مرمت غیراصولی سلطانیه/ کاشیهایی که یکسال هم دوام نیاوردند

به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، مردم استان زنجان خاطره روز نصب آخرین کاشی مرمتی را به صورت نمادین توسط رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بر بلندای سلطانیه نصب شد را از یاد نبرده اند اما امروز تنها با گذشت یکسال از زمان نصب این کاشی همچنان روند تخریب و نابودی گنبد به چشم می خورد.

کار بازسازی گنبد سلطانیه از سال 1348 آغاز شده است و طی این مدت گنبد سلطانیه در 9 دوره مورد بازسازی قرار گرفت.

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان در جلسه 24 تیرماه سال 84 کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر دوربان در کشور آفریقای جنوبی به عنوان هفتمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

کنوانسیون 1973 یونسکو در خصوص حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی که با دارا بودن 178 کشور عضو یکی از گسترده ترین قراردادهای بین المللی است، خواستار همکاری بین المللی در جهت حفظ میراث فرهنگی و طبیعی مشترک است.کشورهایی که به این کنوانسیون می پیوندند، متعهد می شوند از طریق اعمال شیوه های قانونی و نظارتی از محوطه های موجود در فهرست میراث جهانی و همچنین میراث ملی و منطقه ای خود محافظت کنند.

گنبد سلطانیه پس از "سانتاماریا" کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد "ایاصوفیا" استانبول سومین بنای عظیم تاریخی جهان است که در محدوده 35 کیلومتری شرق زنجان واقع شده است.  

در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده و خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اطاقهای بالا با گچبری‌های و آجرهای رنگارنگ تزیین شده است و در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماالله با خطی زیبا نگارش شده ‌است.

شروع ساخت آن به دستور ارغون خان از ایلخانان مغول بوده اما عمر وی پیش از آنکه بنا به اتمام برسد به پایان رسید و زمانی که قازان ابن ارغون بر اریکه ایلخانی تکیه زد ابتدا مصمم شد بنای نیمه تمام را به اتمام رساند اما به عللی منصرف شد و چون سلطان محمد خدابنده ایلخان مقتدر مغول به تخت سلطنت نشست و مذهب شیعه اختیار کرد، خواست که به آرزوی پدر خود عمل کند.

بخشی از دیوارهای سلطانیه

چراغهای روشن این بنا شب هنگام در مسیر جاده زنجان ـ تهران خودش و زیبایی‌اش را به رخ هر مسافری می‌کشاند و این بنای تاریخی دارای 48.5 متر ارتفاع و دارای هشت ایوان رفع و نزدیک به 50 اتاق و حجره است.

این بنای عظیم تاریخی اولین بنای آجری جهان و باشکوهترین بنای اسلامی است که در دوران سلطان‌ محمد خدابنده در مدت 9 سال ساخته شده است.

در سال 710 هجری قمری کار ساختمانی شهر سلطانیه پایان یافت و این شهر پس از تبریز، بزرگترین شهر امپراطوری ایلخانی است.

ثبت این گنبد از سوی سازمان یونسکو به عنوان شاهکار معماری اسلامی و ایرانی، به مثابه نگینی درخشان بر این گنبد خشتی است.

به همین سبب سالهاست پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است و همین جذابیتهاست که انسانهایی با فرهنگ و تمدن دیگری را محو تماشای خود می کند.

سلطان مدت ۱۰ سال یعنی از سال ۷۰۳ تا ۷۱۳ به ایجاد این شهر تاریخی پرداخت و سلطانیه نامید و آن را به عنوان پایتخت ایلخانان بعدی انتخاب کرد.

این بنا در هجوم تیمور لنگ خسارات فراوان خورد و از آن تنها گنبد سلطانیه باقی ماند.

گنبد سلطانیه باید به عنوان یک اثر ثبت شده جهانی مورد توجه بیشتری قرار گیرد اما تصور می شود کسی به اهمیت این اثر تاریخی واقف نیست و انگار مسئولان امر فراموش کرده اند که این اثر بزرگترین بنای آجری جهان است.

در حالیکه هنوز کمتر از یک سال از نصب آخرین کاشی گنبد سلطانیه به دست اسفندیار رحیم مشایی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گذشته است، بعضی از کاشی های گنبد سلطانیه در حال ریزش هستند و در بسیاری از بخشها دو رنگی فاحشی به چشم می خورد و جا دارد که مسئولان میراث فرهنگی استان زنجان پاسخگوی علت آن باشند.

بخشهای سفید شده سال گذشته مرمت شده است!

همچنین بعضی دیگر از کاشی ها نیز رو به فرسایش است و قسمتی از آنها پوسیده و بخش دیگری سالم مانده است و این دورنگی شدیدی که در کاشیکاری گنبد دیده می شود موجب ایجاد چهره ناهمگونی در این گنبد عظیم شده است.

سفید شدن برخی از کاشی ها و همچنین ریزش آنها موجب شده که بازدیدکنندگان گنبد سلطانیه بر این نکته اذعان داشته باشند که نگهداری مطلوبی از گنبد سلطانیه صورت نمی گیرد و کاشیکاریها گنبد خوب نبوده است.

گنبد سلطانیه که روزگاری در گستره چمن تاریخی سلطانیه می درخشید امروز تنها نامی را با خود به یدک می کشد که اگر به فریادش نرسند نابودی آن حتمی است نابودی که نه افسوس آن را می تواند جبران کند و می توان برای کسی از این موضوع شکایت کرد.

گنبد سلطانیه گرچه امروز به عنوان یک اثر تاریخی ثبت شده در میراث جهانی است اما آیا نحوه نگهداری و حراست از این اثر گران سنگ در حد یک اثر تاریخی ثبت شده در آثار تاریخی جهان است.

بی شک تلاش میراث فرهنگ استان زنجان در زمینه بازسازی گنبد سلطانیه قابل تقدیر است اما آیا لازم نبود با استفاده از کارشناسان مجربتر و مصالح و ابزار بهتر به شکل مطلوب تری از این نماد تاریخی نگهداری شود.

به گفته یکی از ماموران حفاظت گنبد سلطانیه اگر کسی بخواهد مخفیانه وارد حریم گنبد سلطانیه شود به راحتی می تواند از حصار عبور کند و وارد محوطه شود که جا دارد مسئولان به مسائل امنیتی آثار تاریخی بیش از پیش توجه کنند.

در شرایط امروزی نمی توان ادعا کرد تنها با وجود نیروی انسانی از گنبد عظیم سلطانیه و محدوده تاریخی آن محافظت کرد و مسئولان باید پاسخ دهند که چرا در حصار کشی گنبد سلطانیه مکانهای تعبیه شده برای نصب درب با گذشت ماه ها هنوز فاقد درب ورودی است و هیچگونه نظارتی بر این بخش انجام نمی شود.

نبود حفاظت ویژه و مطمئن عامل مهمی است که سودجویان آثار تاریخی اقدام به ورود غیر قانونی به حریم تاریخی گنبد سلطانیه شده و نسبت به کاوشهای احتمالی اقدام کنند.

کاوشهای صورت گرفته در ارگ تاریخی سلطانیه براساس مشاهدات خبرنگار و عکاس خبرگزاری مهر به حال خود رها شده و هیچ فعالیت چشمگیری که نشان از حفاظت از این اثر بین المللی را داشته باشد، وجود ندارد.

یک بازدید کننده از گنبد سلطانیه که استاد تاریخ دانشگاه خرم آباد است وقتی که با درهای بسته فضای داخلی گنبد سلطانیه در ساعت چهار یکشنبه مواجه می شود با ابراز تاسف از نحوه نگهداری گنبد سلطانیه، گفت: روند نگهداری از آثار تاریخی در کل کشور مطلوب نیست و این روند در گنبد سلطانیه نمود عینی دارد.

هرچند بنا به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان بازسازی و حفاظت از گنبد سلطانیه برعهده پایگاه منطقه ای سلطانیه است که به صورت مستقیم زیر نظر معاونت میراث فرهنگی تهران است اما باید به این نکته توجه داشت جزیره ای عمل کردن میراث فرهنگی و گردشگری در خصوص گنبد سلطانیه تنها یک بازنده خواهد داشت و آن میراث غنی و ارزشمند گنبد سلطانیه است.

شهاب شهیدانی با تاکید بر لزوم حفاظت از آثار تاریخی و انتقال آن نسل آینده افزود: گنبد سلطانیه جزو شاهکارهای معماری ایرانی است و باید زودتر از این به فکر بازسازی آن می افتادیم و همه بخشهای جامعه باید در این راستا تلاش می کردند.

وی ادامه داد: در حال حاضر کاشیهای  گنبد سلطانیه از یکدستی لازم برخوردار نیستند و کاشیهای نصب شده درخشندگی لازم را ندارند.

شهیدانی تاکید کرد: باید در روند بازسازی و نگهداری گنبد سطانیه توجه بیشتری داشت که این شاهکار عظیم از گزند آسیبها و تاثیرات جوی در امان بمانند و اصول نگهداری بعد از مرمت باید مورد توجه باشد.

...................................................

گزارش: رحیم مقدمی