سرنگونی جنگلهای ارسباران با مس سونگون/ احداث آلاینده ای بزرگ کنار جنگل

به گزارش خبرنگار مهر در تبریز، پیش از این تعدادی از مسئولان محلی و نمایندگان مجلس نیز بدون پرداختن به پیامدهای احتمالی زیست محیطی طرح توسعه مس سونگون با اشاره به اینکه منطقه ارسباران بیش از 40 درصد مس کشور را در خود جای داده است در اظهاراتی، شرایط این منطقه برای توسعه صنعت مس را مناسب دانسته و تحقق طرح توسعه این مجموعه را فرصتی مهم برای رونق و شکوفایی همه جانبه ارسباران برشمرده بودند.

طرح توسعه مس سونگون که از طرحهای مصوب شورای اقتصاد کشور و سفرهای استانی هیئت دولت به آذربایجان شرقی است، شامل ایجاد کارخانه فاز دو تغلیظ، کارخانه ذوب، ‌واحد پالایش 200 هزار تنی و کارخانه اسیدسازی است که با عملیاتی شدن نهایی از انتقال کنسانتره مس تولیدی در سونگون به کرمان جلوگیری خواهد شد.

در این میان، دوستداران محیط زیست بیم آن دارند در صورت اجرای بدون کنترل زیست محیطی طرح توسعه مس سونگون که محل اجرای آن در مجاورت جنگلهای ارسباران قرار دارد، به حریم محیط زیست تجاوز شده و علاوه بر تخریب جنگلهای منحصر به فرد ارسباران، دریای خزر نیز با چالش عظیم زیست محیطی مواجه می شود که پیامدهای فاجعه باری خواهد داشت.

از سوی دیگر اخبار تائید نشده ای در افکار عمومی منطقه ریشه دوانده که حاکی از دردست تغییر و تبدیل بودن بخشی از اراضی ارسباران برای آماده سازی سازه های مربوط به مجتمع فراوری مس سونگون بدون ارزیابیهای زیست محیطی است.

نتیجه ارزیابی زیست محیطی طرح توسعه مس سونگون ارائه نشده است

بیوک رئیسی، مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی با تائید عدم صدور نتیجه ارزیابیهای زیست محیطی طرح توسعه مس سونگون به خبرنگار مهر در تبریز گفت: تلاش می شود نتیجه ارزیابیها در اسرع وقت اعلام شود.

وی با بیان اینکه تمام واحدهای صنعتی آلاینده محسوب می شوند، ‌تصریح کرد: طبق قانون، ارزیابی زیست محیطی واحدهای صنعتی الزامی بوده و به عبارتی باید برای احداث، مجوز سازمان حفاظت محیط زیست اخذ شود.

وی درباره طرح توسعه مس سونگون اظهار داشت: با توجه به اینکه این پروژه نیز مشمول ارزیابی زیست محیطی می شود لذا از سوی اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی و مدیریت این پروژه، مراقبتهای ویژه و ملاحظات شدیدی صورت گرفته و هزینه های هنگفتی برای مدیریت زیست محیطی آن صرف می شود.

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی افزود: طرح توسعه مس سونگون از نظر زیست محیطی مورد پایش مستمر این اداره کل و آزمایشگاه های معتمدی که توسط دانشگاه صنعتی شریف اداره می شوند، قرار دارد.

رئیسی با بیان اینکه هیچ پروژه صنعتی بدون اخذ مجوز سازمان حفاظت محیط زیست نمی تواند احداث شود، عنوان کرد: ارزیابیهای زیست محیطی طرح توسعه معدن مس سونگون در دست بررسی بوده و هنوز پاسخ دفتر ارزیابی مبنی بر تائید و یا عدم تائید این بررسیها ارائه نشده است.

به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، این دستگاه اجرایی در قدرانی از سفر سوم استانی هیئت دولت به آذربایجان شرقی تلاش می کند نتیجه نهایی ارزیابیهای زیست محیطی طرح توسعه مس سونگون را در اسرع وقت اعلام کند.

رئیسی، خاطر نشان کرد: محیط زیست در ارزیابی زیست محیطی از یک پروژه از جمله طرح توسعه مس سونگون،‌ تمام مسائل از جمله آلودگی، نقش اجتماعی و اشتغالزایی آن را مورد بررسی قرار داده و پس از بررسی همه جانبه موضوع، نتیجه قطعی را ارائه خواهد کرد.

قصه کارخانه ذوب مس و گاز so2

با این اوصاف کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی، معتقدند کارخانه ذوب مس که در طرح توسعه مس سونگون پیش بینی شده است روزانه حدود 400 تن گاز دی اکسید گوگرد(so2 ) که معادل دو تا سه برابر گاز so2 تولیدی از نیروگاه تبریز است تولید و در فضا متصاعد خواهد کرد.

به عقیده صاحبنظران، علاوه بر اینکه این میزان گاز تولید شده در ظرفیت منطقه نیست، احداث واحد اسیدسازی که برای از بین بردن و یا کاهش مشکلات این حجم از گاز خطرناک تولید شده در دستور کار قرار گرفته است نیز مشکلات زیست محیطی خاص خود را دارد. این در حالی است که عده ای معتقدند به خاطر هزینه بالا و ارزبر بودن ساخت واحد اسیدسازی،‌احتمال تحقق آن بسیار ضعیف است.

تولید گاز دی اکسید گوگرد در منطقه ای به فاصله هفت کیلومتر از جنگل های ارسباران آن هم به اندازه بسیار زیاد و خارج از ظرفیت منطقه، می تواند باعث صدمه مستقیم به گیاهان و نهایتاً از بین رفتن پوشش گیاهی حساس منطقه شود.

جانمایی نامناسب کارخانه های طرح توسعه مس

از سوی دیگر،‌ نگرانی علاقمندان به محیط زیست از زمانی دو چندان شده است که محافل کارشناسی، جانمایی کارخانه های پالایش و ذوب مس سونگون در قالب طرح توسعه این مجموعه را نامناسب توصیف می کنند.

طبق تحقیقات خبرنگار مهر، محل ساخت کارخانه پالایش و ذوب مس سونگون در حوزه آبریز "ایلگینه چای" و یا حوزه "اهر چای" پیش بینی شده است که به گفته کارشناسان، در صورت عدم کنترل دقیق پساب های تولیدی ناشی از فعالیت این واحدها، سرنوشت بسیار خطرناک و مهلکی در انتظار اکوسیستم منطقه و حتی کشور است.

به باور آنان، در صورت عدم کنترل پسابهای ناشی از فعالیت این کارخانه، فلزات سنگین و سمی به رودخانه ارس و از آنجا به دریای خزر انتقال یافته و آثار مخربی بر روی گونه های جانوری و جوامع پایین دست محلی خواهد گذاشت.

تعدادی از کارشناسان نیز با هشدار نسبت به جدی گرفتن تبعات ناگوار ورود فلزات سنگین به آبهای سطحی و زیرزمینی، تکرار حادثه "خلیج مینیماتا" ژاپن در دریای خزر را در صورت عدم کنترل پسابهای کارخانه پالایش مس سونگون، دور از انتظار نمی دانند.

مینیماتا، سندرومی عصبی است که برای اولین بار در سال 1956 میلادی در مینیماتا ژاپن کشف شد و به همین اسم، نام گرفت. در این بیماری علاوه بر از دست رفتن کنترل اعصاب، بینایی و شنوایی فرد نیز آسیب می بیند.

جنگلهای ارسباران چرا اهمیت دارد؟

جنگلهای ارسباران در حد فاصل شهرستان کلیبر تا شهرستان خدا آفرین و در کنار رود ارس امتداد داشته و به عنوان خط مرزی ایران با دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان شناخته می شود. این جنگل ها با 164 هزار هکتار وسعت دارای 900 هزار هکتار وسعت بوده و از دو بخش ارسباران شمالی و جنوبی تشکیل می شود.

جنگلهای ارسباران یک منطقه حفاظتی است و یونسکو ( سازمان علمی فرهنگی ملل متحد) آن را به عنوان منطقه ای حفاظتی و ذخیره گاه "بیوسفر" ( ژنتیکی ) در کره زمین مطرح کرده است.

کارشناسان، این جنگل ها را به دلیل داشتن 785 گونه گیاهی و 170 گونه درختی شامل 42 تیپ مرتعی و 143 واحد جنگلی، در زمره یکی از مناطق با ارزش ژنتیکی جهان شناخته و به جهت برخی ویژگی های خاص یک منطقه رویشی مستقل، با نام منطقه جنگلی ارسباران معرفی کرده اند که یکی از مناطق پنج گانه رویشی ایران، محسوب می شود.

جنگلهای ارسباران از نظرجغرافیایی به اتفاق جنگلهای خزری در زمره منطقه "هیرکانی" قرار می گیرد و شباهت زیادی به جنگلهای خزری و جنگلهای کناره دریای سیاه دارد با این تفاوت که به جای درختان راش و توسکای جنگلهای شمال کشور و درختان کاج حاشیه دریای سیاه، درختان بلوط و ممرز در جنگلهای ارسباران روییده است.

آیا اکوسیستم قربانی "اشتغال زایی" می شود؟

عده ای از مسئولان، یکی از دلایل ضرورت عملیاتی شدن طرح توسعه مجموعه مس سونگون در منطقه حفاظت شده ارسباران را ایجاد اشتغال و کارآفرینی برای مردم منطقه می دانند اما به نظر می رسد در صورت افزایش آلاینده های محیط زیست در منطقه و نابودی منطقه جنگلی ارسباران که در دنیا بی‌نظیر است، این توجیه چندان هم منطقی نباشد.

دوستداران محیط زیست بر این باورند که توسعه کارخانجات فراوری مس در مجاورت مناطق خاصی همچون جنگل‌های ارسباران فاقد توجیه اقتصادی بوده و حتی می‌تواند ضربات جبران ناپذیری به محیط‌زیست و منابع طبیعی کشورمان وارد کند.

به اعتقاد آنان، با توجه به کم بودن سرانه جنگل برای مردم ایران بهتر است کارگرانی که قرار است برای اشتغال‌زایی در معدن مورد استفاده قرار گیرند در توسعه، احیا و نگهداری این جنگل‌ها استفاده شوند.

گردشگری؛ گزینه‌مناسب اشتغال‌زایی در ارسباران

منطقه ارسباران با طبیعت زیبا و چشم اندازهای دلنشین و وجود اماکن و ابنیه تاریخی مختلف، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر دارد. آداب و سنن عشایری، مناطق دلنشین ییلاقی و قشلاقی، وجود صنایع دستی زیبا از جمله ورنی، جاجیم و سایر صنایع دست دوز عشایری و روستایی از دیگر جاذبه هایی است که می تواند در رونق صنعت تورسیم در منطقه نقش آفرینی کند.

ارسلان فتحی پور نماینده کلیبر و هوراند نیز با اشاره به وجود آثار تاریخی و منحصر بفرد این منطقه افزود: منطقه ارسباران، محوطه تاریخی و باستانی مهمی به شمار می آید که سالهاست آثار باستانی و هزاران قطعه تاریخی از این منطقه به یغما رفته است.

وی با اشاره به لزوم احداث موزه ای تخصصی در این منطقه برای جذب گردشگر اضافه کرد: ایجاد موزه می تواند ضمن معرفی قدمت و عظمت تاریخی منطقه در توسعه فرهنگی و رونق گردشگری و ایجاد اشتغال موثر باشد.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با تشریح پتانسیلهای ارسباران یادآور شد: جاذبه ‌های تاریخی و گردشگری و واقع شدن در شاهراه گردشگری استان و انبوهی از جذابیتهای گردشگری خصوصا قدمت تاریخی منطقه و وجود آثار باستانی در جای جای منطقه ارسباران لزوم توجه به تاریخ این خطه را دوچندان می کند.

نماینده مردم کلیبر و هوراند در مجلس افزود: جنگل‌های منحصر به فرد طبیعی و داشته‌های تاریخی می‌تواند کلیبر را به یکی از قطب‌های قدرتمند گردشگری تبدیل کند.

وی اظهار داشت: با توجه به موقعیت جغرافیایی و وضعیت تاریخی، کلیبر یکی از مناطق مهم گردشگری و تولیدات صنایع دستی در استان است و رشد گردشگری به توسعه حرفه‌های مختلف صنایع دستی و افزایش اشتغال و درآمدهای مردم نیز کمک شایانی خواهد کرد.

حجت الاسلام محمد موسوی، امام جمعه شهرستان کلیبر نیز با اشاره به توانمندی‌های خدادادی این شهرستان بیان کرد: باید حافظ و امانتدار شایسته‌ای برای لطف بیکران خداوند به این منطقه و کشور عزیزمان باشیم و در حد توان و امکان به معرفی آن به مردم تلاش کنیم.

اهالی مناطق حاشیه جنگل های ارسباران می توانند با گذراندن دوره های آموزشی ویژه علاوه بر صیانت اصولی از این جنگل ها،‌ارسباران را به محلی برای جذب توریست و گردشگر تبدیل کنند تا گردشگران ایرانی و خارجی بتوانند با سفر به این منطقه از نعمت‌های خدادادی لذت ببرند و از حضور این گردشگران و توریست‌ها سودی نیز حاصل مردم منطقه شود.

بنابراعلام سازمان میراث فرهنگی،‌صنایع دستی و گردشگری ورود هر گردشگر به منطقه می‌تواند بین پنج تا هفت فرصت شغلی جدید ایجاد کند.

علاوه بر این کشاورزی و حتی گیاهان دارویی موجود در جنگل های با ارزش ارسباران، به عنوان دیگر محورهای توسعه منطقه می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.

ممنوعیت فعالیت معدنی در جنگلهای ارسباران

شعبان اسدی، مدیرکل حفاظت سازمان جنگلها نیز چندی پیش در گفتگو با خبرنگار مهر از تدوین مصوبه ای برای ممنوعیت هر گونه فعالیت معدنی در جنگلهای زاگرس و ارسباران خبر داده بود.

قائم مقام سازمان جنگلهای کشور نیز با اظهار نگرانی از آماده سازی زمین های احداث مجتمع فراوری مس از معدن "سونگون" در نزدیکی جنگلهای ارسباران، گفت: جنگل های ارسباران با توجه به دو جبهه اقلیمی که شرایط مطلوب آب و هوایی را برای رشد این جنگلها فراهم آورده از بهترین گونه ها و همین طور مطلوب ترین زیستگاههای کشور محسوب می شود.

شریعت نژاد همچنین به مهر گفت: اگر تخریبی انجام شود باید پذیرفت که بازسازی و احیا کار مشکلی خواهد بود بنابراین این نوع فعالیت ها باید ارزیابی زیست محیطی داشته باشند و در این زمینه سازمان محیط زیست متولی است و باید تشخیص دهد که اگر فعالیت ها آثار تخریبی دارند جانمایی تازه برای فعالیت ارائه دهد تا خلا بوجود آمده را پر کند.

یک کارشناس منابع طبیعی و جنگلداری نیز قطع جنگلهای شاخص ارسباران در شمالغرب کشور را موجب بر هم خوردن ترکیب اکولوژیک منطقه و نابودی ذخیرگاه بین المللی کره زمین دانست.

کاظم نصرتی کارشناس و متخصص منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: جنگلهای ارسباران جزو ذخیره گاههای بین المللی کره زمین است و توجه نکردن به حیات این جنگل ها می تواند منطقه را با چالش آب و هوایی جدی مواجه کند.

رئیس جامعه جنگلبانی ایران با اشاره به گسترش شهر و روستاها و همین طور فعالیت های عمرانی زیاد در این منطقه افزود: اقدام به توسعه به منظور ایجاد اشتغال بهانه خوبی برای تخریب زیستگاهها و ذخیره گاههای کشور نیست و این تنها به نابودی بیش از پیش منابع طبیعی و محیط زیست ایران کمک می کند که به خودی خود حیات انسانی را نیز در نهایت تهدید می کند.

مجتمع مس سونگون در130 کیلومتری شمال شرقی تبریز و 30 کیلومتری شمال شهرستان ورزقان واقع شده و کارخانه تغلیظ آن هم اکنون با ظرفیت 150 تن در سال در حال فعالیت است.

ذخیره قطعی این معدن 806 میلیون تن با عیار متوسط 62صدم برآورد شده که طراحی اولیه آن براساس استخراج هفت میلیون تن در شش سال نخست و 14 میلیون تن در سال‌های بعدی انجام گرفته است.طبق اعلام شرکت ملی صنایع مس ایران، برنامه‌ریزی استخراج از معدن مس سونگون برای یک دوره 31 ساله است.

.................................

گزارش: حامد عاطفی فر