به گزارش خبرگزاری مهربه نقل از دارالحیات، کتابخانه از مهمترین وسایل و ابزاری است که برای توسعه علوم و کسب اطلاعات از نواحی مختلف و دستیابی به چگونگی زندگی ملتها و اقوام به آن نیاز است. آنچه پیشینیان ما برای نسلهای آینده به جا گذاشته اند و اینک در کتابخانه ها یافت می شود، همان اطلاعات مورد نیاز درباره زندگی، دانش و تحولات تاریخی و جغرافیایی آنها است.
بنابراین می توان گفت کتابخانه ها برای توسعه دانش و تدوین اخبار و اطلاعات توسعه یافته اند؛ چرا که امروز آنچه نشاندهنده پیشرفت تمدنها و توسعه جوامع مختلف است از کتابخانه های موجود به دست می آید.
باستان شناسان به دنبال حفاریهای تاریخی، نخستین کتابخانه جهان اسلام را در سرزمین بین النهرین و وادی نیل کشف کردند. آنها معتقدند مورخان سومری نخستین کسانی بودند که محفوظات و نوشته های خود را ثبت می کردند. بنابراین نقش کتابخانه و حفظ نوشته ها مفهوم جدیدی نیست؛ بلکه کتابخانه هایی چون کتابخانه سومریها نقش مهمی در حفظ تمدن بابل و آشور داشتند.
در گذشته کتابخانه انواع متعددی داشت. نخستین کتابخانه شامل قوانین مقدس، آداب و رسوم، آیات دینی و سیره الهه ها بوده و حتی قوانین دولتی، اموال و اسناد حکام در آن نگهداری می شد. در کنار این اسناد و اموال، تابلوهای گلی با موضوعات مختلفی مانند تاریخ، قانون، دانش، سحر، عقاید و اسطوره ها وجود داشت که نشاندهنده قدمت این کتابخانه ها بود. کتابخانه نینوا و کتابخانه آشور از مشهورترین و بزرگترین کتابخانه های بین النهرین محسوب می شوند.
در گذشته کتابخانه مصریهای قدیم که نوشته ها، وصیتها و آموزه های دینی را در آن ثبت و نگهداری می کردند، شرایط و انواعی داشته است. فراعنه از جمله گروههایی بودند که به ادبیات و هنر تشویق می کردند و این باعث شد تا تمدن مصری انواع کتابخانه تأسیس کند. کتابخانه معابد که در آن آداب و رسوم دینی و حوادث تاریخی ثبت شده نگهداری می شد. کتابخانه قصرها که نامه های رسمی پادشان مانند معاهدات و قوانین ثبت شده نگهداری می شد. کتابخانه ویژه نخبگان و علمای برجسته که اخبار خانوادگی، نامه های شخصی، داستان جنگها، سفرها و غنایم در آنها ثبت می شد. در کتابخانه های قدیمی ممفیس و جیزه از شهرهای مصر تابلوهایی نیز وجود داشت که از گل ساخته شده و بر روی آنها نوشته هایی دینی وجود داشت.
در عصر جاهلی کتاب و یا کتابخانه ای یافت نشد زیرا کتابی میان مردم منتشر نشد. تنها میراث اعراب حفظ شعر بود. در دوران پیامبر اکرم (ص) و سپس خلفای راشدین جز کتاب خدا "قرآن" متنی نوشته شده و مکتوب وجود نداشت. به طوریکه حتی قرآن نیز بیشتر حفظ می شد تا نوشته شود. در زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز سال 100 هجری جنبش تدوین علوم میان اعراب آغاز شد. اعراب که تا قرن اول هجری میراث مکتوبی نداشتند از آن استقبال کردند و تاریخ کتاب و کتابخانه های اسلامی رونق گرفت. تعداد کتابها افزایش یافت و تألیفات نیز آغاز شد. به طوریکه کتابت با رشد چشمگیری همراه بود.
پدیده دوم ورود ورق به بغداد در زمان حکمرانی رشید بود که اعراب برای نخستین بار ورق را شناختند، آن را از چین آورده و در سمرقند ساخته و به بغداد می آوردند. اما بعدها در پایتخت خلافت عباسی ورق ساخته شد. در قرن دوم هجری کتابخانه به عنوان خزائن افراد مورد توجه قرار گرفت و کتابخانه های اسلامی در کشورهای اسلامی توسعه یافت و حتی شهرت بسیاری از از این کتابخانه ها به سرزمینهای مختلف اسلامی نیز رسید.
از برجسته ترین کتابخانه های تاریخ تمدن اسلام که با قصرهای پادشاهان در ارتباط بود در بغداد، قاهره و قرطبه یافت می شد. در بغداد توسط هارون الرشید در اواخر قرن دوم تأسیس شد که از نخستین کتابخانه ها در کشورهای اسلامی به شمار می رود و در آن کتابهای پزشکی، نجوم، ریاضیات و علوم اسلامی یافت می شد که به دستور وی این کتابخانه توسعه یافت.
در کتابخانه عزیزالله فاطمی در قاهره نیز کتابخانه ای بود که بخش اعظم آن دستنوشته ها و نسخ خطی بسیار زیبا از قرآن کریم در مجلدهای زیبا و همچنین دستنوشته های قدیمی جهان شامل کتابهای شریعت، تجوید، نحو، تاریخ، نجوم، شیمی نیز در آن نگهداری می شد.
اندلس نیز از تأسیس کتابخانه های متعدد در بغداد و دیگر شهرهای اسلامی تأثیر پذیرفته و کتابخانه های اسلامی را با همت مسلمانان تأسیس کردند، تا جاییکه کتابهای نادر در آن نگهداری می شد. قرطبه نیز محل نگهداری کتابهای اسلامی و علمی بوده است.
با توسعه کتابخانه و ثبت اطلاعات و علم، کتابخانه ها مکانی برای به نمایش در آمدن علوم متعدد علما و دانشمندان مسلمان درآمدند که هر کدام دانش و علم خود را نوشته و در این کتابخانه ها مورد استفاده قرار می دادند. این امر موجب گسترش تألیفات دانشمندان مسلمان شد به طوریکه اندیشمندان کشورهای غیر اسلامی نیز از آن بهره جسته و برای توسعه علم خود از آنها بهره می گرفتند.
نظر شما