خبرگزاری مهر - گروه استانها: شب یلدا یا جشن اول زمستان در هر منطقه‌ای به اسم خاصی معروف است و یلدا بیش از هزار سال قدمت دارد و از کهن‌ترین آئین‌های فرهنگ ایران‌زمین به حساب می‌آید که در فرهنگ‌های مختلف گرامی داشته می‌شود.
یلدا به لحاظ پیشینه تاریخی و فرهنگی هم‌سنگ نوروز است و مردمی‌ترین جشن همگانی فرهنگ ایرانی محسوب می‌شود و تنها جشن ایرانی است که فقط شب‌ها برگزار می‌شود.
در همین راستا با ناهید رشیدی‌مفرد کارشناس‌ارشد مردم‌شناسی و پژوهشگر فرهنگ عامه گفت‌وگویی داشتیم که می‌خوانید.
شب یلدا در لرستان با چه اسامی نامیده می‌شود؟
شب یلدا در استان لرستان بیشتر با نام «شو چله»، توک چله (اول چله) و «اول قاره» نام برده می‌شود و در برخی مناطق به نام ۹۰ نوروز نیز مشهور است، یعنی تا نوروز ۹۰ روز باقی‌مانده است.
این جشن باستانی هنوز از مرکز دایره فرهنگی مردم خارج نشده و وجه تسمیه «شو چله» یا همان اول چله آغاز و شروع چله بزرگ است، زیرا در باور مردم لرستان، زمستان دارای دو بخش است، چله بزرگ و چله کوچک که چله بزرگ از اول زمستان تا چهل روز یعنی تا دهم بهمن‌ماه ادامه دارد و چله کوچک در ادامه چله بزرگ به مدت ۲۰ روز ادامه دارد، از این رو علت نام‌گذاری شب یلدا در لرستان به شو چله به دلیل اشاره به وجود دو چله بزرگ و کوچک در فصل زمستان است.
شام شب چله در لرستان چیست؟
لرستانی‌ها شب چله را طولانی‌ترین شب سال می‌دانند و در این شب جشن می‌گیرند و مقدمات پذیرایی در این شب را از چند روز قبل فراهم می‌کنند، به ویژه در ایلات عشایر بنابر وسع مالی خود گوسفند، بوقلمون و خروس را از چند ماه قبل پرورش می‌دهند و در شب یلدا این دام یا طیور مورد نظر را ذبح کرده و گوشت آن را به‌صورت کباب یا پخته سرو می‌کردند. همچنین مردم لرستان عقیده داشتند که حتماً باید در این شب اجاق روشن باشد و برای شام خون دام یا طیوری را بریزند و شام گرم و مطبوعی از گوشت طبخ کنند.
آیا مردم لرستان آجیل مخصوصی دارند؟
مهم‌ترین تنقلات لرستان که در شب یلدا همراه با آجیل استفاده می‌شود، گندم‌شیر است و روش تهیه آن بدین صورت است که گندم را مدتی در شیر می‌خیسانند و سپس با نمک و زردچوبه روی تابه و اجاقی مخصوص یا همان ساج حرارت می‌دهند و همراه با پسته وحشی که از کوه‌های زاگرس برداشت می‌شود و کنجد و شاهدانه، بو داده و مخلوط می‌کنند و به عنوان تنقلات شب چله مصرف می‌کنند.
آیا شیرینی مخصوصی هم در شب یلدا پخته می‌شود؟
بله. شیرینی محلی لرستان یا همان «برساق» به عنوان شیرینی مخصوص شب یلدا و عید نوروز تهیه می‌شود و زنان لرستانی خودشان این شیرینی را می‌پزند که از ترکیب شیر و شکر و آرد تهیه و در روغن حیوانی سرخ می‌شود که یک شیرینی بسیار لذیذ و خوشمزه پخته می‌شود.
مردم لرستان علاوه بر آجیل و شیرینی چه مواد خوراکی دیگری در شب چله سرو می‌کنند؟
در گذشته خوراکی‌های متعددی در شب چله مورد استفاده اهالی لرستان قرار می‌گرفت و علاوه بر طبخ شام مخصوص و آجیل و تنقلات، میوه‌هایی مانند انار و هندوانه نیز استفاده می‌شد. همچنین در شهرستان دورود اهالی خانه اجاق منزل را از صبح روشن می‌کردند و معتقد بودند در شب یلدا نباید اجاق‌ها خاموش باشد و با فرا رسیدن شب پس از صرف شام، یک کدو حلوایی بزرگ را در تنور می‌گذاشتند و مصرف می‌کردند.
دلیل اهمیت انار و هندوانه در شب یلدا چیست؟
از آنجایی که شب یلدا را شب زایش ایزد مهر یا خورشید دانسته‌اند که نور و تاریکی در این شب به مبارزه می‌پردازند و در نهایت نور پیروز می‌شود، رنگ قرمز این میوه‌ها نشان از نور خورشید است، از طرفی مردم لرستان معتقدند هر کس در شب یلدا هندوانه میل کند با خوردن این میوه سرمای زمستان را کمتر می‌کند و در فصل تابستان گرما و عطش کمتری خواهد داشت.
با توجه به اینکه در شب یلدا اکثر مردم ایران فال حافظ می‌گیرند، آیا در لرستان هم صدق می‌کند؟
بله تفال حافظ در شب یلدا مانند سایر استانها در لرستان نیز مرسوم است، علاوه بر فال حافظ با فال بومی این استان یا همان «چهل‌سرود» هم که آداب مخصوصی دارد و شامل اشعاری با زبان لکی است، تفال می‌زنند.
دلیل تفال زدن در شب چله چیست؟
شب چله طولانی‌ترین شب سال است و در این شب بزرگ‌ترها و کوچک‌ترهای خانواده دور هم جمع می‌شوند و با تفال و شب‌نشینی و سرگرمی تا پاسی از شب بیدار می‌مانند که تفال زدن در این شب از دو جهت دارای اهمیت است؛ اول اینکه جنبه سرگرمی دارد و تفال به فال چهل‌سرود نشأت گرفته از حس کنجکاوی افراد و پیش‌بینی و آینده‌نگری است و دلیل دوم تفال با چهل‌سرود هم که در نقاط شمال و غرب لرستان بیشتر کاربرد داشته، مربوط به جنبه سرگرمی و تفنن آن است.
سرگرمی‌های مختص شب یلدا در لرستان شامل چه مواردی است؟
در بین مردم لر شب یلدا بزرگ‌ترهای خانواده حکایت و داستان‌هایی از گذشته تعریف می‌کنند، ناگفته نماند مشهورترین افسانه شب یلدا در لرستان افسانه «امیل و ممیل» یا همان چله بزرگ و کوچک است. علاوه بر این در شب یلدا شاهنامه‌خوانی نیز در لرستان مرسوم بوده که با شور و شعف حماسی خاصی در جمع جوانان و بزرگ‌ترها روایت می‌شود. همچنین برخی بازی‌ها و ورزش‌های بومی‌محلی نیز مانند کشتی و مچ‌اندازی در جمع صمیمی و خانوادگی شب یلدا فضای خوب و خوشی را برای خانواده‌های لرستانی رقم می‌زند.