به گزارش خبرنگار مهر، دومین نشست از سلسله نشستهای تخصصی دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با سخنرانی دکتر علی اصغر مصلح با عنوان "فرهنگ ایرانی و امکانهای پیش روی آن" صبح امروز دوم آذرماه در محل این دانشکده برگزار شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست با اشاره به اهمیت موضوع فرهنگ در علوم انسانی، گفت: تلاش این است که موضوعی اساسی در حوزه علوم انسانی مورد بررسی قرار گیرد و البته گزاره‌ها و احکامی که مطرح می‌شود قطعی نیست.
مصلح با اشاره به وجود تعاریف گوناگون از فرهنگ، گفت: در خصوص فرهنگ تعاریف متعددی وجود دارد ولی می‌توان گفت امروز فرهنگ یک مبنای تبادل نظر و اندیشیدن در جهان معاصر است و فرهنگ به مثابه مرجع تحلیل و داوری در باب زندگی است. امروز جهانی شدن به عنوان یکی از عواملی است که باعث شده بحث گفتگوی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.
وی در ادامه یادآور شد: مناسبات میان فرهنگها، پیوستگی سرنوشتها به یکدیگر در دنیای کنونی و بینش میان فرهنگی باعث شده که بحث فرهنگ اهمیت زیادی در حال حاضر داشته باشد.
وی در ادامه با اشاره به وجود دیدگاه‌های گوناگون در مورد عناصر سازنده فرهنگی ایرانیان، گفت: در مورد عناصر سازنده فرهنگ ایرانیان برخی معتقدند که این عناصر سه دسته و سه لایه هستند و برخی اعتقاد به چهار عنصر و لایه سازنده دارند.
وی افزود: از دیدگاه چنگیز پهلوان عناصر سازنده فرهنگ ایرانی سه دسته‌اند که عبارتند از ایرانیت، اسلام و تجدد (مدرنیته). این نظریه سالها مورد توجه و مورد استناد بوده است. بسیاری همین نظر را مبنا قرار داده‌اند. ایرانیت عنصری است که ریشه‌ای‌ترین لایه فرهنگ ماست. ایران با دو لایه فرهنگ ایران باستان و اسلام به عنوان یک فرهنگ در حال تطور ادامه حیات داده است.
استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: در مورد عنصر اسلام باید توجه داشت که این عنصر در فرهنگ ما نوع خاصی می‌یابد. ایرانیان نقش مهم و برجسته‌ای در اسلام و علوم اسلامی از جمله فقه، اصول و فلسفه آفریدند.
وی افزود: در مورد مدرنیته باید توجه داشت که ایرانیان مدرنیت خاص خودشان را دارند و این موضوع به سابقه تلاقی ایرانیان و غرب بر می‌گردد. به عبارت دیگر ایرانیان صورت خاصی از هنر غربی و جهان بینی غربی را جذب و هضم کرده‌اند.
وی تصریح کرد: در میان اندیشمندان، فرهنگ رجایی معتقد است که عناصر سازنده فرهنگ ایرانیان چهار لایه است. در واقع او عنصر سنت را به عناصری که ذکر آنها رفت اضافه کرده است.
مصلح در ادامه با اشاره به تعارضات کنونی در فرهنگ ایرانی، گفت: در خصوص تعارض باید توجه داشت که تعارض مختص به فرهنگ ما نیست و سایر فرهنگها نیز تعارضاتی را در درون فرهنگ خود دارند. در واقع تعارض به عنوان پایه تحولات مطرح است و رفع تعارض به معنای توقف تحول به شمار می‌رود. در ایران لایه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... در حال تحول هستند و به یکدیگر ربط دارند و جدا کردن آنها از یکدیگر کار دشواری است.
وی افزود: در مورد تعارضات مطرح در فرهنگ ایرانی دو دیدگاه وجود دارد. یک دیدگاه ریشه این تعارضات را در تقابل سنت (درون) و مدرنیته (بیرون) می‌داند. به عبارت دیگر در این دیدگاه کانون تحولات، غرب (بیرون) است و این ما هستیم که باید منتظر امواج وسیع تحولات باشیم. باید در نظر داشت این امواج همه فرهنگها را متاثر می‌کند. دیدگاه دیگری معتقد است که بن و ریشه این تعارضات درونی است. به عنوان مثال دکتر شفیعی کدکنی بن این تعارض را درونی می‌داند. او معتقد است که در اسلام تقابلی میان معتزله و اشاعره و در واقع تعارض میان عقل و ایمان وجود داشت و این تقابل در ایران به صورت تقابل عقل و عشق درآمد.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به مهمترین ویژگی‌های فرهنگ ایرانیان پرداخت و گفت: روح و ذهن ایرانی تمایل به پیوند و تالیف دارد. به لحاظ اجتماعی نهضت مشروطه یکی از حرکتهای ایرانیان برای تالیف بوده است. تمایل به تالیف و پیوند اگر چه در فرهنگهای دیگر هم وجود دارد ولی در ذهن ایرانی بیش از سایر فرهنگها وجود دارد. ویژگی دیگر فرهنگ ایرانی قدرت سازگاری ایرانیان است که با شرایط مختلف خود را سازگار می‌کند. ایرانیان در مورد حمله اقوام گوناگون و در مقابل هجوم، پاسخهایی با تانی داده‌اند و واکنشی آرام داشته‌اند و همین باعث شده قدرت سازگاری آنها بالا برود. ایرانیان سکوت می‌کنند ولی فراموش نمی‌کنند.
وی افزود: ویژگی دیگر فرهنگ ایرانی مسالمت جویی و روحیه تساهل است. موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در چهار راه تحولات باعث شده ایرانیان مسالمت جو باشند. آنها سعی دارند دیگران را بفهمند و با آنها همراهی کنند. ویژگی دیگر ایرانیان رویکرد جهان‌گرایانه آنهاست. آنها می‌خواهند که ساحتهای گوناگون را ببینند و می‌خواهند با مسایل بزرگ زمانه در بیفتند.
وی یادآور شد: کوشش برای مفهومی کردن تقابلات و لایه لایه بودن ذهن ایرانی از ویژگی‌های دیگر ایرانیان است. ذهن لایه لایه ایرانی باعث می‌شود که در رفتار چند وجه داشته باشد. ایرانیان ذهنهای حساس و تخیلی دارند.
وی در ادامه با بر شمردن فرایندهای جاری که در آن به سر می‌بریم، گفت: یکی از این فرایندها، فرایند جهانی شدن است. موضوع دوم مقوله فرهنگ است و مساله سوم سیاست است. در مورد سطح اول باید توجه داشت که آنچه در فرهنگ ایرانی و ناشی از تحولات جهانی رخ می‌دهد منحصر به ما نیست . در هر سه سطح مطرح شده، تحولات سریعی در جریان است و این تحولات در همه طبقات و گروه‌های اجتماعی در جریان است. این تحولات با فراز و نشیب همراه است و یکنواخت نیست.
وی در ادامه تصریح کرد: در مورد آینده نمی‌توانیم بگوییم چه اتفاقی قطعا رخ خواهد داد ولی می‌توان صحبت از چیزهایی کرد که اتفاق نخواهد افتاد. اولین موضوع این است که جلوی تغییرات را نمی‌توان گرفت. موضوع دیگر این است که بازگشت ممکن نیست. مساله دیگر این است که تعارضات با حذف یک سوی تعارض رفع نمی‌شود و اساسا جدا کردن و مرزبندی میان لایه‌های گوناگون، کاری دشوار یا غیر ممکن است.
مصلح در پایان خاطر نشان کرد: تنوع و تکثر یک امر ضروری و در همه سطوح است. موضوع دیگر این است که فرایندها همه به سوی جمع و تالیف (سنتز) می‌روند. موضوع دیگر این است که همه عناصر فرهنگ ایرانی بالاخره در بوته آزمون قرار خواهد گرفت و در این ازمون یا کنار گذاشته خواهد شد و یا با عناصری دیگر تلطیف خواهد شد.
نظر شما