قدیمی ترین سد قوسی جهان احیا می‌شود/ استحکام به کبار برمی‌گردد

به گزارش خبرنگار مهر، سد کبار در 25 کیلومتری جنوب قم، به عنوان یکی از بناهای تاریخی ایران با قدمتی 700 ساله در سال 79، در فهرست آثار ملی کشور به شماره 3033 به ثبت رسیده است.

این سد متعلق به دوره ایلخانی و قرن هفتم و هشتم هجری قمری است که بر روی رودخانه کبار ساخته شده و در دوره های مختلف از جمله دوره صفوی تعمیر و مورد بازسازی قرار گرفته است.

همچنین در بازسازی هایی که طی سال های گذشته انجام گرفته تنبوشه های سفالین نر و ماده مربوط به دوره صفویه در سازه سد کشف شده است که هم اکنون در موزه ملی آب تهران نگهداری می شوند.

سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که طول تاج آن 55 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه به 24 متر می رسد. ضخامت دیواره سد در پائین 10 و در بالا حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده، لاشه سنگ و ملات و ساروج است.

این سد دارای یک برج آبگیر است که آب، از طریق آن به قسمت زیرآب منتقل می شود. کنار حفره خروجی آب سد، کانالی در دامنه صخره ای از کوه در سطحی بالاتر از بستر رودخانه کنده اند که در گذشته آب را به سطوح مرتفع تری منتقل می کرده است.

سد کبار در کوه پی سازی شده و شالوده دیواره در شکاف به وجود آمده قرار گرفته که از آب بندی مناسبی برخوردار است. انتخاب محل مناسب برای برپایی سد و همچنین شکل قوسی آن، نشان دهنده مهارت و دانش بالای مهندسین سازنده سد است. این مهارت سبب شده دیواره سد در برابر فشار آب مخزنی به طول و  عرض 1000 در 500 متر به خوبی مقاومت کند.

اما سازه سد کبار به دلیل نداشتن سرریز در حال از بین رفتن بود و به گفته مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان قم این مسئله به شدت استحکام بنای سد را تهدید می کرد.

سرریز، سازه ای است که آب اضافی را  به خصوص در هنگام جاری شدن سیلاب که جریان آب زیاد است و امکان دارد به بدنه سد آسیب برساند و باعث تخریب آن شود، هدایت و دفع می‌کند و در مواقع اضطراری نقش تخلیه کننده دریاچه سد را بر عهده دارد.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان قم در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: سرریز سد کبار از روی تاج آن انجام می‌شد و این به سازه اصلی خسارت می‌زد، بنابراین بعد از انجام مطالعات، قرار شد سرریز جانبی به صورت شوت یا سرسره‌ای در این بنا ساخته شود.

البته در اوایل انقلاب توسط جهاد سازندگی سازه سد کبار مورد بازسازی قرار می‌گیرد و ارتفاع سد افزایش می‌یابد اما این کار به دلیل این که توجیه نداشت متوقف می‌شود.

به گفته سید حسن رضوی کار اصلاح سرریز، تزریقات و بازسازی بدنه سد کبار با اعتباری بالغ بر پنج میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی و سفر مقام معظم رهبری در حال انجام است که تا کنون 50 درصد این اعتبار تأمین شده است.

وی هدف از اجرای پروژه ساخت سرریز را هدایت آب جهت سیلاب و تقویت سازه سد عنوان کرد و افزود: 2.5 میلیارد تومان از این مبلغ برای ساخت سرریز اختصاص یافته که تامین شده است و احتمالا کار ساخت این پروژه تا پایان امسال به اتمام برسد.

همچنین دریاچه سد کبار در سال‌های گذشته دچار رسوبات زیادی شده و این مسئله حجم مخزن سد را کاهش داده بود که برای رفع آن نیز اقداماتی صورت گرفته است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان قم در این خصوص گفت: همچنین طی سه سال گذشته در حدود 150 هزار مترمربع و با هزینه‌ای بالغ بر 500 میلیون تومان از دریاچه سد رسوب برداری شده که با این کار ظرفیت و حجم مفید سد افزایش یافت.

وی در خصوص هدف از اجرای این طرح بیان داشت: رسوب برداری از سد با هدف افزایش ظرفیت، تغذیه مخروطه افکنه کبار، تغذیه آب های زیرزمینی، استفاده آب سد برای آبیاری زمین های کشاورزی منطقه و تغذیه مصنوعی دشت کبار و شمس آباد انجام گرفته است.

سد کبار با قدمتی 700 ساله هنوز هم کارکرد خود را در تغذیه دشت‌های منطقه حفظ کرده است، همچنین در سه کیلومتری این سد، کاروانسرایی وجود دارد که دارای دو آب انبار است و به نظر می رسد آب آنها از این سد تامین می شده است.

الهام رحیمی