به گزارش خبرنگار مهر، مدیران، کارشناسان و اهالی تئاتر نظرات مختلفی در خصوص برابر بودن سقف اجرای آثار موفق و ناموفق تئاتری دارند و هر کدام راهکاری را برای برطرف کردن این معضل ارائه داده‌اند. اما برنامه ریزی مدیران مهمترین راهکار برای این امر باشد. شاید وجود یک برنامه ریزی درست و مناسب باعث متفاوت بودن سقف اجرای آثار موفق و ناموفق شده و حتی رقابتی سالم برای ارتقاء سطح کیفی آثار برای دست یافتن به اجرای بیشتر شود.
دکتر مجید جوزانی مدیر تماشاخانه ایرانشهر که خود از اهالی تئاتر است نظرات مختلفی در این زمینه دارد و راهکارهایی اساسی برای این موضوع در نظر گرفته است. یکی از برنامه‌های در دست انجام این مدیر تئاتری تدوین آیین‌نامه اجرا در تماشاخانه ایرانشهر است.
* در مقام یک هنرمند و مدیر تئاتری آیا موافق سقف اجرای برابر برای آثار موفق یا ناموفق هستید؟ آیا در مقام یک مدیر تئاتری این روند را برای جذب و گسترش تئاتر مفید می‌دانید؟ نکته قابل توجه در این روند این است که برخی گروههای نمایشی صرف اجرا مخاطب و کیفیت اثر خود را مدنظر قرار نمی‌دهند. آیا در تماشاخانه ایرانشهر هم این روند ادامه پیدا می‌کند یا برنامه‌ریزی خاصی در این زمینه دارید؟
- مجید جوزانی: ما در وهله اول نیاز به یک ریشه‌یابی در این زمینه هستیم زیرا عدالت به معنای مساوی بودن نیست. عدالت یعنی وقتی کاری اجرای موفقی به لحاظ تکنیکی است و مخاطب خوبی هم دارد باید بیشتر از یک کار ناموفق که تماشاگر ندارد اهمیت بیشتری قائل شد و اجرای بیشتری به آن اختصاص داد.
اما ما توازن میان عدالت و تساوی را از بین برده و همه را مساوی می‌بینیم و عدالت را کنار گذاشته‌ایم. از این رو به همه گروهها و نمایش‌ها 30 شب اجرا اختصاص می‌دهیم چه این اجراها موفق یا ناموفق باشند. من به عنوان یک مدیر و یک معلم تئاتر به این موضوع معتقد و علاقمند نیستم.
اما در اینجا یک سؤالی را به عنوان یک مدیر مطرح می‌کنم که آیا راه‌حلی برای این موضوع دارم؟ از خود می‌پرسم که چه تعداد سالن حرفهای تئاتر در کشور داریم و در 30 ساله بعد از انقلاب چه تعداد سالن تئاتری به مجموعه تئاتر اضافه کردیم؟ از خود می‌پرسم در حوزه سخت‌افزاری چه تعداد از سالن‌هایی که داریم باز‌سازی کرده و در اختیار هنرمندان قرار دادیم؟
از خود می‌پرسم آیا سالن‌هایی که در تشکیلات مختلفی که از بیت‌المال استفاده می‌کنند نظیر آموزش پرورش، ادارات دولتی و بخش‌های نظامی خاک می‌خورند و بی‌استفاده مانده‌اند را فعال کرده و در اختیار هنرمندان قرار داده‌ایم؟ در جشنواره‌ای چون جشنواره تئاتر ادینبورگ در هر خانه‌ای صحنه‌ای درست کرده و در آن به اجرای نمایش می‌پردازند.
بسیاری از هنرمندان جهان از اجرا در این جشنواره استقبال می‌کنند. این در حالی است که ما خانه‌های زیبای بسیای در ایران و تهران داریم که می‌توانند میزبان اجرای آثار نمایشی باشند ولی چرا این اتفاق در آن‌ها نمی‌افتد؟ برای این که سالن‌های تئاتر کم داریم و هنرمندان تئاتر تعدادشان زیاد است و حق دارند هر کدام هر چند سال یک بار خود را بیازمایند.
حق دارند هر چند سال یک بار اثری را اجرا کنند و توانایی‌های خود را محک بزنند. در این بخش وقتی حق را به آن‌ها می‌دهیم نیازمند قانون و مقرراتی هستیم که آن‌ها نیز به ما حق بدهند. به عنوان مثال قانونی گذاشته شود که وقتی هنرمندان از یارانه‌های دولتی استفاده می‌کنند اگر بعد از 10 اجرا به سقف معینی از تماشاگر به لحاظ گیشه و فروش نرسیدند بعد از سه یا چهار روز جای خود را به گروهی دیگر بدهند.
البته باید مراقب باشیم که تنها به اجرای نمایش‌هایی که صرف خنداندن تماشاگر اجرا می شود فکر نکنیم تا از این طریق مخاطب را به داخل سالن بیاوریم. البته اجرای اینگونه نمایش‌ها ایراد ندارد ولی به لحاظ کیفیت هنری آثار شاید کیفیت مطلوب را نداشته باشند. در سالن‌های تئاتر حرفهای باید آثاری به صحنه بروند که قدمت و جایگاه تئاتر را داشته باشند.
تنها زمانی می‌توانیم از اجرای آثار مناسب و با کیفیت هنری مطلوب بهره ببریم که آئین‌نامه ای به نام آئین‌نامه اجرا وجود داشته باشد. باید اهالی تئاتر آیین نامه اجرایی سالن‌های نمایش را تدوین کنند. باید در این آئین‌نامه کیفیت را تعریف کرد. به عنوان مثال دو یا سه کارگردان مطرح تئاتر کیفیت آثار را تأیید کنند. از این طریق مجوز اجرا توسط هنرمندان داده می‌شود. گاه در بین هیئت‌های بازبین افرادی هستند که تئاتر را نمی‌شناسند و ممیزی کار دیگری را انجام می دهند که درست نیست.
بحث ممیزی باید به هنرمندان سپرده شود. شورای عالی انقلاب فرهنگی قوانینی دارد و هنرمندان ما 30 سال است که در این جامعه زندگی می‌کنند و خطوط قرمز را می‌شناسند. می‌توانیم مقررات تصویب شده توسط شورای انقلاب فرهنگی را در اختیار هنرمندان قرار دهیم و آن ها با رعایت این مقررات آثار خود را به صحنه ببرند. اینگونه بحث ممیزی هم به اهالی تئاتر واگذار می‌شود.
به نظر من تا زمانی که سالن‌ها به اندازه کافی گسترده نشده باشد و گروههای تئاتری هویت خود را از گروه بدست نیاورند و در فضاهای تئاتری مستقر نشوند و تا زمانی که بحث تئاتر خصوصی به معنای اینکه یارانه‌های دولتی جهتش مشخص باشد، انجام نشود بخش اعظمی از مشکلات حل نمی‌شود.
اگر فضاها به اندازه کافی باشد و گروه ها در مکان‌هایی ثابت مستقر باشند در سطح شهر شاهد اجراهای متنوعی خواهیم بود و گروه ها خود مسئول آثارشان هستند. از این رو رقابت سالم و درست برای بالا بردن کیفیت آثار و جذب مخاطب شکل می‌گیرد. برنامه‌ریزی اجراهای نمایشی وقتی به دست گروههای مستقر و ثابت باشد به مرور زمان شاهد این خواهیم بود که شهر تبدیل به فضایی نمایشی می‌شود.
وقتی از فضای تئاتر صحبت می‌کنیم سالنی استاندارد و آگوستیک به ذهن خطور می‌کند اما هستند گروههای تجربی و آوانگاردی که در فضاهای خارج از سالن‌های نمایشی آثار خود را اجرا می‌کنند و مخاطب هم دارند و باعث آشتی مردم با تئاتر می‌شوند. این عمل باعث وارد شدن تئاتر به سبد کالای فرهنگی خانواده ها می‌شود.
کل ظرفیت تئاتر شهر در نهایت یک هزار نفر است و جمعیت تهران 10 میلیون نفر است. حتی اگر بخواهیم جمعیت را پنج میلیون نفر در نظر بگیریم نسبت ظرفیت تئاتر شهر با جمعیت تهران نشان دهنده آن خواهد بود که حتی در صورت پر بودن سالن‌های تئاتر شهر در طول سال تنها 365 هزار نفر قادر به تماشای آثار نمایشی خواهند بود.
متأسفانه ما ذائقه مردم را تغییر نداده‌ایم و بسیاری از مردم تصورشان از تئاتر حرکاتی اغراق آمیز و تصنعی است. در حالی که تئاتر تنها هنری است که عین زندگی است و وقتی مخاطب شاهد شور و هیجان نمایش ها باشد علاقمند به تئاتر شده و تماشاگر ثابت تئاتر می‌شود.
ما نمایشی داریم که پر مخاطب است و به لحاظ تکنیکی مناسب است. آیا این نمایش باید بعد از 30 اجرا به کار خود پایان دهد؟ معتقدم وجود آیین نامه اجرا می تواند راه حل مناسبی برای این معضل باشد. ما مدیران می توانیم این را درک کنیم که نمایشی می‌تواند موفق باشد یا نه. بخشی از موفقیت یک اثر نمایشی می‌تواند به بازیگر چهره یا حرفه ای اثر وابسته باشد.
استفاده از بازیگران چهره اشکالی ندارد زیرا بسیاری از بازیگران حرفه ای ما از تئاتر وارد سینما شده اند و حال باید بدهی خود به تئاتر را بپردازند. یعنی در سال یک کار تئاتری داشته باشند و اجازه دهیم که مخاطب حتی به خاطر یک چهره شناخته شده بازیگری هم به سالن نمایش بیاید و نمایش را ببیند.
اما نباید صرف حضور یک ستاره گمان کنیم که کاری موفق است بلکه یک ستاره می تواند بیشتر به جذب مخاطب کمک کند و نمایش باید خود سطح کیفی مناسبی داشته باشد. بودند آثاری که بازیگران مشهور در آن به ایفای نقش پرداختند ولی به دلیل سطح کیفی نامناسب اثر مخاطبان از آن ها استقبال نکردند. با یک برنامه ریزی درست می تواند به گروه نمایشی تعداد اجراهای بیشتری داد.
درست است که برای مدیر تئاتر سخت است که برنامه سالانه خود را تعیین کند زیرا در برخی از شرایط گروه ها به دلایل مختلف زمان اجرای خود را به تعویق می اندازند در صورتیکه در کشورهای صاحب نام تئاتر به دلیل استقرار گروه ها در مکان های ثابت این اتفاق رخ نمی دهد.
در ایران یک بازیگر تئاتر برای اینکه تأمین شود مجبور است در چند کار همزمان به ایفای نقش بپردازد. به این دلیل یک کارگردان نمی‌تواند کار خود را به موقع آماده اجرا کند و از این رو جرأت ارائه برنامه سالانه به طور دقیق وجود ندارد. اما باید ریسک کرد و بنده در تماشاخانه ایرانشهر به هر کارگردان اعلام می‌کنم به ازای هر روز تأخیر یک اجرا کسر می‌شود.
با این حال فشارهایی وجود دارد و کارگردانی اعتراض می‌کند و جامعه مطبوعاتی کمک‌های لازم را به بنده به عنوان یک مدیر نمی کند و تنها حرفهای کارگردان را منعکس می کند. مدیریت با حداقل امکانات سخت است. بنده و دوستانم در مجموعه تئاتر شهر خیلی علاقمندیم که برنامه سالیانه داشته باشیم اما میسر شدن سخت است.
باید عدالت وجود داشته باشد و آئین‌نامه وجود داشته باشد و کارگردان با قبول و امضای آئین‌نامه می‌پذیرد که بعد از 15 اجرا اگر عملکرد موفقی نداشته باشد باید جای خود را به نمایش دیگری دهد. این از دانش کارگردان نشأت می‌گیرد که چه نمایشی را کی و کجا باید اجرا کند. کارگردان باید مخاطب شناسی و جامعه شناسی داشته باشد و وقتی این نکات رعایت شود موفق خواهد بود.
در صورت تدوین آئین‌نامه می توان بخشی از یارانه دولتی را به گروه پرداخت کرد و گروه نظیر اتفاقی که در تئاتر خصوصی باید رخ دهد بخش دیگری از درآمد خود را از طریق فروش گیشه به دست آورد. با این شرایط کارگردان مسئولیت موفقیت اثر خود را برعهده می‌گیرد. اگر نتوانیم در طول 30 اجرا تعداد مخاطب قابل توجهی را به سالن نمایش جذب نکنیم کارمان عجیب و عیب دار خواهد بود.
البته جذب مخاطب به تبلیغات هم بستگی دارد. وقتی مجید رجبی معمار مدیر شبکه پنج علاقمند به حمایت از تئاتر است باقی مدیران شبکه ها نیز می توانند این کار را انجام دهند. وقتی همه ما برای مردم کار می کنیم خوب است تفاهم نامه ای میان شبکه های صدا و سیما و تئاتر شهر و تماشاخانه ایرانشهر منعقد شود تا در طول ماه اطلاعات اجرای نمایش ها به صورت زیرنویس پخش شود.
حتی هزینه پخش تیزرهای ماهانه نمایش‌ها برای صدا و سیما قابل توجه نخواهد بود و حداقل می توانند تا زمانی که مقوله تئاتر در سبد فرهنگی خانواده ها قرار گیرد این کار را انجام دهند. معتقدم با روحیه ای که در آقای ضرغامی وجود دارد می‌توان این کارها را انجام داد. درباره ورزش برنامه ها و صحبت های زیادی در شبکه ها می شود ولی درباره فرهنگ و هنر صبحت خاصی نمی‌شود. در حالی که جایگاه فرهنگ و هنر کمتر از ورزش نیست.
* در تماشاخانه ایرانشهر به دلیل نوساز بودن و اینکه تازه برنامه‌های خود را شروع کرده دست مدیریت برای برنامه ریزی و در نظر گرفتن راهکار باز است. در چند ماه اخیر آثاری در سالن‌های این تماشاخانه به صحنه رفتند که به طور نسبی کیفیت داشته و در جذب مخاطب موفق بودند. آئین‌نامه اجرا می‌تواند برای اولین بار در تماشاخانه ایرانشهر تدوین شود و هنرمندانی که به این مکان نمایشی مراجعه می‌کنند آن را به عنوان یک قانون پذیرا باشند.
- همزمان چند کار را مدنظر دارم. در ابتدا در حال ثبت تماشاخانه ایرانشهر به عنوان مؤسسه فرهنگی هنری ایرانشهر با هیئت امنای خاص هستیم و در حال تدوین اساسنامه آن هستیم. در مرحله دوم آئین‌نامه اجرا را تدوین خواهیم کرد و آئین‌نامه دیگر قائل به مدیر نخواهد بود و با وجود تغییر مدیریت‌ها هم باید اجرا شود. حوزه مدیریت نباید قائم به فرد باشد.
من در مدیریت معتقدم هر کسی باید کار خود را مانند یک ساعت انجام دهد و یک مدیر تنها نظارت لازم را روی امور و عملکردها داشته باشد. آئین‌نامه تکلیف ما را روشن می‌کند. در حال حاضر در حال نگارش اساسنامه هستیم و حکم هیئت امنا زده شده و آئین‌نامه اجرا هم در حال تدوین است.
به لحاظ کمبود فضاهای نمایشی در ایران وقتی قرار است دو نمایش همزمان داشته باشیم از دو کارگردان دعوت می‌کنم خود مانند یک خانواده در کنار هم قرار بگیرند نظیر همکاری دو گروه نمایشی نیما دهقان و صابر ابر. دو گروه که تئاتری هستند خود ساعت اجرا را در نظر می‌گیرند. این دعوت را از آقای رحمانیان و امیررضا کوهستانی نیز انجام داده‌ام تا با توافق با یکدیگر دو نمایش را اجرا کنند.
* به دو اجرایی بودن اشاره کردید. آیا در صورت توافق گروهها احتمال این وجود دارد که در ماه شاهد اجرای چهار نمایش در تماشاخانه ایرانشهر باشیم؟
- بله. البته برخی از نمایش‌ها به دلیل شکل دکور خاص نمایش نمی‌توانند با اجرای دیگری همراه باشند. اگر دو کارگردان با هم به توافق برسند من هم مایلم میزبان اجراهای بیشتر و با کیفیت‌تر باشم و مخاطب بیشتری نیز به تماشاخانه ایرانشهر جذب شوند زیرا مجبورم هزینه‌های خود را از گیشه تأمین کنم. برنامه ما این است که هزینه‌های تماشاخانه ایرانشهر را از طریق جذب اسپانسر و فروش گیشه تأمین کنیم.
* طبق آئین‌نامه اجرا نحوه بسته شدن قرارداد با گروههای نمایشی چگونه است؟
- بعضی از گروهها به ما مراجعه می‌کنند و قراردادشان بسته شده و تنها نیازمند فضای اجرایی هستند. ما با تهیه‌کننده اثر صحبت می‌کنیم و به توافق می‌رسیم که 50 درصد و شاید 100 گیشه را دریافت کنیم. برخی از گروهها تهیه‌کننده ندارند و هزینه‌های خود را از طریق گیشه تأمین می‌کنند و ما بخشی از گیشه را به صورت توافقی دریافت می‌کنیم.
با وجود اینکه ما با گروهها قرارداد گیشه منعقد می‌کنیم اما دست گروه باز است تا کمک هزینه یا اسپانسر یا تهیه‌کننده خصوصی داشته باشند و حتی با مرکز هنرهای نمایشی قرارداد منعقد کنند. در عین حال ما کار دیگری هم در تماشاخانه ایرانشهر انجام داده‌ایم و از طریق کمکی که مدیریت شبکه تهران به ما می‌کند تبلیغات تماشاخانه ایرانشهر را برای شناخته تر شده این مکان تئاتری انجام می‌دهند. سازمان زیباسازی شهر تهران هم برای اولین بار برای هر نمایش 10 بیلبورد در سطح شهر تهران نصب می‌کند.
* شما به عنوان مدیر تماشاخانه‌های ایرانشهر به لحاظ مدیریتی تا چد حد قدرت تصمیم گیری دارید؟
- فکر می‌کنم مدیر یا می‌تواند مدیریت کند یا نمی‌تواند. اگر قدرت مدیریتی ندارد باید کار را رها کند. اگر هم مدیریت می‌کند باید درست عمل کند. باید دست مدیر باز باشد تا درست عمل کند. من مشکل خاصی در مدیریت ندارم البته وقتی آئین‌نامه شکل بگیرد و جلسات هیئت امنای مؤسسه تشکیل شود باید در چارچوب اساسنامه و آئین‌نامه عمل کنم.
* آئین‌نامه چه زمانی به مرحله اجرا درمی‌آید؟
- باید به سرعت اساسنامه مؤسسه فرهنگی هنری ایرانشهر را به ثبت برسانیم و سپس آیین نامه را تدوین کنیم. همه چیز اعم از جایگزینی اجرا، تمدید اجرا، سقف اجراهای ناموفق و حتی جریمه گروههایی که به سالن نمایش خسارت وارد می‌کنند نیز در این آئین‌نامه لحاظ می‌شود. در این بخش دوستان بسیاری به من کمک می‌کنند و آئین‌نامه درهیئت امنا تصویب می‌شود.
* آیا امسال این آئین‌نامه اجرا می‌شود؟
- تمام تلاش من این است که امسال این آئین‌نامه تصویب و اجرا شود. ریتم مدیریت من سریع است و دوست دارم هر چه سریع‌تر برنامه‌های خود را عملی کنم.
* احتمال دارد شما بخواهید تهیه‌کننده برخی آثار نمایشی باشید؟
- احتمال این امر کم است، وقتی گروهها اینجا اجرا می‌کنند ما همراهشان هستیم مگر اینکه شهرداری تهران احساس کند نمونه کارهایی را تولید کند یا چند نمایش شاخص را با ویژگی‌های خاص تولید کند. شاید در سال آینده چهار نمایش فاخر با مضامینی خاص با بودجه‌ای خاص تولید کنیم. البته معتقدم بخشی از بودجه خاص باید اختصاص به تولید اثر داشته باشد نه همه آن و بخشی از بودجه از طریق گیشه دریافت شود.
سعی و تلاشم این است که حتی درمدیریت سالن‌های ایرانشهر هم با حداقل نیروها کارها انجام شود و از این رو گروههای نمایشی بیشتری مشارکت را در مدیریت سالن عهده دار هستند. یعنی گروه نظافت، نصب دکور، مراقبت از سالن، هماهنگی با مخاطبان و کارهای دیگر را انجام می‌دهند گویی که گروه در سالن مستقر است.
این تمرینی است برای استقرار گروهها و شاید در برخی مواقع مشکلاتی ایجاد شود ولی تمرین خوبی است. ما با حداقل دوستان فنی تماشاخانه ایرانشهر را مدیریت می‌کنیم. گروههایی هم که تا به حال در اینجا حضور داشتند بیشترین مشارکت را داشته‌اند زیرا بحث نگه داری و حفظ فضاهای فرهنگی و هنری خیلی مهم است.
--------------------
گفتگو: فریبرز دارایی
نظر شما