سبلان؛ اعجاز طبیعت برای گردشگران/ نکاتی پیرامون صعود به سبلان

به گزارش خبرنگار مهر، در حالی که بنا به اخبار غیر رسمی سالانه بیش از 20 هزار نفر از سراسر کشور برای کوهنوردی و صعود به قله سبلان به این منطقه سفر می کنند، تا کنون هیچگونه برنامه ریزی مناسبی برای افزایش تعداد گردشگران و کوهنوردان و یا حتی ماندگاری آنها انجام نشده و حتی از ظرفیتهای این طبیعت از جمله پیستهای اسکی، برخی آبگرمها و... استفاده نشده است.

در کشورهای اروپایی و حتی برخی کشورهای آسیایی برای ایجاد منطقه توریستی و یا برگزاری مسابقات اسکی برف مصنوعی ایجاد می کنند اما دامنه کوه سبلان که به دلیل شرایط جوی و آب و هوایی بیش از هشت ماه از سال و در ارتفاعات به صورت دائمی دارای برف است، همچنان بدون استفاده مانده و از ظرفیتهای طبیعی آن بهره گرفته نمی شود.

کوه سبلان در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مشگین‌شهر در استان اردبیل قرار گرفته‌ و سه قله سرشناس دارد که از مسافت دور نیز قابل مشاهده است. قله بزرگ آن به سلطان و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند و به مانند عقابی بال گشوده بر بام شهرهای اطراف خود جلوه گری می کنند.

سبلان سومین قله بلند ایران پس از دماوند و علم کوه است و قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در بلندای ۴۸۱۱ متری قرار دارد، منتهی می‌شود. تمام قله‌های سبلان در همه ایام سال پوشیده از یخ و برفهای دائمی هستند.

جوشش حیات در دامنه آتشفشان خاموش

سه قله آتشفشان سبلان به دلیل فروریختگی به شدت فرسوده است. قله بلندتر سبلان یعنی "سلطان ساوالان" و دو قله دیگر هرم و کسری به علت فروریختگی و ریزش دهانه (کالدرا) شکل مخروط به شدت قطعه قطعه شده است.

در قسمت شمال و در قاعده‌ای که بلندتدین قله سبلان در آن واقع است، دریاچه کوچکی وجود دارد که  به عقیده برخی محققان باقی مانده دهانه آتشفشانی است. آتشفشان مرکزی بر روی یک فرا بوم خاوری _ باختری از گدازه‌های ائوسن فوران کرده است.

در دامنه جنوبی سبلان، چشمه های گوگردی زیادی وجود دارد که آب آنها در حدود 40 درجه سانتیگراد حرارت دارد و تنها گواه فعالیت آتشفشان خاموش سبلان است. این چشمه‌های گوگردی نشان دهنده آخرین فعالیتهای یک آتشفشان و بیانگر خاموش نشدن آن هستند.

چشمه های گوگردی یا آبگرمهای معدنی در قسمتهای مختلف دامنه این کوه عظیم وجود دارد که می توان به آبگرم قینرچه مشگین شهر، آبگرم گاومیش گلی سرعین و آبگرم سقز چی نیر اشاره کرد.

خواص درمانی آبگرمهای رشته کوه سبلان هر ساله گردشگران داخلی و خارجی را به این منطقه هدایت می کند بطوریکه این استان را به سرزمین چشمه های بهشتی شهره کرده است.

ساوالان؛ گیرنده وحی یا آشیانه بلند برف

سبلان در میان ترک زبانان محلی ایران "ساوالان" و در میان تالشی ها "سولون" خوانده می شود. درباره ریشه این واژه، دو نظریه مطرح است.

نخست آنکه برخی معتقدند نام این کوه ریشه در زبان ترکی دارد؛ بدین ترتیب که نام ساوالان از دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده‌ که به ترتیب به معنای "پیام" و "گیرنده" و به معنی گیرنده پیام یا گیرنده وحی خواهد بود.و این می تواند به خاطر روایت گوشه نشینی سی ساله زرتشت پیامبر در این کوه باشد.

اما روایت دیگر، مربوط به معنای تالشی و گیلکی سولون است. در زبان گیلکی "سو" یعنی بالا، "و" یعنی برف و "لون" یعنی لانه. بنابراین سولون را می توان "آشیانه بلند برف" دانست.

اما اعجازهای سبلان به ویژگیهای طبیعی آن مختصر نمی شود و طبق روایات متعددی از جمله روایت ذکر شده در اوستا، کتاب یسنا در کوه سبلان بر زرتشت نازل شده و مقبره زرتشت پیامبر در کنار  سنگ محراب این کوه واقع شده است، بطوریکه کوه سبلان در میان مردمان ساکن در دامنه آن کوهی مقدس است که با نیکی از آن یاد می شود.

به گفته یک محقق باستان شناسی، تقدس سبلان  نه تنها به دلیل  واقع شدن آرامگاه زرتشت پیامبر در کنار سنگ محراب است بلکه به روایتی برخی امامان نیز در دامنه آن زندگی می کردند بطوریکه در کوه "آغ امام" یا آتشگاه یک امام زاده دفن شده است.

یاشار احدی یکی از دلایل اثبات پرستش دین زرتشت در دامنه این کوه را وجود آتشگاههایی دانست که هم اکنون نام برخی از روستاها را شامل می شود و اضافه کرد: در گذشته سنگ محراب قدوسیت خاصی داشت و اشخاصی که به کوه صعود می کردند حاجت خود را به سنگ سنجاق می کردند.

به گفته وی طبق روایتی در دامنه معروف کوه بابا مقصود که از کوههای سبلان است پیری عارف زندگی می کرد و در همان جا به خاک سپرده شد و باعث نامگذاری کوه به آن نام شده است.

شگفتی طبیعت در سبلان

یکی از راهنمایان کوهنوردی استان اردبیل اعجازهای بی شمار طبیعی سبلان را از جمله مهمترین دلایل اسقبال گردشگران و کوهنوردان از این کوه می داند.

علی درخشان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در کنار اعجازهای تاریخی در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قرار دارد که در طول تاریخ به نماد سبلان تبدیل شده‌ و این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌ است.

وی با بیان اینکه دریاچه سبلان در بالاترین ارتفاع این کوه نه تنها در ایران بلکه در دنیا بی نظیر است و شگفتی طبیعت را به نمایش گذاشته، تصریح کرد: این برای گردشگران باعث تعجب و شگفتی است که در حالی که قله کوه همواره پوشیده از برف است از بطن آن آبگرمهایی با دمای بیش از 40 درجه سانتیگراد جریان دارد.

این کوهنورد با اشاره به شقایقهای وحشی که از جمله زیباییهای بکر این منطقه است تصاویر بی بدیل طبیعت در فصول مختلف سال در دامنه کوه را مثال زدنی توصیف کرد.

لزوم انتخاب مسیر صعود متناسب با توانمندی کوهنورد

وی با یادآوری اینکه کوه سبلان مسیرهای صعودی مختلفی با شرایط و ویژگیهای متفاوت دارد، گفت: مسیر جنوبی، جانپناه غرب از جبهه غربی، پناهگاه شمال شرق و مسیر جنوب غربی مسیرهای مختلف صعود به قله است که از بین آنها مسیر شمال شرق در زمستان و تابستان مورد استفاده عمومی است.

درخشان گفت: همه ساله گروههای متعددی به این کوه صعود می کنند که بیشتر آن در فصل تابستان است و به دلیل شرایط اقلیمی کوهستان، صعود زمستانی نیازمند آمادگی جسمانی و تجهیزات ایمنی است.

وی تصریح کرد: در مسیرهای تکنیکی که شامل جنوب غربی، جنوب و شمال غربی می شود به دلیل نامشخص بودن مسیر و نبود جانپناه کوهنورد باید اطلاعات کامل و تکنیکی از کوه و نحوه صعود به آن داشته باشد.

عضو هیئت کوهنوردی استان با اشاره به خطر آفرین بودن برخی مسیرها عنوان کرد: مسیرهایی که ریزشی است برای صعود آماتوری مناسب نبوده و بهتر است در هنگام صعود با کمک گرفتن از راهنمایان، دقت لازم را داشته باشند.

درخشان گفت: مدت زمان نرمال صعود به این کوه سه روز است که معمولا در غالب اردوهای دو روزه برگزار می شود و یک شب ماندن در پناهگاه باعث هم هوایی و عادت کردن به شرایط اقلیمی و فشار هوا در ارتفاعات است.

وی به همراه داشتن تجهیزاتی از جمله لباس، چوب دستی، چادر، کفش مناسب کوه و کلاه ضد طوفان را ضروری دانست و افزود: استفاده از غذاهای گوشتی در ارتفاعات به دلیل دیر هضم شدن آن نامناسب است و کوهنورد در عین تجهیز کامل باید سبک و راحت حرکت کند.

سبلان محل تمرین قوی ترین کوهنوردان ایران

مسئول کمیته پزشکی فدراسیون کوهنوردی ایران نیز به خبرنگار مهر گفت: صعود به کوه سبلان درحالی که از مسیرهای نرمال به سادگی انجام می شود می تواند از مسیرهای تکنیکی سخت و دشوار باشد بطوریکه این کوه محل تمرین قوی ترین کوهنوردان حرفه ای ایران است.

جلال الدین شاهبازی تصریح کرد: نام بزرگ سبلان باعث شده کوههای اطراف آن ناشناس بماند در حالی که در اطراف سبلان ارتفاعات بالای چهار هزار متر بسیاری از جمله بابا مقصود، قزل بره، جوت باجی، تلکه داغی است.

وی سه مولفه ارتفاع، مسیر و درجه سختی صعود را برای یک صعود موفق قابل توجه دانست و افزود: کوهنوردان به خصوص کوهنوردان حرفه ای با توجه به این مولفه ها می توانند مسیرهای مناسبی برای صعود انتخاب کنند.

شاهبازی با اشاره به یخچالهای طبیعی این کوهستان آمادگی جسمانی و تمرینات بدنی مداوم برای صعودهای حرفه ای را از اولویتهای قدم گذاشتن در قلمرو کوهستان برشمرد.

وی تصریح کرد: صعود در کوهستان علاوه بر آمادگی جسمانی نیازمند دقت و آشنایی با فیزیک منطقه است که در صورت بی توجهی می تواند باعث ایجاد مشکلاتی از جمله مشکلات جسمانی برای کوهنورد شود.

ضعف سرویس دهی پناهگاه سبلان

کوه سبلان به دلیل موقعیت طبیعی ویژه خود همه ساله بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جذب می کند که به تناسب توامندی خود از مسیرهای مختلفی صعود به قله را انتخاب می کنند.

امکانات اقامتی کوهستان که شامل پناهگاه دائمی، پناهگاه غیر دائمی یا فصلی و جانپناه است از ضروریاتی است که به دلیل بی توجهی و ضعف در برنامه ریزیها نتوانسته است پاسخگوی مراجعه کنندگان خود باشد بطوریکه پناهگاه فصلی مسیر شمال شرق بدون داشتن آب آشامیدنی مناسب، سرویس بهداشتی و سیستمهای گرمایشی با دریافت هزینه از مراجعان تنها در حد یک چهار دیواری مختصر تعریف شده است.

از سویی جانپناه جبهه غربی با ظرفیت کمتر از ده نفر با عدم سرویس دهی فعالیتهای خود را درحد صدور گواهی خلاصه کرده، همچنین تنها پناهگاه احداث شده توسط سپاه پاسداران پس از پنج سال همچنان بی استفاده مانده است.

ضرورت رعایت تعهدات زیست محیطی

شاهبازی یکی از الزامات احداث پناهگاه را مدیریت مناسب همراه با رعایت تعهدات زیست محیطی عنوان کرد و یادآور شد: در احداث ساختمانهایی رفاهی به خصوص در مناطق طبیعی که بکر و وحشی است باید به تمامی جوانب تعهدات زیست محیطی حتی به هم نخوردن آرامش حیوانات توجه کرد.

عضو اتحادیه امداد و نجات وضعیت پناهگاهای سبلان را با توجه به خیل عظیم مراجعان نامناسب توصیف کرد و با اشاره به پناهگاه دوم افزود: ساخت پناهگاه دوم توسط آمریکاییها برای دسترسی داشتن به مرزهای شوروی سابق با اصول خاصی صورت گرفته که در حال حاضر تخریب شده و پناهگاه اول ظرفیت تنها 100 نفر را دارد.

قله سبلان به شماره ۱۹۴۹۶/۱۲ در فهرست آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده و سند مالیکت آن از ارتفاع بالای سه هزار و ۶۰۰ متری قله سبلان به وسعت شش هزار و ۲۰۰ هکتار به نام سازمان حفاظت محیط زیست صادر و به عنوان میراث طبیعی این استان نیز ثبت شده است.