تأثیر نگاه کثرت‏گرای جان هیک بر آخرت‌شناسی/ جان هیک قائل به برانگیختگی بدن است

در این نشست دکتر "محمد سعیدی مهر" عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس به تبیین "دیدگاه جاودانگی و یا آخرت شناسی جان هیک" پرداخت و گفت: جان هیک یک فیلسوف تحلیلی است و امروزه عمدتا مسئله عقلانیت مورد اهتمام فلاسفه تحلیلی قرار گرفته است، اما دیدگاههای آنها تفاوت اساسی با فلسفه های سنتی عقل گرا دارد.

 

تفاوت فلسفه تحلیلی با فلسفه سنتی عقل گرا

 

وی در تشریح این تفاوت یادآور شد: فلسفه های سنتی عقل گرا مثل فلسفه اسلامی عمدتا در پی اقامه برهان و اثبات منطقی دیدگاهها هستند، اما چرخشی که در فلسفه تحلیلی در چند سال اخیر اتفاق افتاد این است که فلاسفه تحلیلی به دنبال اثبات منطقی نظریات خود نیستند، بلکه تلاش آنها بیشتر در جهت اثبات معقولیت است؛ که آراء جان هیک و به ویژه نظریه جاودانگی او در همین چارچوب باید فهم شود.

این استاد فلسفه به تشریح مبانی نظریه هیک در حوزه فلسفه ذهن پرداخت و گفت: جان هیک آخرت شناسی خود را در دیدگاه خاصی در رابطه با نفس و بدن بنا کرده است؛ او معتقد است که انسان یک واحد یکپارچه روانی- فیزیکی است و بر اساس آن قائل به تفکیک ذهن و بدن نیست و از طرفی دیدگاه این همانی را نیز قبول ندارد.

 

دکتر سعیدی مهر افزود: از ثمرات این دیدگاه این است که بین مغز و ذهن در عین وجود تعامل جدی، یک تعامل دو سویه است، اما هیک معتقد است که نابودی بدن که مغز نیز جزو آن است؛ منافاتی با بقای ذهن ندارد. در واقع نظریه آخرت شناسی هیک تناسبی با فلسفه ذهن به ویژه ذهن و بدن دارد.

 

جان هیک نگاه وحدت گرا به آخرت دارد

وی از جان هیک به عنوان یکی از نظریه پردازان معاصر پلورالیسم دینی یاد کرد و افزود: دیدگاه آخرت شناسی هیک با مبانی پلورالیسم او هماهنگ است و او در فرازهایی از دیدگاههای خود همان انگاره های پلورالیسم را دخالت می دهد؛ از جمله در بحثی که بین تفکیک بین آخرت و برزخ مطرح می کند، معتقد است که ما در بحث پس از مرگ دو مرحله از هم جدا داریم یک مرحله آخرت است و یک دوره ماقبل آخرت یا همان برزخ است.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: هیک معتقد است که ما انسانها بر اساس ویژگیهای بومی و شخصی خود یک خصوصیات ذهنی داریم که بعدها بروز می کند و در واقع او تمایزات ادیان را با این دیدگاه جمع می کند. جان هیک نگاه وحدت گرا به آخرت دارد و بر این باور است که انسانها نهایتا به یک وحدت با واقعیت مطلق می رسند و این وحدت از سنخ فنای تام مورد تأکید شرق نیست، بلکه معتقد است در آخرت "اگو" یا من های کاملا مستقل از هم نداریم.

وی به نظریه معروف" بدل" جان هیک در حوزه آخرت شناسی اشاره کرد و گفت: در بحث آخرت شناسی و حیات پس از مرگ دو دیدگاه اساسی مقابل هم قرار دارد؛ بر اساس یک دیدگاه که خاستگاه آن فلسفه یونان است روح در انسان امر مجرد و غیرمادی تلقی می شود و پس از مرگ که بدن نابود می شود روح انسان چون غیرمادی است ابدی می ماند و خیلی از فلاسفه ما این عقیده را در مورد تجرد روح دارند.

 

جان هیک بر برانگیختگی بدن در آخرت تأکید دارد

 

سعیدی مهر افزود: دیدگاه دوم بر برانگیختگی بدن که بعد مادی انسان است؛ تأکید دارند و از آنجا که جان هیک یک فیلسوف دین و متکلم است، دیدگاه آخرت شناسی اش در حوزه برانگیختگی بدن- به معنای جاودانگی روح مجرد- می گنجد.

 

وی با تشریح واژه رپلیکا یا " نسخه بدل" در  بحث آخرت شناسی هیک گفت: جان هیک می گوید "رپلیکا" در نظریه من به معنی نگه داشتن نسخه اصلی و تکثیر نسخه بدل نیست، بلکه من نسخه بدلی را مراد می کنم که با نسخه اصلی جمع نمی شود و ثانیا این نسخه بیش از یک عدد نیست. با توجه به این تمایزات هیک مدلی را ارائه می دهد که بر اساس آن می خواهد بگوید که انسان می تواند پس از مرگ یک نسخه بدلی از عالم دیگر داشته باشد.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: هیک در پی ارائه برهان فلسفی آنگونه که فلاسفه اسلامی اقامه می کنند، نیست؛ بلکه با ارائه مدل می خواهد ثابت کند که فرضیه اش با عقل سازگار است. در بحثهای جدید فلسفی و علمی مفهومی به عنوان "آزمون ذهنی یا فکری" مطرح شده است که اگر با این دیدگاه به سراغ علم و فلسفه برویم بسیاری از دیدگاههای فلاسفه و دانشمندان در چارچوب آزمون ذهنی می گنجد.

وی افزود: در آزمون ذهنی، فیلسوف و دانشمند از یک مقدمات فرضی ذهنی شما را می رساند به جایی که نتیجه مورد نظر او را تصدیق کنید و جان هیک طی سه مرحله مدل فرضی خود را برای"نظریه بدل" تبیین می کند.

 

دکتر سعیدی مهر در پایان با اشاره به برخی از نقدهایی که به نظریه بدل هیک وارد است، گفت: یک اشکال اساسی به "نظریه بدل" هیک این است که شاید معقول باشد که انسان در این عالم بمیرد و نسخه بدلی در عالم دیگری حادث شود و این همانی هم داشته باشد، اما باید گفت که این سخن هیک ناشی از پیش فرضهای دینی است و کسی که معتقد به این پیش فرضها نیست نمی تواند این نظریه را بپذیرد.