جزئیاتی ازقانون ایمنی زیستی/ ایجادکمیته بررسی تخلفات در حوزه تراریخته‌

به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس قانون ملی ایمنی زیستی، اشخاص موظف هستند قبل از هرگونه رهاسازی موجودات زنده تغیر شکل یافته ژنتیکی، مستندات ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی آن را تهیه و به دستگاه اجرایی ذیربط ارائه کنند.

ضمن آنکه کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که قصد واردات، صادرات و یا حمل و نقل فرامرزی موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی موضوع این قانون را دارند، موظف هستند اطلاعات مورد نیاز مستندات علمی ارزیابی مخاطرات احتمالی براساس مفاد پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را به دستگاههای اجرایی مرتبط در این قانون ارائه و مجوز لازم را دریافت کنند.

طبق این مصوبه دستگاهها باید شرایط لازم از نظر بسته بندی و حمل و نقل و برچسب گذاری را رعایت کنند. همچنین کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی دارای مجوز فعالیت در زمینه فناوری زیستی جدید موظف هستند قبل از هرگونه رهاسازی موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی، ضمن تهیه شناسنامه موجود زنده مزبور، مستندات ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی آن را نیز تهیه و به دستگاه اجرایی ذیربط موضوع ماده 3 این قانون ارائه کنند.

گروه فناوریهای نوین خبرگزاری مهر بنا دارد در سلسله مصاحبه هایی نحوه اجرایی شدن این قانون بررسی کند. در اولین بخش از این گفتگوها به سراغ غلامرضا صالحی جوزانی رئیس بیوتکنولوژی میکروبی و ایمنی زیستی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی جهاد کشاورزی رفتیم.

*خبرگزاری مهر - گروه فناویهای نوین: آقای دکتر مدت زمان زیادی صرف تصویب قانونی تحت عنوان قانون ایمنی زیستی شد. ضرورت تدوین و تصویب چنین قانونی چیست؟

- غلامرضا صالحی جوزانی: با توجه به پیوستن جمهوری اسلامی ایران به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و مسئولیت بین المللی کشور در قبال رعایت اصول ایمنی در صادرات و واردات این قبیل محصولات و همچنین رعایت حقوق سایر کشورها در این زمینه باید نسبت به تدوین قوانین ایمنی زیستی اقداماتی انجام می شد.
از سوی دیگر در حال حاضر دستاوردهای علمی بسیار با ارزشی در سطح کشور در زمینه گیاهان دستکاری شده ژنتیکی تراریخته از قبیل برنج، پنبه، سیب زمینی، خرما، کلزا و یونجه تراریخته مقاوم به آفات از سوی پژوهشگران به دست آمده است از این رو برای ایجاد زیرساختهای لازم چون تربیت نیروی متخصص در این خصوص و ایجاد آزمایشگاههای مرجع برای تشخیص محصولات تراریخته به ویژه برای محصولات وارداتی، تدوین و تصویب قوانین، مقررات و آیین نامه های اجرایی در زمینه تولید و تجارت محصولات تراریخته در کشور امری ضروری است. 
خوشبختانه اخیرا قانون ملی ایمنی زیستی بعد از سالها جلسات بحث و کارشناسی و کشمکش های بین دستگاهی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی رسید.
با توجه به اینکه طبق قانون مذکور، دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی به عنوان مجری این قانون در سازمان حفاظت محیط زیست واقع شده است رئیس جمهور نیز قانون مذکور را در تاریخ چهارم شهریور ماه جاری برای اجرا به سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ کرد. تصویب قانون ایمنی زیستی می تواند در آینده در شکوفایی و توسعه ایمن فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک در کشور نقش بسزایی داشته باشد.

* پس از تصویب و ابلاغ قانون ایمنی زیستی در حال حاضر برای اجرایی کردن قانون چه باید کرد؟ به عبات دیگر نحوه اجرایی شدن قانون ایمنی زیستی چگونه است؟

- قانون ایمنی زیستی شامل چارچوب و کلیات فرایند مجاز تولید، رهاسازی و تجارت محصولات زنده دستکاری شده ژنتیکی و همچنین نحوه برخورد با متخلفین در این زمینه می شود. بنابراین لازم است برای هر کدام از فرایندها شامل تولید و رها سازی محصولات زنده دستکاری شده ژنتیکی، ترانزیت، واردات و صادرات این محصولات، تحقیقات میدانی و نحوه برخورد با متخلفین، دستورالعمل های اجرایی مربوط با جزئیات کامل تهیه شود تا در آینده در حین اجرای قانون، مشکلات تفسیر قانون پیش نیاید.
خوشبختانه در قانون مذکور نیز زمانی برابر با سه تا 6 ماه برای تهیه دستورالعملها و آیین نامه ها در نظر گرفته شده است و امیدواریم با فعالیت جدی دبیرخانه و دستگاههای اجرایی ذیربط این موارد نیز هر چه سریعتر تهیه و ابلاغ شوند.

* وضعیت دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی پس از تصویب قانون چگونه خواهد بود؟

- با توجه به اینکه در متن قانون محل دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی در سازمان حفاظت محیط زیست در نظر گرفته شده است و در حدود چهار سال گذشته نیز محل آن در سازمان مذکور بوده است لذا محل دبیرخانه در سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود. 
وظیفه دبیرخانه مذکور مکاتبات با دستگاههای اجرایی، مستندسازی مستندات مربوط و برگزاری جلسات شورای ملی ایمنی زیستی برای اجرای قانون مذکور است.
امیدواریم با ابلاغ قانون مذکور، سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاههای اجرایی نسبت به ظرفیت سازی و اجرای صحیح فرایندها اقدام کنند تا در آینده بتوان از فواید محصولات دستکاری شده ژنتیکی در صورت طی کردن فرایند دریافت مجوز و اطمینان از ایمن بودن محصولات مربوطه در کشور استفاده کرد.

*طبق قانون ملی ایمنی زیستی کدام دستگاه اجرایی به عنوان کانون ملی و نقطه تماسهای بین المللی انتخاب شده است و وظیفه آن دستگاه چیست؟

- طبق قانون ایمنی زیستی، کانون ملی ایمنی زیستی و مقام صالح ملی یا همان نقطه تماس با مراجع ایمنی زیستی بین المللی وزارت جهاد کشاورزی تعیین شده است و وظیفه آن انجام ارتباطات بین المللی ایمنی زیستی شامل ارتباط با دبیرخانه پروتکل و موارد صادرات و واردات محصولات تراریخته خواهد بود.

*آیا برای بررسی و رسیدگی به اختلافات و یا  تخلفات ایمنی زیستی مراجع خاصی پیش بینی شده است؟

- یکی از محاسن قانون ایمنی زیستی وجود کمیته سه نفره داوری است که برای رسیدگی به اختلافات بین دستگاهی و یا اختلافات و شکایات متقاضیان و دستگاههای اجرایی تشکیل می شود. کمیته مذکور متشکل از متخصصان مرتبط با ایمنی زیستی وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی وسازمان حفاظت محیط زیست است و با معرفی دستگاههای مربوطه و حکم رئیس شورای ملی ایمنی زیستی فعالیت خواهند داشت.
درباره فرایند رسیدگی به تخلفات و جرائم متقاضیان و یا دستگاههای اجرایی و نیز نحوه و میزان جبران خسارات کلیاتی در قانون آمده است اما با این حال لازم است برای جلوگیری از تفسیرهای گوناگون از مفاد قانون دستورالعمل های اجرایی رسیدگی به تخلفات و جرائم ایمنی زیستی به طور صحیح تهیه و تصویب شود تا در آینده برای دستگاه قضایی ملاک عمل قرار گیرد.

* در قانون چه پیش بینی هایی در زمینه برچسب گذاری محصولات دستکاری شده ژنتیکی شده است؟

- یکی از شرایطی که در قانون برای صدور مجوز برای تولید، رهاسازی و یا تجارت محصولات زنده دستکاری شده ژنتیکی در نظر گرفته است، لزوم رعایت شرایط بسته بندی و برچسب گذاری است که دستورالعمل نحوه بسته بندی و برچسب گذاری و حمل و نقل فرامرزی نیز توسط شورای ملی ایمنی زیستی ظرف شش ماه پس از تصویب قانون تعریف ‌می شود.

* آیا قانون مذکور برای محققان فعال در زمینه مهندسی ژنتیک و محصولات دستکاری شده ژنتیکی محدودیتهایی را اعمال می کند؟

- در قانون ایمنی زیستی، تحقیقات آزمایشگاهی و گلخانه ای محصولات دستکاری شده ژنتیکی در شمول قانون نبوده و لذا محدودیتی برای محققین وجود ندارد اما برای انجام آزمایشهای میدانی (مزرعه ای) به دلیل اینکه احتمال مخاطرات احتمالی در شرایط مزرعه ای به دلیل امکان فرار ژن به سایر موجودات وجود دارد، بیشتر است از این رو طبق قانون مذکور، این امر به اخذ مجوز از دستگاه اجرایی مربوط و رعایت یکسری اصول نیاز است لذا این موضوع از شمول قانون مستثنی نشده است. 

* لطفا خلاصه ای از روند دریافت مجوز برای تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی طبق قانون مذکور را توضیح بفرمایید.

- طبق قانون ایمنی زیستی متقاضی تولید و رهاسازی باید قبل از ارائه درخواست به دستگاه اجرایی مربوط، ابتدا برای انجام آزمایشهای محدوده میدانی یا مزرعه ای از دستگاه اجرایی مربوط مجوز دریافت کند. سپس با انجام آزمایشهای مزرعه ای برای نشان دادن کارایی محصول از نظر ژن مهندسی شده، ایمنی غذایی و ایمنی محیط زیستی آن مستندات لازم را به دستگاه اجرایی ارسال کند. 
دستگاه اجرایی نیز به بررسی مستندات اعلام شده پرداخته و همچنین مدارک را برای شورای ملی ایمنی زیستی و سازمان حفاظت محیط زیست ارسال می کند تا سایر دستگاههای مربوط نیز در صورت نیاز، نظرات کارشناسی خود را اعلام کنند.
همچنین سازمان محیط زیست نیز در خصوص ارزیابی مخاطرات زیست محیطی محصول مربوط نظرات خود را حداکثر ظرف سه ماه به دستگاه اجرایی اعلام می کند و در نهایت دستگاه مربوط با جمع بندی نظرات کارشناسی خود و سایر دستگاهها نسبت به پذیرش درخواست و یا رد آن با ارائه دلایل علمی اقدام می کند.