خانه های تاریخی اصفهان زیر خط قرمز/ اطلاعات را در پستوی ادارات پنهان نکنیم

به گزارش خبرنگار مهر، هر چند کتاب‏های متعددی در خصوص معماری اصفهان نگاشته شده اما کمتر منبع مکتوبی را می‏ توان در خصوص خانه های اصفهان پیدا کرد، آن انگشت شمار منبع هم به زبان های به جز فارسی نوشته و منتشرشده و اما خاطرات کودکی و علاقه به زیبای های معمار ی خانه های اصفهان سبب شد تا مریم قاسمی سیچانی استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان دست به ترجمه کتاب خانه های اصفهان بزند.

کتابی که با توجه به پرداختن به ویژگی‏ های معماری خانه‏ های اصفهان می‏ تواند دایره المعارفی از ویژگی‏ خانه‏ های اصفهان برای دانشجویان و علاقه مندان باشد، به منظورآگاهی بیشتر از مراحل ترجمه کتاب با به گفتگو با مترجم این کتاب پرداختیم.

 *چه شد که کتاب خانه های اصفهان را برای ترجمه به فارسی انتخاب کردید؟

علاقه شخصی من به اصفهان یک موضوع طبیعی است چون زادگاه و محل زندگی من است و از وقتی وارد دانشکده معماری شدم گذراندن  واحدهای درسی مثل برداشت از آثار تاریخی یا معماری اسلامی نکاتی را در خصوص ارزش خانه های تاریخی اصفهان شنیدم و اینکه چقدر این خانه ها از نظر هنر معماری ارزشمند هستند و از طرفی خانه تاریخی مادر بزرگم در محله جلفای اصفهان که در اثر ایجاد خیابان توحید تخریب شد خانه ای با حیاط بزرگ بود که بسیاری از خاطرات کودکی من به آن خانه برمی گردد.  خانه ای که بین اهالی به گبری سازی  معروف بودند.

 در مقطع دکتری یکی از دغدغه های من انتخاب موضوع برای پایان نامه بود با مشورت اساتید قرار شد موضوعی درخصوص اصفهان را انتخاب کنم چون قبلا در خصوص بناهای مذهبی اصفهان کار شده بود و کاری در زمینه خانه های اصفهان صورت نگرفته بود به پیشنهاد دکتر معماریان خانه های اصفهان را انتخاب کردم.

 ابتدای کار گمان می‏ کردم کار راحتی باشد اما بعد از مدتی مشخص شد درست است که در اصفهان خانه های تاریخی زیادی وجود دارد و بسیاری  در تلاش هستند تا از آنها حفظ و حراست کند اما اطلاعات نوشتاری در خصوص خانه ها بسیار کم و پراکنده است به همین دلیل به پیشنهاد دکتر معماریان و مرحوم دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی تلاش کردم در گام نخست منابع مختلفی که در خصوص خانه های اصفهان وجود دارد را جمع آوری کنم.

 کتاب خانه‏ های اصفهان را مرحوم شیرازی به من معرفی کرد کتابی که به فرانسه در خصوص خانه‏های اصفهان نوشته شده بود یکی از آرزو‏‏های من این بود که این کتاب را ترجمه کنم. چون زبان فرانسه من خیلی خوب نیست ترجمه اولیه کتاب توسط یکی از بستگانم که تابستان سال گذشته به اصفهان سفر کرده بود انجام شد و پس از تکمیل ترجمه‏ های او قرار شد تا این  ترجمه را به صورت کتاب چاپ شود.

در واقع چون در مورد خانه های اصفهان کار کرده بودم از بسیاری واژگان مورد استفاده در کتاب اطلاع داشتم اما بخشی های از کتاب ابهاماتی داشت که با کمک دکتر محمد مسعود یکی از اساتید دانشگاه هنر اصفهان  این ابهامات بر طرف شد.

 وقتی کل کار ترجمه شد کتاب را در اختیار احمد منتظر گذاشتم کسی که سال ها در حوزه مرمت خانه های تاریخی اصفهان تجربه دارند. او نیز کار را مطالعه و نظراتی به کار اضافه شد اما هنوز برخی قسمت ها  نیازمند توضیحات بیشتری بود لذا گمان کردم بهتر است در خصوص جزییات اجرایی معماری سنتی نظراتی به کار اضافه شود پس از بهرام اولیکی یکی از استاد کاران معماری سنتی خواستم تا کار را مطالعه و توضیحاتی به کار اضافه کند.

 هر چند بخش اصلی کار ترجمه است اما برای اینکه خواننده بیشتر با روح و فضای خانه های اصفهان آشنا شود تجربه های که افراد در خصوص خانه های تاریخی داشتند را در قالب پی نوشت به متن اصلی اضافه کردم تا خواننده ضمن مطالعه کتاب به اطلاعات بیشتری دسترسی داشته باشد.

کتاب خانه‏ های اصفهان از نظرکار تحقیقاتی و میدانی انجام شده چگونه کتابی است؟

 یک تیم بسیار قوی با تخصص های مختلف اقدام به نگارش کتاب کرده اند.یک گروه ایرانی فرانسوی وارد فضای معماری اصفهان شده و با تجربه های معماری بالایشان اقدام به نگارش کرده اند در این تحقیق از زوایای گوناگون معماری خانه ها بررسی شده است.در مقایسه با کتاب فارسی گنج نامه بیشتر به معرفی نمونه ها در خانه های اصفهان پرداخته ولی گروه یک روش کل به جز را انتخاب کرده و بر اساس آن اقدام به نگارش کرده است.

 کتاب شامل چه فصل‏‏ های است؟

 کتاب شامل 9 فصل است. فصل اول نویسندگان چشم اندازی از اصفهان و ویژگی معماری آن را ارایه می دهند چرا که یافته ها ی امروزی ما از خانه های تاریخیاصفهان متفاوت از برداشتی است که جهانگردان اصفهانی حدود 300 الی 400 سال قبل داشتن جهانگردان اصطلاحاتی را شنیده  و ثبت کرده اند که ما آگاهی چندانی از آنها نداریم. همه این موارد در بخش دوم در قالب سفر نامه ها بررسی  شد.

 در فصل های بعدی به معرفی فضاهای خانه، بحث هندسه در خانه ها، کاربرد ارتباط و معنا، بحث طبیعت در خانه ها، تزینات خانه ها و سازه و مصالح خانه ها پرداخته می شود.

 ممکن است برای کسانی که در این زمینه فعالیت می کنند اطلاعات آشنا باشد اما برای قشر دانشجو که بیشترین مخاطب کتاب هستند یا مردم عادی علاقه مند به معماری کتاب مانند دایره المعارفی است که از زوایای گوناگون بحث خانه های اصفهان را بررسی می کند و در واقع اطلاعات ارائه شده در کتاب برای دانشجویان کاملا کاربردی است.

 کتاب به زبان فرانسه چه سالی و به سفارش چه  سازمانی منتشر شده است ؟

چاپ کتاب مربوط به سال 2001 در فرانسه و به سفارش شهرداری پاریس و با همکاری بخش فرهنگی سفارت فرانسه و دانشگاه تهران است. سال 91 هم کتاب با حمایت مالی و معنوی دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان و سازمان نظام مهندسی ترجمه و چاپ شد.

ترجمه کتاب چه قدر طول کشید؟

حدود سه سال ترجمه کتاب طول کشید. برخی ایراد های جزئی در کتاب وجود داشت که تلاش کردیم با مشورت کسانی که در حوزه اصفهان متخصص هستند این نواقص را برطرف کنیم به طور مثال در  بحث تامین  آب خانه ها گفته شده است که آب خانه های اصفهان مانند یزد از طریق قنات تامین می شود در حالی که سیستم آبیاری در اصفهان متفاوت است این از جمله نواقصی بود که در پی نوشت های کتاب توضیح داده می شود .

در مجموع در این کتاب چند خانه تاریخی معرفی و چه تعداد از این خانه ها هنوز وجود دارند؟

 در کتاب 23 خانه تاریخی معرفی شده است. برای شناسایی خانه ها زمان زیادی صرف شد اما با وجود همه تلاش ها  متاسفانه موفق به شناسایی چهار خانه نشدیم خانه های که به احتمال زیاد باید تخریب شده باشند. تعدادی از این خانه ها، در محله جلفا قرار دارد که درحال حاضر زیر نظر دانشگاه هنر اصفهان اداره می شود .

مابقی خانه‏ های است که در شمال اصفهان در خیابان ابن سینا و عبدالرزاق قرار دارند تعدادی از این خانه ها مانند خانه سود آور مرمت شده و زندگی در آن جریان دارد ولی تعدادی از آنها متاسفانه به دلیل مشکلات متعدد اگر برای مرمت آنها اقدامی صورت نگیرد در آینده نزدیک به سرنوشت سایر خانه های تاریخی اصفهان خواهند پیوست .

 وضعیت این خانه ها در حال حاضر چگونه است ؟

برخی مالک خصوصی دارد هرچند که متروکه شده اند مثل بخشی از خانه شیخ بهایی در خیابان میرداماد خانه ارزشمندی است که امروزه متروکه شده است یا خانه حسنی الحسینی که همچنان مالک در آن زندگی می کند اما خانه نیازمند مرمت و رسیدگی است. خانه خوشنویس مالک خصوصی در آن زندگی می کند اما نیازمند مرمت جدی است. خانه اعلم و شیخ بهایی مرمت شده است.

در واقع این خانه ها نگین ها شهر هستند مثل زاینده رود که تا وقتی بود ارزش آن برای کسی معلوم نبود وقتی خشکید مردم فهمیدن چه نعمتی را از دست دادند میراث فرهنگی اصفهان هم همین گونه است تا وقتی وجود دارد کسی به ارزش واقعی آن پی نمی برد. متاسفانه سرعت تخریب خانه های تاریخی با مالکیت خصوصی به دلیل بار مالی فراوان بسیار بالا است.

سر در گمی مالکان هم یکی ازدلایل تخریب این خانه ها است چرا که فرد مالک خانه تاریخی است اما هیچ سازمان و یا نهادی به طور مستقیم مسئولیت حفظ و نگه داری خانه را ندارد.چون صددرصد بار حفظ این بنا ها بر عهده مالک است و باید گفت تمام خانه های تاریخی اصفهان زیر آژیر قرمز خطر قرار دارند.

با توجه به همخوانی معماری خانه‏ های اصفهان با اقیلم و فرهنگ شهر چقدر سیستم آموزشی دردانشگاه دانشجو را به این سمت راهنمایی می کندکه از این معماری در کارش الگو برداری کند؟

 آن داستانی که در دانشگاه های داخل ایران اتفاق می افتد بر خلاف دانشگاه های خارج است در دنیا دانشجو به محیط زندگی مردم وارد شده بحث و جستجو می کند درحالی که در سیستم آموزشی ایران آنچه انجام می شود تقلید است.

دانشجویان دنبال این هستند که طرح کدام معمار در چه مجله ای چاپ شده ازآن تقلید کند.در حالی که آن طرح مطابق با فرهنگ و اقیلم یک منطقه خاص طراحی شده است. وقتی یک معمار خارجی می خواند در اصفهان طراحی کنند تجربه نشان داده که خیلی خوب به سایتی که قراراست در آن طرحی کنند احترام می گذارند نمونه کار معماران خارجی که در دوره پهلوی اول و دوم در اصفهان کار کردن و ساختمان هنرستان هنر های زیبا ،دبیرستان سعدی ومجتمع مسکونی امین را مطابق با فرهنگ  و معماری شهر طراحی کردند.

 اما دانشجوی ما با این مفاهیم بیگانه است دانشجو خیلی حس و حال حرکت در بافت را ندارد. باید همه چیز آماده باشد اولین طرحی که در اینترنت یا کتاب می بیند الگو برداری می کند. البته همه اشکال به دانشجو نیست اساتید هم در زمینه معرفی معماری اصفهان کم کار کرده اند.

 یکی دیگر از آسیب ها در معرفی معماری ایرانی نوع تفکر رایج در فضای دانشگاهی است و این انتظار وجود دارد که همیشه حرف آخر در مورد هر بنایی زده شود و کتابی که منتشر می شود صد درصد بودن اشکال باشد خواسته ای که تحقق آن تقریبا غیر ممکن است.

در دنیا کتاب های مختلفی چاپ می شود اشکالات بسیاری هم به آنها وارد است اما  نقد سبب تولید آثار بهتر می شود.

به نظر من در فضای که هیچ منبعی وجود ندارد  فعالیت کردن  می تواند انگیزه کار برای دانشجویان وجود آورد. وقتی منبعی وجود ندارد چگونه انتظار داریم دانشجو  فعالیت کند.

به جای بلند پروازی باید مثل تمام دنیا اطلاعاتی را که به دست می آوریم در مراحل مختلف کار ارائه دهیم این باعث می شود فقر منابع در خصوص معماری قبل از اینکه این آثار به این شدت  تخریب شود حفظ شود. اگر این انحصار طلبی و پنهان کردن اسناد و اطلاعات در پستوی ادارات را کنار بگذاریم و اطلاعات را در اختیار محققان قرار دهیم بهتر می توانیم  هنر معماری را معرفی کرده و از آن الگو برداری کنیم.

به گزارش مهر، درآخرین ماه های زمستان سال گذشته کتاب "خانه های اصفهان" نوشته داراب دیبا،فیلیپ ریوالت و سرژسانتلی گروهی فرانسوی -ایرانی که سال 2001  با سفر به اصفهان کتابی را در خصوص خانه های تاریخی اصفهان به رشته تحریر در آورده بودند ترجمه و روانه بازار شد.

........................................................

گفتگو:سمیه قنبری