سرزمین فدک کجاست ؟

به گزارش خبرنگاراعزامی مهر به مدینه منوره ، شهر مدینه آب و هوای گرم خشکی دارد اما منطقه فدک دارای آب و هوایی نسبتاً ملایم بوده و اکنون نیز نسبت به دو شهر مکه و مدینه هوای مطبوع تری دارد.

فدک منطقه ای بسیار آباد و پرمحصول بوده و از این رو همواره مورد توجه ساکنان و مردمی قرار داشته که با اهالی آنجا در داد و ستد و رفت و آمد بوده‌اند.

فاصله فدک تا مدینه حدود 140 کیلومتر است. به جهت حاصلخیز بودن این سرزمین یهودیان از دیرباز بر آن استیلا یافته و قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی خود را بر اطراف توسعه دادند و تقریباً همة مناطق اعم از یثرب وحومه را زیر سلطه شدید خود گرفتند.

مسلط بودن بر این سرزمین حاصلخیز و آباد، جز با داشتن توان نظامی بسیار بالا میسر نبود از این رو سران یهود و رؤسای قبایل آنها همواره برای جلوگیری از نفوذ بیگانگان در قلمرو خود در یک حالت نظامی دائمی به سر می‌بردند.

بر اساس برخی مستندات تاریخی جمعیت این منطقه در آن زمان بالغ بر بیست هزار نفر نوشته شده است که این خود دلیلی بر اهمیت و حساسیت این منطقه است.

اما منطقه فدک امروزه به "الحائط " موسوم است و در غرب منطقه "الحُلیفه" و جنوب منطقه "ضرغد" قرار دارد و دقیقاً در مرز شرقی خیبر دارای موقعیّت مشخّصی است.

بر اساس گزارشهای منتشر شده این منطقه تا پایان سال 1975 میلادی، شامل 21 روستا و دارای 11000 نفر جمعیت بوده و سکنه "الحائط" بیش از 1400 نفر نبوده اند.

فدک سرزمینی پوشیده از نخلستانها و برخوردار از امکانات کشاورزی و در عین حال مجاور سرزمینهای خشک حرّه و تابش آفتاب گرم است.

موقعیت جغرافیایی فدک

درست است که مهاجرت یهودیان به مدینه  برابر بعضی از اسناد به منظور گرویدن به اسلام و ایمان آوردن به پیامبر بوده اما خوی مال دوستی و دنیا طلبی‌ این جماعت باعث شد که پس از بعثت حضرت محمد (ص) آنها نه تنها به اسلام ایمان نیاورند که بالعکس در تمامی توطئه‌ها و پیکارهایی که علیه اسلام صورت می‌گرفت سهیم باشند.

آنان عناصری موقعیت‌ شناس واقتصادی بودند. استقرار در بهترین و خوش‌ آب‌ وهواترین و استراتژیک‌ ترین نقاط جزیرة العرب ـ که فدک یکی از آنها بود ـ از همین خصلت آنان نشئت می‌ گرفت.

"واقدی" یکی از مورخان قرن دوم در این باره می‌نویسد "یهویان مردمی بودند که همواره محصول و میوه داشتند. آبهای ایشان چون از بُن کوه جریان داشت هیچگاه کم نمی‌شد. خیبر آن قدر آب داشت که گویی بر روی آب قرار گرفته است. فدک هم اینگونه بود."

از نوشته های این مورخ این طور بر می آید که فدک منطقه‌ ای کوهستانی بوده زیرا درآن چشمه هایی وجود داشته است.

بسیاری از مورّخان بر این نکته تاکید داشته اند که فاصله فدک تا مدینه دو روز راه بوده است . بر ای اساس به نظر می‌ رسد این نظر درست باشد  چراکه در آن روزگار و با وسایل آن زمان هر روز می‌ توانستند حد اکثر 70 کیلومتر راه طی کنند .

با توجه به این‌ که اغلب اسناد حاکی است فاصله فدک تا مدینه دو روز بوده البته با وسایل نقلیه مرسوم زمان پیامبر که اسب، استر و یا شتر بوده است نتیجه می‌ گیریم که فاصله فدک تا مدینه همان حدود 140 کیلومتر است نه بیشتر . بنابراین بعضی از نظریه ها که فاصلة مدینه تا فدک را 220 یا 250 کیلومتر دانسته‌ اند صحیح نیست.

محصول فدک

عمده تولیدات فدک خرما بوده و اگر جو یا گندمی تولید می‌شده قابل توجه نبوده است.

به گفته برخی روایات محصول سالیانه فدک 24 و یا 70 هزار دینار بوده است. البته هر دو دسته روایات می‌‌تواند درست باشد زیرا عمده محصولات فدک خرما بوده و نخل خرما درختی است پر محصول که یکسال خوب ثمر می‌دهد و سال بعد حدود یک سوم محصول سال قبل بار می‌آورد.

بنابراین عدد 70 هزار دینار، متعلق به سال‌های پر محصول و 24 هزار دینار مربوط به سال‌های کم محصول بوده است این بدان معنی است که متوسط درآمد سالیانه فدک چیزی حدود 50 هزار دینار بوده است.

فتح خیبر و فدک

در سال هفتم هجرتِ پیامبر(ص)، سپاه اسلام موفّق شد قلعه های خیبر را که در واقع دژهای استوار یهودیان بود فتح کند. در این میان دلاوریهای امیرمؤمنان(ع) در این پیروزی و نبرد با قهرمان غول پیکر یهودی و کندن در خیبر با آن احجام باور نکردنی مشهور است. به محض اینکه خیبر فتح شد، یهودیان سر تسلیم در برابر مسلمانان فرود آوردند خبر سقوط خیبر با آن عظمت به یهودیان فدک هم که از ساکنان قلعه ها و مزارع آن خطّه بودند رسید و این امر موجب رعب و وحشت آنان شد و پیش از آنکه سپاه اسلام راهی فدک شود، آنها نمایندگانی نزد پیامبر فرستادند و از تسلیم و مصالحه خود بر نیمی از حاصل باغات و اراضی فدک سخن گفتند.

بر این اساس چنین تصرفاتی را "خالصه" می نامند و فدک از جمله زمینهایی است که بدون سلاح و سپاه فتح شده و بنا به نصّ صریح قرآن ( آیات 6 و 7 سوره حشر ) ، متعلّق به پیامبر خواهد بود.

واگذاری فدک به حضرت فاطمه (س)

موضوع واگذاری فذک به حضرت فاطمه (س) در روایات بی شماری آمده است ، نبی مکرم اسلام در زمان حیات خود فدک را به فاطمه زهرا(س) واگذار کردند و این موضوع مربوط به سه سال قبل از رحلت پیامبر بود، یعنی همان ایامی که فدک به تصرف آن حضرت درآمد.

سزمین فدک خالصه پیامبر گرامی اسلام بوده و ایشان در زمان حیات خویش به امر خداوند آن را به دخترشان حضرت زهرا(س) اعطا کرده اند.

به اعتقاد مفسران این اقدام رسول الله (ص) بر اساس مصلحت دین و مسلمانان و همچنین آینده خلافت اسلام بوده است چرا که مادامیکه فدک در دست زهرا (س) و علی(ع) بود آن را جز برای دین و مسلمین و مصالح جامعه اسلامی نمی خواستند و همان راه و روش پیامبر (ص) را می پیمودند.

همچنین جانشینی پیامبر نیز که می بایست از طریق اهل بیت استمرار می یافت به بنیه مالی و پشتوانه اقتصادی نیاز داشت و فدک به عنوان یک منبع درآمد بخشی از این بودجه را تأمین می کرد.

راز اینکه پیامبر (ص) فدک را به فاطمه (س) دادند و مستقیماً به علی(ع) نسپردند شاید این باشد که فاطمه دختر پیامبر بود و مردم نسبت به او احترامی ویژه قائل بودند و اعطای فدک به حضرتش دستور خداوند در آیه کریمه بود و بدیهی است که فاطمه زهرا (س) نیز با فدک همانگونه عمل می کرد که پیامبر می خواست و آن را در جهت خلافت امیرمؤمنان و مصلحت مسلمانان قرار می داد.

این در حالی است که گروهی از اهل نفاق و دنیاطلبان از قبل با خلافت امیرمؤمنان سرستیز داشتند و اگر فدک به طور مستقیم در اختیار آن حضرت قرار می گرفت عکس العملهایی نشان می دادند.

مصادره فدک

پس از ماجرای سقیفه و تصاحب خلافت نخستین اقدام خلیفه این بود که فدک را از تصرّف حضرت زهرا(س) خارج کند. از این رو دستور داد وکیل آن حضرت را از فدک اخراج کردند و آن را به بیت المال ملحق نمودند. هر چند این اقدام عجولانه و تصرّف غاصبانه هیچگونه مستند شرعی و قانونی نداشت بلکه یک اقدام صرفاً سیاسی و در راستای تثبیت حکومت بود اما وی برای توجیه کار خود به روایتی دست یازید که جز او هیچیک از صحابه و روات آن را نقل نکرده اند.