اندیشمندان ایرانی از قابلیتهای فضای مجازی استفاده نمی‌کنند

سعید ناجی که با خبرنگار مهر گفتگو می‌کرد در پاسخ به این سؤال که آیا قابلیتهای فضای مجازی برای گسترش گفتگو به عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی فلسفه مناسب است ؟ گفت: همانطور که در سوال شما طرح شده است به نظر من هم گفتگو یکی از مولفه‌های اساسی فلسفه است. اما یکی از موانعی که بر سر راه وجود دارد پذیرش همین امر است. چون هنوز بسیاری از اندیشمندان ما آن را قبول ندارند و اگر هم قبول هم داشته باشند در مرحله عمل در تحقق آن موفق نمی‌شوند. چون آموزشهای سنتی ما اصلا اجاره نمی‌دهد که با همدیگر به گفتگو بنشینیم و آرای متفاوت دیگران را تحمل کنیم. تقصیر کسی هم نیست چون ما آموزش ندیده‌ایم. ما تنها یاد گرفته‌ایم که در مقابل دیگران ضعف نشان ندهیم و به هر نحو که شده از نظر خود دفاع کنیم. یا اصلاً بلد نیستیم به حرفهای همدیگر گوش فرا دهیم که این اولین شرط برای فهم حرفهای همدیگر و برقراری گفتگو و دیالوگ است. برای نمونه می‌توانید به بحثهای تلویزیونی مراجعه کنید و ببینید که در گفتکوهای فلسفی ، اندیشمندان ما چقدر به حرفهای هم گوش و آنها را کاملا متوجه می‌شوند.

وی افزود: مسئله این است که آموزشهای ما که هم اکنون به صورت عادت در آمده‌اند اجازه این کار را به ما نمی‌دهند. ما به منولوگ عادت کرده‌ایم  یا باید گوینده صرف باشیم یا شنونده صرف. این دوکار را با هم نمی‌توانیم انجام دهیم. به همین جهت موقع نقد شدن عصبانی می‌شویم و تحمل خود را از دست می‌دهیم. در حالی که نقدی که طرف مقابل از ما به عمل می‌آورد کاملاً می‌تواند در اصلاح کارمان و پیشرفتمان مؤثر باشد و ما در یک دیالوگ اصولاً باید از منتقدمان با تمام وجود متشکر باشیم.

ناجی تأکید کرد: این مقدمه را عرض کرم تا بگویم قابلیت خودمان برای گفتگو مقدم بر قابلیت فضای مجازی است. من  با فضای مجازی آشنا هستم و مدتهاست با آن سروکار دارم و این تجربه بیش از یک دهه است برایم پیش آمده است که در ایران فضای مجازی برای گفتگو بین اندیشمندان کارایی ندارد. من مدتها به دلیل این موضوع فکر کرده‌ام. یکی از دلایل این است که اساساً ما نمی‌خواهیم گفتگو کنیم. در حالی که همین فضای مجازی برای اندیشمندان کشورهای پیشرفته فرصتهای زیادی به وجود آورده است و باعث پیشرفتهای سریعی درعلوم تجربی و علوم انسانی و به همان میزان در بحثهای فلسفی شده است. بخشهایی از آموزشها و کارگاههای بنده در زمینه فلسفه برای کودکان و نوجوانان از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد و من نتایج عالی این امر را هر روز مشاهده می‌کنم. به غیر از برخی محدودیتهاس خاص، این فضا فرصت تأمل در آرای دیگران را هم به گفتگوکنندگان و هم به افراد مورد تعلیم (مثلاً به دانشجویان ) می‌دهد. و این چیزی است که هدف اصلی دیالوگ و گفتگو را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر گفتگویی که به تأمل نینجامد در واقع به نتیجه نرسیده است.

این پژهشگر حوزه فلسفه نتیجه گرفت: پس می‌توان گفت بله قابلیتهای فضای مجازی برای گسترش گفتگو در زمینه فلسفه مناسب است با یک شرط که ما این قابلیت را قبلاً در خودمان به وجود آورده باشیم. البته این قابلیت در اندیشمندان جوانمان بیشتر است. امیدوارم آنها مثل بقیه از گفتگو در فضای مجازی هراس نداشته باشند و در آن گفتگو، تأمل و تحمل را تمرین کنند. پس در فضای مجازی هم می‌توان گفتگو کرد و هم گفتگو را آموزش داد که هر دو به‌قدر کافی ارزشمندند.

ناجی در پاسخ به این سؤال که فضای مجازی تاچه اندازه می‌تواند مشکلات پژوهشگران فلسفی را در کشورهای در حال توسعه را رفع کند؟ گفت: اگر منظور شما ازمشکلات پژوهشگران فلسفه، مشکلات فکری آنها باشد معلوم است که با طرح آنها می‌توانند پاسخهای دیگران را حتی از کشورهای دیگر بدانند و بهترین آن پاسخ را انتخاب کنند. یا با آنها تبادل نظر کنند و راه‌حلی برای مسائل فلسفی خود جستجو کنند. این فضای مجازی کار را راحتتر  و سرعت کار را بیشتر می‌کند. فرد می‌تواند در مدت کوتاهی با دیدگاههای مختلف آشنا شود و با افرادی که آرای متفاوتی دارند ارتباط برقرار کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: اگر منظور شما از مشکلات پژوهشگران فلسفه، انزوای فکری و یکسونگری آنها باشد، این پدیده بازهم می‌تواند به آنها کمک کند تا از این وضع  که ممکن است باعث از دست رفتن تواضع فلسفی شود و فرد را در غرور ناشی از جهل مرکب فرو برد بیرون آورد. چون چنانکه گفتم در اینجا امکان آشنایی با آرای متکثر وجود دارد.

وی افزود: البته بر عکس این هم می‌تواند به وقوع بپیوندد و آن اینکه شما بتوانید برتری عقاید خود را در مواجهه با عقاید دیگران نشان دهید و سخن کاملتر خود را به دیگران معرفی کنید.

این پژوهشگر فلسفه برای کودکان در پاسخ به این سؤال که فضای مجازی تا چه اندازه در تکثر دیدگاهها در علوم انسانی در جهان ما نقش داشته است ؟ گفت: این تکثر قبلاً وجود داشته است ولی می‌توان گفت با کمک فضای مجازی اینترنت آشکارتر شده و به‌ تمامی جهان معرفی شده است. البته به نظر من این تکثر خودش فی‌نفسه ارزشمند نیست. لذا نمی‌توان خوشحالی کرد که فضای مجازی باعث تکثرگرایی در جهان معاصر ما شده است. لذا فضای مجازی می‌تواند با طرح این تکثرگرایی مقدمه‌ای را برای کندوکاو برای یافتن حقایقی کاملتر ( نسبت به بقیه عقاید) فراهم سازد. پس برای ما این امکان فراهم می‌شود که در میان این عقاید متکثر بگردیم و بهترین عقیده را انتخاب کنیم.