خبرگزاری مهر - فرهنگ و هنر- فریبرز دارایی: در تئاتر ایران در کنار واژه‌های مختلف مانند «بودجه»، «ممیزی»، «نظارت»، «حمایت»، «نوبت اجرا»، «تئاتر خصوصی»، «تئاتر دولتی»، «شورای نظارت و ارزشیابی»، «اداره‌کل هنرهای نمایشی»، «مدیرکل هنرهای نمایشی» و نام برخی از مدیران و دست‌اندرکاران تئاتر که هر کدام مخاطره‌ای برای اذهان هنرمندان و خانواده تئاتر است؛ واژه «بازسازی» نیز جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است.
این واژه بخصوص درباره مجموعه «تئاتر شهر» معنای واقعی خود را به رخ می‌کشد؛ معنایی که همراه آن موقعیت‌هایی همچون «تعطیلی چندماهه مجموعه»، «بدتر شدن اوضاع مجموعه»، «انجام تغییرات غیرکارشناسانه و سلیقه‌ای» در ذهن تداعی می‌کند به خصوص با یادآوری جمله‌ای از بهرام بیضایی درباره بازسازی مجموعه تئاتر شهر در سال ۸۶ که گفته بود: «راهروهای تئاتر شهر، شبیه چلوکبابی‌ها شده است.»
فارغ از تاریخچه بلند تحولات ریز و درشت اما این مجموعه بالغ بر یک دهه است که شاهد آمد و شد مدیرانی است که ایده مشترکی را در سرفصل برنامه‌های خود طرح می‌کنند؛ ایده بازسازی و نوسازی زیربنایی که هنوز پس از ۱۲ سال کمتر ناظری امید به تحقق آن لااقل در آینده‌ای نزدیک دارد. در این گزارش مروری بر این بلاتکلیفی ۱۲ ساله داشته‌ایم.
خشت اول چون نهد معمار کج...
اولین مرحله از بازسازی مجموعه تئاتر شهر که مصداق «خشت اول چون نهاد معمار کج / تا ثریا می‌رود دیوار کج» بود، بازسازی تاریخی و معروف این مجموعه در سال ۸۶ و در زمان وزارت محمدحسین صفار هرندی، معاونت هنری محمدحسین ایمانی‌خوشخو، مدیرکلی حسین پارسایی و مدیریت تئاتر شهر مهرداد رایانی مخصوص بود.
در آن زمان قرار بود بازسازی مجموعه تئاتر شهر با مدیریت بهروز غریب‌پور انجام شود که این امر به ناگاه به بنیاد رودکی سپرده شد. با پایان سیزدهمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی مجموعه تئاتر شهر تعطیل و وارد بازسازی شد و طبق اعلام مدیران نام برده وقت، بعد از پایان ماه رمضان، سالن‌های اصلی و چهارسوی مجموعه مورد بهره‌برداری مجدد قرار گیرند.
قرار بر این بود بازسازی سالن اصلی با نوسازی امکانات فنی و تجهیزات، تعمیر کف سالن و همچنین تعویض صندلی‌ها همراه باشد و پس از آن بهرام بیضایی با نمایش «افرا» از آبان سال ۸۶ در این سالن حضور پیدا کند.
مهرداد رایانی مخصوص مدیر وقت مجموعه تئاتر شهر طی چند گفتگوی رسانه‌ای ابراز نگرانی کرد که بازسازی مجموعه در زمان تعیین شده قبلی به پایان نمی‌رسد. طی وعده‌های داده شده بازسازی سالن اصلی و چهارسوی مجموعه نه در پایان مهرماه، نه در پایان آبان‌ماه و نه در پایان آذرماه به سرانجام نرسید! نمایش «افرا» هم به تالار وحدت رفت و زنده‌یاد حمید سمندریان با نمایش «ملاقات بانوی سالخورده» به سالنی آمد که به دلیل بازسازی‌ای که قرار بود آن را به روزگار جوانی بازگرداند، فرسوده و سالخورده‌تر از قبل هم شده بود.
مشکلات تازه سر باز می‌کند
سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر در دی ماه سال ۸۶ با اجرای «ملاقات بانوی سالخورده» فعالیت خود از سر گرفت ولی فعالیت مجدد آن نه تنها نسبت به گذشته قبل از بازسازی قدرتمندتر نبود، بلکه با مشکلات جدیدی هم مواجه شد. نداشتن سیستم گرمایشی و تهویه مناسب باعث شد تا مخاطبان در فصل زمستانی در هوایی سرد به تماشای آخرین نمایش زنده‌یاد سمندریان بنشینند.
سرپرست پیشین دفتر طرح‌های عمرانی درباره بازسازی انجام شده مجموعه تئاتر شهر در سال ۸۶ با صراحت گفت که در آن بازسازی گمان می‌کردند کاری انجام داده‌اند اما آن‌ها تنها کاری که کرده بودند چسباندن سنگ‌ها به دیواره و کف راهروها و ایجاد سقف کاذب در راهروها بوده است تعمیر کف سالن مجموعه باعث شد تا صدای کوچک‌ترین حرکتی روی آن در تمام سالن شنیده شود. صندلی‌های کارکرده سالن نیاوران به جای صندلی‌های قبلی سالن اصلی نصب شد. وضعیت نامناسب پشت صحنه سالن اصلی مشکلات متعددی را برای گروه اجرایی نمایش ایجاد کرد و یکی دیگر از دستاوردهای بازسازی معروف سال ۸۶ برای سالن اصلی، به هم ریختن وضعیت آکوستیک سالن بود.
دیگر سالن‌های مجموعه نیز وضعیت بهتری از سالن اصلی نداشتند ولی این سالن به عنوان ویترین مجموعه تئاتر شهر نه تنها به شرایط ایده‌آلی که با بازسازی برای آن تصور می‌شد نرسید بلکه از شرایط قبلی خود نیز بدتر شد.
مسعود معمار سرپرست پیشین دفتر طرح‌های عمرانی در گفتگویی رسانه‌ای درباره بازسازی انجام شده مجموعه تئاتر شهر در سال ۸۶ با صراحت گفت که در آن بازسازی گمان می‌کردند کاری انجام داده‌اند، آن‌ها تنها کاری که کرده بودند چسباندن سنگ‌ها به دیواره و کف راهروها و ایجاد سقف کاذب در راهروها بوده است.
بار دیگر واژه بازسازی در زمان معاونت هنری حمید شاه‌آبادی، و مدیریت سیدصادق موسوی در مجموعه تئاتر شهر و در ابتدای دهه ۹۰ مطرح شد که این بازسازی هم طبق گفته موسوی در دومین نشست خبری خود در ۲۲ اسفند سال ۹۱ و بعد از مدیریت ۲۲ ماهه‌اش در این مجموعه تئاتری، با خرج هزینه حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومانی در تئاترشهر توسط شرکت پیمانکار «پیکر نهاد» برای طراحی و ساخت ۴۲ تابلوی برق، نصب سیستم برق اضطراری و نصب ۲ برج خنک کننده در بام تئاتر شهر همراه بوده است.
دومینوی بازسازی به اتابک نادری دیگر مدیر مجموعه تئاتر شهر و در دوره معاونت هنری علی مرادخانی و حضور حسین طاهری در اداره‌کل هنرهای نمایشی هم رسید اما در هیچکدام از این مراحل اتفاقی برای سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر رخ نداد و این سالن همچنان با همان وضعیت گذشته خود به فعالیت ادامه داد.
در زمان مدیریت نادری در این مجموعه تئاتری نیز بازسازی‌هایی اتفاق افتاد که هر کدام از آن‌ها نیز جای بحث و تأمل دارد اما وی در ۹ اردیبهشت سال ۹۳ در گفتگویی اعلام کرد که درهای سالن اصلی مجموعه از ۱۵ خردادماه همان سال بسته و این سالن طی یک تعطیلی ۳ ماهه وارد فاز دوم بازسازی خود می‌شود. باید آکوستیک سالن مورد بازنگری قرار گیرد. همچنین صندلی‌های سالن تعویض می‌شوند و کف سالن نیز موکت خواهد شد. مرمت دیواره و سقف و نصب سیستم اعلام و اطفای حریق هم دیگر مواردی است که در بازسازی سالن اصلی مدنظر قرار دارند.
وی درباره اینکه آیا برای بازسازی از نظرات کارشناسانه و تخصصی اهل فن استفاده می‌شود یا نه؟ تأکید کرده بود: قرار است طی جلساتی بررسی‌های لازم نظیر شناسایی نقاط کور آکوستیک سالن اصلی یا موارد دیگر انجام شوند و در اختیار مجری بازسازی قرار گیرند تا از ۱۵ خردادماه بازسازی سالن اصلی آغاز شود.
اما عمر مدیریت اتابک نادری به بازسازی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر قد نداد و با استعفا از مدیریت تئاتر شهر، جای خود را به پریسا مقتدی داد.
یک پروژه ۵ ماهه و مشکلات نوظهور
در زمان مقتدی نیز بخش دیگری از بازسازی مجموعه تئاتر شهر انجام و تغییراتی در آن ایجاد شد که بحث‌هایی درباره نحوه کارشناسی و کیفیت این تغییرات مطرح شد که همچنان نیز ادامه دارد اما این مدیر وقت مجموعه تئاتر شهر درباره وضعیت بازسازی سالن اصلی، در گفتگویی رسانه‌ای اظهار کرده بود: جلسه‌ای با حضور آقای طاهری مدیرکل هنرهای نمایشی، آقای شفیعی معاون اجرایی اداره‌کل، من، آقای افشین‌نژاد معاون پشتیبانی، مهندس معمار سرپرست دفتر طرح‌های عمرانی، مهندس جمالی مدیر شرکت پیکر نهاد به عنوان مجری پروژه، آقای اکاسره کارشناس دفتر طرح‌های عمرانی و مدیر پروژه برگزار و طی آن مقرر شد مدت زمان بازسازی تالار اصلی از ۳ ماه به ۵ ماه افزایش پیدا کند و از آنجا که اجرای «دن کامیلو» تا پایان خرداد تمدید شد، قرار بر این بود دوستان از تیرماه پروژه را آغاز کنند و آبان ماه کار را در یک پکیج کامل به ما تحویل دهند.
وی درباره موارد مورد نظر برای بازسازی در سالن اصلی چنین گفته بود: به دوستان گفتم ترجیح می‌دهم تمام بخش فنی، ماشینری، آکوستیک، صندلی‌ها و کف صحنه همه با هم انجام شود و اگر به لحاظ اعتباری، چنین امکانی وجود ندارد، بازسازی را از سالن کوچک‌تری آغاز کنیم اما کار آماده‌ای تحویل بگیریم تا وقتی هنرمندی سالنی را تحویل می‌گیرد، تمام نیازهایش تأمین شده باشد. دو، سه روز بعد آقای آکاسره مدیر پروژه و نماینده و کارشناس دفتر طرح‌های عمرانی تماس گرفت و گفت با بررسی‌های انجام شده و به دلیل حساسیتی که ما در زمان بندی پروژه داریم و از آنجا که بخشی از خریدها، به دلیل مشکلات گمرک و ارز انجام نشده است، به صلاح دیدیم این زمان‌بندی به بعد از جشنواره تئاتر فجر موکول شود.
بازسازی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر همچنان به دلیل تأمین نشدن بودجه بلاتکلیف ماند تا در روند آماده‌سازی نمایش «ترور» به کارگردانی حمیدرضا نعیمی پیشانی سالن اصلی به دلیل فرسودگی کابل‌های نگهدارنده، با وزنی حدود ۱۰ روی سن سالن سقوط کرد. در همان روز وقوع حادثه معاون هنری وقت وزیر ارشاد، مهدی شفیعی مدیرکل وقت هنرهای نمایشی و مسعود معمار سرپرست وقت دفتر طرح‌های عمرانی وزارت ارشاد در سالن اصلی حضور پیدا کردند.
تعویق چندباره با یک بهانه مشترک؛ بودجه!
در همان زمان قرار بر این شد تا بررسی‌های لازم برای مرمت و بازسازی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر انجام شود و سخنان علی مرادخانی، مهدی شفیعی و مسعود معمار بر اهمیت بازسازی سالن اصلی تأکید داشت اما باز هم بارها و بارها مهدی شفیعی و مسعود معمار در گفتگوهای متعدد رسانه‌ای اعلام کردند که بازسازی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر به دلیل نبود بودجه امکانپذیر نیست و این بازسازی مدام به تعویق افتاد.
البته بسیاری از هنرمندان تئاتر معتقد بودند با توجه به بازسازی نامناسبی که طی چند سال در مجموعه تئاتر شهر و سالن‌های مربوطه آن اتفاق افتاده و این بازسازی‌های کمتر با نگاه‌های کارشناسانه همراه بوده، چشم‌اندازی برای بازسازی مجموعه تئاتر شهر نمی‌توان متصور شد.
این روند ادامه پیدا کرد و در دوره مدیریت پیمان شریعتی در مجموعه تئاتر شهر نیز بحث بازسازی ادامه داشت. شریعتی سال ۹۵ در نمایشگاه مطبوعات در گفتگویی رسانه‌ای درباره بازسازی سالن اصلی مجموعه گفت: بعد از اتفاقات خوبی که در بازسازی سالن‌های سایه و قشقایی رخ داد، اولویت بازسازی برای خود ما امکانات فنی و ماشینری سالن اصلی است نه صرفاً بازسازی صندلی و فضای فیزیکی آن.
مسعود معمار سرپرست وقت دفتر طرح‌های عمرانی وزارت ارشاد در ۲۱ اسفند سال ۹۵ در یک گفتگوی رسانه‌ای دیگر درباره وضعیت بازسازی سالن اصلی، تصریح کرد: تعویض ماشینری سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر نیازمند بودجه بالغ بر ۱۰ میلیارد تومان است و با اعتبار ۳ میلیاردی در نظر گرفته شده، انجام این کار به طور کامل عملی نیست. نامه نگاری‌هایی را انجام دادیم تا اعتبار بیشتری برای بازسازی تئاتر شهر و سالن اصلی آن اختصاص پیدا کند.
وی یادآور شد: دولت بخشنامه‌ای دارد که طی آن می‌شود خرید تجهیزات و ماشینری های مورد نیاز را از طریق فاینانس انجام داد. ما با توجه به این بخشنامه برای خرید ماشینری سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر از طریق یک کمپانی ایتالیایی اقدام کردیم و اقدامات اولیه برای این امر انجام شد ولی بعد از مدتی کمپانی مدنظر به صورت کتبی اعلام کرد که به دلیل اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در لیست تحریم‌های بین‌المللی است، این کار امکانپذیر نیست.
مسعود معمار در مهرماه سال ۹۶ در گفتگویی که در فضای رسانه‌ای منعکس شد، درباره بازسازی سالن اصلی تئاتر شهر، تأکید کرد: ما در سال ۹۶ نیز منتظر پول هستیم ولی هنوز ریالی برای بازسازی سالن اصلی تئاتر شهر پرداخت نشده است. ظاهراً به صورت اوراق اسناد خزانه مبلغی در نظر گرفته شده ولی هنوز دستورالعمل اجرایی برای اینکه چگونه می‌توانیم آن را هزینه کنیم، نیامده است.
وی ادامه داد: از اعتبارات سال گذشته تجهیزات نور و صوت سالن اصلی تئاتر شهر خریداری و در انبار وزارتخانه ارشاد نگهداری می‌شود. در انتظار این هستیم که بودجه بازسازی در اختیار ما قرار گیرد تا بدون وقفه بازسازی سالن اصلی را آغاز و به پایان برسانیم.
مدیران تازه‌نفس و وعده‌ای کهنه
ماجرای سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر و بازسازی ماشینری، تعویض صندلی‌ها، بهبود وضعیت آکوستیک سالن، نوسازی امکانات نور و صدای آن به دوره مدیریت سعید اسدی در مجموعه تئاتر شهر، مدیرکل شهرام کرمی در اداره کل هنرهای نمایشی و معاونت هنری سیدمجتبی حسینی رسید.
از سال ۹۷ بحث‌ها درباره ادامه بازسازی مجموعه مطرح شد و در خصوص سالن اصلی، اعلام شد که از اردیبهشت سال ۹۸ و با پایان اجرای عمومی نمایش «ملاقات» به کارگردانی پارسا پیروزفر این سالن تعطیل و مورد بازسازی قرار می‌گیرد.
زهرا نوروزی سرپرست جدید دفتر طرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که جایگزین مسعود معمار در این سمت شده است، در ۱۹ اسفند سال ۹۷ در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت بازسازی مجموعه تئاتر شهر و اولویت‌بندی مدنظر برای این امر گفت: قرار است بعد از نوروز سال ۹۸ و با پایان اجرای نمایش «ملاقات» آقای پارسا پیروزفر در سالن اصلی مجموعه، طی ۲ تا ۳ ماه سالن اصلی تئاتر شهر به منظور تعمیر و بازسازی تعطیل شود. در حال حاضر اقداماتی برای ماشینری سالن اصلی انجام شده و قرار است در تعطیلی مدنظر ماشینری این سالن تکمیل شود.
وی درباره اعتبار مدنظر برای ماشینری سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر افزود: نزدیک به ۴ میلیارد تومان برای این منظور اعتبار در نظر گرفته شده است.
سعید اسدی: به ما گفته‌اند تا پایان شهریور کار بازسازی سالن اصلی تمام می‌شود اما من قولی برای آن نمی‌دهم ولی امیدوارم در نیمه دوم سال بتوانیم برای اجرا در این سالن برنامه‌ریزی کنیم نوروزی درباره دیگر اقداماتی که قرار است در زمان تعطیلی سالن اصلی تئاتر شهر انجام شود، اعلام کرد: سیستم صوت و نور سالن اصلی خریداری شده و قرار است در سالن نصب شود. همچنین قرار است کل صندلی‌های سالن تعویض شود که چند نمونه صندلی نیز ساخته و به مدیریت مجموعه ارائه شده تا در صورت تأیید جایگزین صندلی‌های قدیمی شوند.
سرپرست دفتر طرح‌های عمرانی وزارت ارشاد یادآور شد: اگر قرار باشد که فاصله بین صندلی‌های سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر تغییر کند، باید کف سالن را هم تعویض کنیم در غیر این صورت صندلی‌های جدید روی همان اسکلت قبلی نصب می‌شوند و نیازی به تغییر کف سالن نیست.
سعید اسدی مدیر مجموعه تئاتر شهر در اولین نشست خبری خود بعد از حضوری چندماهه در مجموعه، روز ۳ اردیبهشت سال ۹۸، درباره بازسازی سالن اصلی گفت: در سال ۹۶ بودجه‌ای مصوب شده بود برای ماشینری سالن اصلی و در پایان آن سال با یک مجوز دولتی توانستند بخشی از این بودجه را به سال قبل منتقل کنند و سال ۹۷ باید این کار انجام می‌شد اما امکان تعطیلی کل سالن نبود و بخشی از کارها انجام شد و امسال طبق برنامه از ۱۵ اردیبهشت سالن اصلی برای بهسازی ماشینری تعطیل خواهد شد.
وی تأکید کرد: به ما گفته‌اند تا پایان شهریور کار بازسازی سالن اصلی تمام می‌شود اما من قولی برای آن نمی‌دهم ولی امیدوارم در نیمه دوم سال بتوانیم برای اجرا در این سالن برنامه‌ریزی کنیم.
در حال حاضر سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر تعطیل شده و قرار است بازسازی این سالن انجام شود. هنوز نمی‌توان تصویری واضح و شفاف از بازسازی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر متصور شد. اینکه چگونه ماشینری این سالن که در اسفند سال ۹۵ نیازمند بودجه‌ای ۱۰ میلیارد تومانی برای تعمیر و نوسازی داشت، حال در بهار سال ۹۸ با اعتباری ۴ میلیارد تومانی تعمیر و نوسازی خواهد شد؛ گویی تنها در بخش بازسازی ماشینری سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر تورم، تحریم و گرانی تأثیرگذار نبوده است.
بودجه‌هایی که صرف شد و نتیجه‌ای که حاصل نشد!
با نگاهی اجمالی به روند بازسازی‌های انجام شده در مجموعه تئاتر شهر شاهد آن هستیم که در یک پروسه زمانی ۱۲ ساله و با صرف هزینه‌هایی بالغ بر چند میلیارد تومان، وضعیت این بنای ملی و مهم تئاتری ایران تغییر قابل توجهی به لحاظ فنی و نوسازی و بهینه‌سازی و حتی مرمت و نگهداری، نسبت به سال‌های قبل از این بازسازی‌ها نکرده است.
در این ۱۲ سال مدیران تئاتری و هنری در زمینه بازسازی مجموعه تئاتر شهر تحت تأثیر نبود بودجه و اعتبارات بوده‌اند و در زمانی هم که بودجه و اعتباری برای بازسازی بود، کمترین تصمیم‌گیری درست را در خصوص بازسازی کارشناسانه بخش‌ها و سالن‌های مختلف این مجموعه داشته‌اند.
۱۲ سال گذشته را می‌تواند یک دوره درخشان درباره ناتوانی مدیران تئاتری در امر بازسازی مجموعه تئاتر شهر و سالن اصلی این مجموعه تئاتری دانست و باید دید در بازسازی فعلی قرار است چه اتفاقی برای سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر رقم بخورد؛ آیا این مجموعه با پایان تعطیلات تابستانی فعالیت خود را از سر می‌گیرد یا به خواب زمستانی می‌رود؟ آیا سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر بعد از این تعطیلی و بازسازی، حال و احوال و شرایطی متفاوت از ۱۲ سال گذشته را تجربه خواهد کرد یا نه؟