبارزه تن به تن یا به صورت جمعی.

حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هردو گروه وارد دایره میدان بازی می شوند و اقدام به مبارزه می کنند. هر کدام نتواند تعادل خود را حفظ کند و بر زمین بیفتد، بازنده است و شخص برنده اگر توان دارد می تواند دوباره با حریف دیگری روبرو شود. این مبارزه تا آخرین نفر هر گروه ادامه دارد. دو بازیگر در حالی که هر کدام یک پای خود را به هوا بلند کرده اند و با یک دست از پشت گرفته اند با شانه های خود به شانه حریف ضربه می زنند تا تعادل حریف را به هم بزنند و هر ضربه ای جز این، خلاف محسوب شده و باعث اخراج از بازی می شود.

ورزشهای باستانی

شاخص ترین ورزشهای سنتی رایج در استان، مجموعه ورزشهای باستانی در گود زورخانه ای است که در اکثر شهرهای کشورمان رایج است و در استان ایلام نیز نسل به نسل با قداست خاصی برگزار شده و علاقمندان زیادی را به خود جذب کرده است.

یک کارشناس ورزش در استان ایلام در این ارتباط به خبرنگار مهر گفت: ورزشهای متعددی در میان ساکنان غرب ایران به خصوص محدوده استان ایلام رایج است که برخی از آنها تا به امروز باقی مانده و بسیاری از آنها نیز فراموش شده است.

مجید سلیمانی اظهار داشت: کمیته ورزش های بومی - محلی در استان باید مورد حمایت بیشتر مسئولان قرار گیرد و با برنامه ریزی ها و انجام طرح های پژوهشی در مورد حفظ و احیای آن ها تلاش کنند.

این کارشناس با اشاره به اینکه رسانه های گروهی بخشی از برنامه های ورزشی خود را به گسترش فرهنگ ورزش بومی - محلی اختصاص دهند، چون عامل تحرک و تحول در این زمینه رسانه ها خواهند بود، خاطرنشان کرد: سازمان تربیت بدنی انجام طرح و برنامه های علمی را برای توسعه و ترویج این بازیها هموار سازند زیرا سازمان مجری و مسئول در این راستا خواهد بود.

سلیمانی عنوان کرد: در حال حاضر ورزشهای بومی و محلی جایگاه واقعی خود نزد مردم استان را از دست داده اند و باید با فرهنگسازی  و ایجاد علاقمند به ورزش های تمدنی در مردم، رواج دهنده و مبلغ ورزشها و بازیهای سنتی در بین جوانان و دیگر اقشار بود.