ایران شناسان قصه های ایرانی را به زادگاهشان بازگرداندند

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای نشست علی دهباشی - مدیر مجله بخارا - با معرفی کتاب تازه چاپ "توپوزقلی میرزا" (توسط نشر ثالث) گفت: این اثر زیرنظر اولریش مارزلف و به کوشش احمد وکیلیان و زهره زنگنه فراهم شده است. این قصه ها را الول ساتن - ایران شناس درگذشته - گردآوری کرد و حال به کوشش این جمع از محققان فرهنگ مردم تبدیل به اثری کامل شده است.

در ادامه، اولریش مارزلف - خاورشناس آلمانی - به شرح آشنایی اش با پروفسور ساتن و نحوه به دست آوردن منابع کتاب پرداخت و خاطرنشان کرد: آشنایی ام با او از حدود 1978 میلادی آغاز شد که تصمیم گرفته بودم پایان نامه ام را درباره قصه های ایرانی بنویسم. آن زمان در ایران انقلاب شد و دسترسی به منابع در اینجا بسیار دشوار بود. وقتی وارد پژوهش شدم فهمیدم مقالاتی از ساتن هست که در آنها به منابع و مآخذی اشاره شده است. با او مکاتبه کردم و خواستم تا اسناد منتشر نشده او را ببینم و ساتن هم یک کپی از اسنادی را که داشت در اختیار من گذاشت.

وی افزود: از آن به بعد من دو وظیفه داشتم. اول آنکه روی اسنادی که چندان روی آنها کار نشده و چاپ نشده بود کار کنم - که خوشبختانه در کتاب های "مشدی گلین خانم" و "توپوزقلی میرزا" و کتابی دیگر - این مهم به انجام رسید. دوم اینکه اسنادی را که از کشور شما توسط خاورشناسان جمع آوری شده دوباره به کشورتان برگردانیم.

این محقق ادبیات عامه ایران تصریح کرد: منظور من استثمار فرهنگی و... نیست؛ چرا که خاورشناسان ما چیزهای قابل توجهی را از کشور شما جمع آوری کردند و ممکن است شما دیگر به آنها دسترسی پیدا نکنید. این باعث شادمانی من است که مجموعه آنها به این شکل زیبا و ارزنده به دست شما می رسد.

سپس احمد وکیلیان از پژوهندگان فرهنگ مردم ضمن ارزشمند خواندن ارتباط فرهیختگان ایران و جهان گفت: ساتن در زمان جنگ جهانی دوم برای راه اندازی رادیو بی بی سی به ایران آمد و با مشدی گلین خانم آشنا و شیفته قصه های او شد. او قصه های شنیده از مشدی گلین خانم را با خط خودش نوشت که بعدا در اختیار مارزلف قرار گرفت.

وی ادامه داد: قصه هایی که ساتن در این کتاب جمع آوری کرده، نشان دهنده سفر او به مناطق مختلف از جمله اراک و نطنز و تهران و شیراز و خراسان و... است. او قصه ها را با همان گویش راویان قصه ها ضبط و ثبت می کرده و ما نیز با مشورت مارزلف سعی کردیم این ویژگی را رعایت کنیم. به هر شکل یکی از راه های حفظ گویش ها همین قصه ها هستند.

علی بلوکباشی دیگر سخنران این نشست بود که در ابتدای صحبت هایش به خصلت های قصه اشاره کرد. وی تصریح کرد: قصه یکی از نمونه های برجسته ادبیات عامه است. ادبیات شفاهی ما مجموعه ای از گونه ها را در خود دارد که یکی از با اهمیت ترین و رایج ترین آنها قصه است.

وی ادامه داد: اصولا در قصه الگوهای رفتاری و ذهنی مردم جوامع نشان داده می شود. وقتی هم قصه پدید می آید با الگوهایی که از جامعه برداشت کرده، خود بر جامعه تاثیر می گذارد؛ یعنی همان الگوها را برای آموزش نسل ها دوباره بازگو می کند.

این محقق ادبیات عامه با تاکید بر اهمیت قصه یادآور شد: تفاوت قصه ها یکی از این جهت است که روایت شفاهی است؛ یعنی سینه به سینه منتقل شده و قصه گویان نیز بعضا در قصه گویی دخل و تصرف هایی کرده اند. بنابراین وقتی قصه از جامعه ای به جامعه دیگر می رود، باید خود را با آن وفق دهد. پس ما تغییراتی را در این مهاجرت جغرافیایی و یا زمانی مشاهده می کنیم.

بلوکباشی در تشریح آشنایی خود با ساتن گفت: آشنایی من با او به سال 1977 در اصفهان بازمی گردد. او در دهه 40 میلادی به ایران سفر کرد و در آن زمان بود که با مشدی گلین خانم آشنا شد و شیفته روایات او شد. او قصه هایش را جمع کرد و اول شش تا از قصه ها را به انگلیسی ترجمه کرد. تا اینکه مجموعه قصه های تحت اختیار او را مارزلف چاپ کرد و در دسترس ما گذاشت. باید بگویم که کار ساتن تنها گردآوری نبوده است. قصه نگاری مرحله نخست کار است اما مرحله مهم تر قصه شناسی و تحلیل موضوع و سپس الگوسازی برای جوامعی است که تاریخ آن چندان در دست نیست تا بتوان الگوها و ویژگی های آن را بازشناخت.

وی اضافه کرد: کسانی مثل مارزلف سفیران واقعی فرهنگ ما هستند. کاش سفرا و رایزن های فرهنگی ما نیز تفکری این چنین داشتند.

بلوکباشی در پایان سخنان خود نقدهایی را به مقدمه اثر، پراکندگی قصه ها و نیز نوع طبقه بندی آنها در کتاب وارد کرد.

محمد جعفری قنواتی دیگر سخنران نشست رونمایی کتاب "توپوزقلی میرزا"(قصه های ایرانی) بود. وی گفت: بسیاری از موارد فرهنگ عامه ای امروزه که می توان با آن دو قرن اخیر ایران را بررسی کرد حاصل کار ایران شناسانی بوده که با عشق و علاقه به گردآوری موارد فرهنگ عامه ای پرداخته اند. آنها فوق العاده علمی کار کرده و سعی داشته اند با همان گویش های اصلی آنها را حفظ کنند؛ خواه در زمینه شعر و خواه در وادی قصه.

وی ادامه داد: قصه ها را به سه شیوه می توان ضبط کرد. یکی روش عینی است؛ یعنی اگر راوی اشتباهی هم در گفتار و نقل روایت داشته باشد با همان اشتباه ثبت می شود و سپس در پاورقی اصل و درست مطلب بازگو می شود. این روش خاص پژوهشگران است. نوع دوم با کمی ویرایش همراه است و در نوع سوم، شکلی از بازنویسی انجام می شود که ممکن است قصه را هم تغییر داده و خوانشی از قصه به شمار بیاید.

جعفری قنواتی در ادامه توضیحات خود به مباحثی چون تعامل ادبیات شفاهی و مکتوب، نقش کتب چاپ سنگی در ترویج قصه ها، حفظ کلمات وآداب و رسوم در قصه ها و... پرداخت و خاطرنشان کرد: در کشور ما افراد زیادی نظیر مشدی گلین خانم بوده و هستند که قصه های زیادی در سینه دارند. در این کتاب هم این موضوع تائید می شود؛ چون از افراد مختلف چندین قصه آمده است.

به گزارش مهر، در این مراسم که با حضور جمعی از پژوهشگران داخلی و خارجی ادبیات عامه برگزار شد، خانم ها زهره زنگنه - از همکاران و کوشندگان کتاب - و همایونی نیز صحبت کردند.