به گزارش خبرگزاری مهر، در روزهای اخیر بار دیگر رسانه های اسرائیلی از احتمال اقدام نظامی علیه ایران خبر دادند. همچنین این رسانه ها در گزارش های خود از همکاری این رژیم با جمهوری آذربایجان برای ضربه زدن به ایران نیز خبر داند.
گرچه این یک اقدام تبلیغاتی است که هر از چندگاهی از سوی محافل وابسته به اسرائیل صورت می گیرد اما "شعیب بهمن" پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات ایران و اوراسیا در روسیه این موضوع را در یاد داشتی مورد بررسی قرار داده است که متن این یاد داشت به شرح زیر است.
خبرگزاری رویترز طی گزارشی که روز یکشنبه نهم مهرماه منتشر کرده، به بررسی موارد همکاری احتمالی اسرائیل با جمهوری آذربایجان در صورت اقدام نظامی یکجانبه تل آویو علیه تاسیسات اتمی ایران پرداخته است. رویترز در این گزارش به نقل از «چند منبع آشنا به سیاست نظامی جمهوری آذربایجان»، می گوید که «باکو و تل آویو نحوه استفاده از پایگاه های هوایی آذربایجان و توانایی های جاسوسی پهبادهای این کشور را برای اجرای حمله ای در مقیاس بزرگ توسط جنگنده های اسرائیلی به تاسیسات هسته ای ایران بررسی کرده اند. در این گزارش آمده است: «قدرت کمک و پوشش دیپلماتیک آذربایجان برای اسرائیل بسیار ضعیفتر از آمریکا است، اما این کشور همسایه شمالی ایران می تواند برای برخی از نقاط ضعف طرح حمله اسرائیل به ایران، مانند سوخت گیری جنگنده ها، عملیات جاسوسی و نجات خدمه های هواپیما را مرتفع سازد تا حمله یکجانبه اسرائیل به ایران قابلیت اجرایی بیشتری پیدا کند.»
این نخستین بار نیست که شبکه های مختلف به نقل از منابع گوناگون به همکاری آذربایجان با آمریکا و اسرائل در خصوص تهاجم نظامی به ایرن می پردازند. در چنین شرایطی این سوال پیش می آید که نیروهای نظامی آمریکا و اسرائیل که در آذربایجان حضور دارند، آیا قادر یه تهاجم نظامی به ایران خواهند بود و آیا عملا باکو به آنها اجازه چنین کاری را می دهد؟
برای پاسخ به این سوال باید در نظر داشت که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره با خطر تهدید نظامی مواجه بوده است. به نحوی که بارها حتی تاریخ مشخص جنگ آمریکا با ایران نیز مشخص شده است. بنابراین به رغم آنکه همواره تهدید تهاجم نظامی به ایران وجود داشته و دارد، با این حال به نظر می رسد که آذربایجان به چند دلیل اجازه نخواهد داد که اقدامی از سوی نیروهای نظامی آمریکا و اسرائیل علیه ایران صورت گیرد:
1. دلیل نخست این است که آذربایجان همواره تاکید کرده است که اجازه نمی دهد هیچ کشوری از خاک این کشور برای حمله به ایران استفاده کند. در واقع آذربایجان اصلا دلیلی برای برانگیختن یک کشور قوی منطقه ای نظیر ایران علیه خود ندارد. به خصوص که کاملا به حدود و ثغور واکنش منفی ایرانیان در خصوص استفاده آمریکا و اسرائیل از خاک آذربایجان واقف است. در واقع آذری ها به خوبی می دانند که اگر به آمریکا و اسرائیل اجازه استفاده از خاک آن کشور را برای حمله نظامی علیه ایران بدهند، آنگاه پاسخ نظامی کوبنده ای دریافت خواهند کرد. لذا گزینه عقلانی و محاسبه سود و هزینه به آنها اجازه چنین کاری را نمی دهد.
2. دلیل دوم این است که آذربایجان به وضوح نقش و جایگاه رو به رشد ایران در جایگاه ژئوپلیتیکی جهان را درک می کند و با توجه به توان و منابع این کشور و ویژگی های دیگر، به نقش فعال ایران در حل و فصل مناقشه قره‌باغ امیدوار است. اگر چه عده ای در باکو گمان می کنند که همکاری آذربایجان با اسرائیل و آمریکا می تواند فشار معینی را بر ایران وارد کنند تا تهران از باکو در مسئله قره باغ حمایت کند، با این حال مقامات دولت آذربایجان به این مسئله واقف هستند که هرگونه همکاری با آمریکا و اسرائیل می تواند واکنش معکوس در پی داشته باشد و موجب نزدیکی ایران به ارمنستان گردد. لذا با توجه به نقش غیرقابل انکار ایران در معادلات منطقه ای، آذربایجان از نزدیکی تهران به ایروان و تضعیف شدن موقعیت باکو در خصوص مناقشه قره باغ هراس دارد. به همین سبب نیز به رغم تمام غرب‌گرایی هایی که در سیاست خارجی آذربایجان مشاهده می شود، این کشور در نهایت سعی می کند همواره روابط خوب و قابل قبولی با ایران داشته باشد. به خصوص که جمهوری آذربایجان تا حد زیادی نگران شکل گرفتن محور همکاری های چهار جانبه میان ارمنستان، ایران، ترکیه و روسیه است و در این بین نزدیکی بیشتر و توسعه همکاری های اقتصادی و سیاسی با ایران را عاملی در جهت حفظ مصالح ملی خود و ایجاد تعادل در مناسبات منطقه ای می بیند.
3. دلیل سوم که موجب خودداری آذری ها از در اختیار گذاشتن خاکشان جهت حمله نظامی به ایران می‌شود، مناسبات، پیوندها و اشتراکات تاریخی میان دو ملت ایران و آذربایجان می باشد. زیرا بخش عمده‌ای از مردم ایران به آذری تکلم می‌کنند و تعداد آذری‌ها در ایران بیش از تعداد آنها در جمهوری آذربایجان است. آذری‌های ایران یک اقلیت نیستند, بلکه سهم عمده‌ای را در مجلس، دولت, اقتصاد, قوای نظامی و شخصیت‌های بلند پایه دارا می باشند. علاوه بر این، اکثریت مردم دو کشور شیعه هستند و ریشه تاریخ مشترکشان به پیش از اسلام و دوران زرتشت باز می گردد. وجود اقلیت فارسی زبان در آذربایجان نیز یکی دیگر از مشترکات دو کشور می باشد. علاوه بر این در شهرهای مرزی ایران جمعیت بزرگی از اقلیت قومی "تالش" زندگی می کنند که از لحاظ زبانی و فرهنگی به ایرانی ها شباهت بسیاری دارند و با تالش های ایران نیز روابط عمیق و تنگاتنگی دارند. بسیاری از مردمان محلی این نواحی برای دید و بازدید از خویشاندان ایرانی خود و یا برای انجام داد و ستد دائما به ایران سفر می کنند.
بنابراین وجود اقلیت بزرگ قومی از آذری ها در ایران و ارتباطات تاریخی، فرهنگی، نژادی و قومی که میان مردم در دو سوی مرز وجود دارد، مانع از چنین اقدامی از سوی باکو می شود. در واقع اگر دولت آذربایجان به نیروهای بیگانه اجازه استفاده از خاک آذربایجان برای تجاوز نظامی به ایران را بدهد، آنگاه به شدت با ضعف مشروعیت در داخل مواجه می شود. به خصوص که نظام اسلامی ایران در میان مردم آذربایجان از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است. در نتیجه بی شک افکار عمومی مردم آذربایجان با چنین امری مخالف هستند و حاضر نمی باشند ملتی که با آنها پیوندهای تاریخی، قومی و فرهنگی زیادی دارند، از سوی آذربایجان مورد تهدید قرار گیرند.
4. دلیل چهارم به توافقنامه همکاری‌های دوستانه دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان باز می گرد که در سال 1381 به ا مضا رسید. در یکی از بندهای این توافقنامه، طرفین توافق کرده اند که به هیچ کشور ثالثی اجازه استفاده از خاک خود را جهت ضربه زدن به کشور مقابل ندهند. مسلما آذربایجان به عنوان یک دولت که در نظام بین الملل حضور دارد، باید به توافقنامه های خود با سایر کشورها پایبند باشد. اگر دولت آذربایجان بخواهد این توافقنامه را زیر پا بگذارد و نادیده بگیرد، آنگاه به خلف وعده در جامعه بین المللی شهره می شود و مسلما چنین مسئله‌ای برای کشوری که در حالت تخاصم با دیگران نیز هست، امر مطلوبی نمی باشد. زیرا عدم پایبندی باکو به توافقات بین المللی را نشان می دهد و این مسئله می تواند وجه آذربایجان نزد سایر کشورها را پایین بیاورد.
5. پنجمین دلیلی که مانع استفاده احتمالی نیروهای بیگانه از خاک آذربایجان برای تهاجم نظامی به ایران می شود، به مسائل جاری در منطقه و به خصوص به حوزه منافع امنیتی روسیه مرتبط می گردد. زیرا روس ها نیز هیچ‌گاه از نزدیکی آذربایجان با آمریکا و اسرائیل خوشنود نبوده اند و همواره با دیده تردید و تهدید به گسترش روابط باکو با غرب نگریسته‌اند. بر این اساس به رغم آنکه روس ها در خصوص مسئله هسته ای ایران تا حدی به همکاری با ایالات متحده آمریکا پرداخته‌اند، با این حال به هیچ وجه نمی خواهند ایران را به عنوان یک شریک مهم از دست بدهند. همچنین آنها با هرگونه تهاجم نظامی بر علیه ایران مخالف هستند. در واقع چنین امری به نفع روسیه نیست؛ چرا که در درازمدت هر تهدیدی علیه ایران به صورت غیرمستقیم و یا مستقیم ممکن است به منافع روسیه صدمه بزند.
از سوی دیگر مطابق با سند امنیت ملی اذربایجان، روابط باکو و مسکو بر پایه عوامل مهمی نظیر ثبات منطقه ای و توسعه تشکیل شده است. آذربایجان یک راهبرد مشارکت و همکاری را با روسیه در چارچوب روابط دوجانبه، سازمان منطقه ای اروپا و به خصوص در داخل جامعه کشورهای مشترک المنافع پیگیری می نماید که شامل زمینه های سیاسی، اقتصادی، بشردوستانه، امنیتی و ... به همراه مبارزه با جرایم سازمان یافته می شود. علاوه براین در حال حاضر یکی از مسیرهای انتقال نفت آذربایجان از دریای خزر به بازارهای اروپا، از طریق دریای سیاه، خط لوله باکو ـ نووروسیسک است. بنابراین آذربایجان به هیچ وجه نمی خواهد به روابط خود با روسیه لطمه وارد کند و دچار آسیب های سیاسی، اقتصادی و پیامدهای درازمدت امنیتی چنین امری شود. زیرا چنانچه آذربایجان بخواهد اقدامی علیه ایران انجام دهد، واضح است که این عمل مطابق منافع روسیه نخواهد بود و تبعات منطقه ای در پی خواهد داشت.
در نتیجه به رغم آنکه باکو به دنبال پیوندهای نزدیکتری با غرب است و تمایل به گسترش روابط خود با ایالات متحده، اسرائیل و ناتو دارد و به همین دلیل نیز برای جمهوری اسلامی ایران که در یک بلوک ضدآمریکایی و ضد هژمونی قرار گرفته، عملا یک تهدید امنیتی محسوب می شود، با این حال برسی زوایای گوناگون روابط خارجی آذربایجان نشان می دهد که این کشور به احتمال زیاد اجازه استفاده نیروهای خارجی از خاک آذربایجان بر علیه ایران را نخواهد داد. در واقع محاسبه عقلانی سود و فایده، تبعات منطقه ای، تضعیف موقعیت در مناقشه قره‌باغ، پیوندها و اشتراکات تاریخی دو ملت و امکان دریافت پاسخی کوبنده از سوی ایران، عملا دولت آذربایجان را از چنین امری منع می کند.
نظر شما