تار و پود از هم گسسته قالی کرمان/ دیگر کسی سراغ دارهای قالی نمی رود

به گزارش خبرنگار مهر، استان کرمان در کنار سایر داشته های خود همواره به قالی و فرش دستباف خود می بالیده است، هنری که با صنعت گره خورده و البته نه این روزها، ‌بلکه در گذشته های نه چندان دور منبع درآمد خیلی از خانواده های کرمانی بوده است.

هنری با قدمت 400 ساله

"سیسیل ادوارد" نویسنده کتاب "قالی کرمان" براین عقیده است که در فاصله سالهای 1922 تا 1929 میلادی بوده که صنعت قالیبافی کرمان هم از لحاظ کمیت و هم از حیث کیفیت به عالیترین مدارج ترقی و تعالی رسیده به طوریکه در حدود 5 هزار دستگاه بافندگی در این صنعت در آن زمان مورد استفاده قرار می گرفته است.

اما به دلیل فعالیت گسترده مردم کرمان در زمان حکومت شاه عباس صفوی در زمینه تولید پارچه عده ای هم بر این باورند که قالیهای کرمان از آن زمان تولید شده و قدمت آن را مربوط به چهار قرن پیش می دانند.

اما هر چه که هست در پیشینه طولانی بافت قالی های مرغوب در کرمان هیچ شکی نیست تا جایی که به استناد آنچه که در کتاب "کرمان در گذرتاریخ" آمده است قالی های کرمانی در کاخ های سلاطین و امرای دربار هندوستان به عنوان فرشهای نفیسی به کارمی رفته است.

یکی از نمونه های قالی کرمان هم در موزه ملی وین پایتخت اتریش نگهداری می شود این قالی به نام "قالی شکارگاه" معروف است که با تار و پود ابریشم و زر بافته شده و منظره شکارگاهی را نشان می دهد که تیراندازان، در حال شکار شیر، گوزن، آهو و گاو کوهی هستند اما شکارها می گریزند.

محمد علی گلاب زاده، مولف کتاب "کرمان در گذرتاریخ" آورده است که این قالی مدت زمانی در تصرف امپراطوران اتریش بوده و در زمان تاجگذاری روی این قالی زانو زده و دعا می خواندند و از این شاهکار شرقی برکت می طلبیدند مخصوصا "فرانسواژوزف" امپراطور معروف اتریش هم علاقه زیادی به این قالی داشته و هنگامی که ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به وین رفتند این قالی را به عنوان بهترین تشریفات زیر پای آنها می انداخته است.

در این کتاب همچنین درباره قالی کرمان نوشته شده است که یکی از ارامنه ایران یک قالی زیبای کرمانی را از ایران به آمریکا برده و زیر ناقوس بزرگ آزادی را فرش کرده است به این ترتیب به عنوان "قالی آزادی" در آمریکا شهرت یافته و مورد توجه زیادی واقع شده است. گویا نمایندگان صلح هم روی آن قالی پیمان صلح جنگ جهانی اول را امضا کرده اند.

اما در کنار این، ضرب المثل معروفی که درخصوص این هنر دستی مردمان کویر زبان به زبان گشته و هنوز هم متداول است خود دلیل دیگری بر خارق العاده بودن فرش و قالی کرمان است اما با وجود این همه ویژگی منحصر بفرد، در حال حاضر تولید آن بسیار افت کرده و به جز تعداد معدودی که آن هم تنها از روی وابستگی و علاقه این کار را انجام می دهند، دیگر کسی سراغ دارهای قالی نمی رود.

تولید فرش بسیار افت کرده است

در همین حال، درباره وضعیت فعلی بازار این کالا، خبرنگار مهر با محمدرضا وزیری نسب، رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان به گفتگو نشست.

وی می گوید: در حال حاضر تولید فرش در کرمان نسبت به گذشته بسیار افت کرده است.

وی درباره دلیل این افت اظهار می دارد: بافندگان فرش و قالی در کرمان بیشتر کالای خود را برای بازار خارج از کشور تولید می کرده اند که در حال حاضر صادرات از گردونه خارج شده است و ما دیگر فرشی را به اروپا نمی فرستیم.

وی ادامه می دهد: در کنار این، به دلیل قیمت بالای مواد اولیه به خصوص در چند سال اخیر، اصلا تولید این کالا مقرون به صرفه نیست.

کمبود نیرو در کارگاههای قالی بافی

رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان یکی دیگر از مشکلات قالیبافان را نبود کارگر عنوان کرده و می گوید: در حال حاضر کارگاه های زیادی در استان هستند که دنبال کارگر بوده و لی نیروی کار وجود ندارد.

وزیری با بیان اینکه در حال حاضر تولید ما در استان به 10 درصد تولید 15 سال گذشته رسیده بیان می دارد: حدود 30 سال پیش 125 هزار نفر در کارگاههای قالی بافی در استان کرمان فعالیت می کردند که در حال حاضر این تعداد به 15 هزار نفر رسیده است.

وی ادامه می دهد: این 15 هزار نفر هم افرادی هستند در سنین بالا که یا کاری جز این بلد نیستند و یا از روی تعصب و علاقه شخصی هنوز به این کار مبادرت می ورزند که این گروه هم اگر از گردونه تولید فرش و قالی خارج شوند روشن است که چه سرنوشتی در انتظار این  صنعت خواهد بود.

وی تصریح می کند: در این شرایط و با این رکود در بازار ایران،  کشورهایی همانند چین، هند و پاکستان چون کارگر ارزان دارند در حال کپی برداری از فرش کرمان هستند.

وزیری البته می گوید: در این وضعیت، شانس بزرگی که داریم این است که منطقه کرمان از نظر پشم و ریس بی نظیر است و در دنیا مشابه این پشم وجود ندارد بیشتر هم به دلیل دوامی که دارد تا جایی که حتی بعد از 50 سال هم لطمه ای نمی بیند.

با کتاب نمی توان قالی بافی را آموزش داد

وی در ادامه، به ورود تحصیل کردگان این رشته به بازار تولید فرش و قالی اشاره کرده و می گوید: دولت دانشگاه فرش را احداث کرده اما دانشجویان این مراکز علمی اطلاعات فنی ندارند، آموزش های تئوری آنها هم در حدی نیست که بتوانند وارد بازار تولید فرش شوند.

وزیری تاکید می کند: قالی بافی یک کار هنری است که با کتاب نمی توان آن را آموزش داد بلکه علاقه می خواهد.

وی ابراز می دارد: در حال حاضر در کارگاههای قالی بافی هنرمندانی هستند که سواد ندارند اما آن چنان نقش قالی ها را می خوانند که از عهده کمتر کسی بر می آید.

قالی کرمان آوازه اش را دوباره به دست می آورد

رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان با تاکید بر مقرون به صرفه نبودن تولید فرش و قالی در شرایط فعلی اظهار می دارد: اما اتفاقی که در حال حاضر در حال رخ دادن است می توان آن را به فال نیک گرفت.

وزیری در توضیح این مطلب بیان می دارد: ما در حال حاضر در حال تولید قالی هستیم که از نظر کیفیت در 150 سال اخیر چنین چیزی را نداشته ایم.

وزیری تصریح می کند: چون مواد اولیه بسیار گران است اغلب بافندگان به "به بافی" روی آورده و این کار باعث می شود که تا یک دهه آینده قالی کرمان اسم و آوازه گذشته خود را دوباره به دست آورد.

وی می گوید: این قالیها با رنگ گیاهی و رجهای بالایی در حال بافت است و هر یک قالی که الان در حال تولید است با هزار متر قالی که آبروی ما را در دنیا برد برابری می کند.

بافنده از نیاز مردم بی خبر است

رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان یکی دیگر از مشکلات صنعت فرش و قالی کرمان را عدم تطبیق سلیقه بافنده با نیاز جامعه می داند و می گوید: متاسفانه کریدوری نیست تا قالی باف را به خواسته مردم وصل کند و باید ارگانی باشد تا راهنمای قالیباف بوده و نقشه را به او بدهد.

وزیری همچنین از عدم حمایت مالی بافندگان قالی توسط نهادهای مربوطه سخن به میان آورده و بیان می دارد: سال گذشته بودجه یک میلیارد و 200 تومانی قرار بود به این هنرمندان داده شود که با این مبلغ کم بعید است بتوان مشکلی را حل کرد.
همین حالا هم دیر شده است

وی می گوید: این در حالی است که در بخشهای مختلف ارقام بودجه ای بسیار خوبی صرف می شود و به این صنعت دیرپا چندان توجهی نمی شود.

وی می افزاید: ما مسایل و مشکلات این گروه را در جلسات متعدد گفته ایم اما همه در حد بایگانی و صورت جلسه باقی مانده است.

وزیری ادامه می دهد: سازمان فرش تهران مجموعه عریض و طویلی است که به کلیات نمی پردازد و جزییات را اصل قرار داده است که این کار دردی از بافندگان دوا نمی کند.

وی تصریح می کند: باید خیلی زود برای این صنعت چاره ای اندیشیده شود چرا که همین حالا هم دیر شده است.

رییس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان تاکید می کند: دولت بیشتر از این وقت گذرانی نکند و راهکاری برای حمایت از بافندگان و این صنعت مهم ارایه دهد.

وزیری تصریح می کند: متاسفانه همه تصور می کنند که تنها تحصیلکرده ها راه حل را می دانند در صورتیکه به عقیده بنده تحصیل با هنر هماهنگی ندارد و تجربه است که می تواند در این زمینه مفید عمل کند.

وی با تاکید بر اینکه نباید جلوی کارهای سنتی که سالها در ایران انجام می شده گرفته شود، ادامه می دهد: هنر باید حتما عملی باشد و کسانی که تجربه دارند باید در این کار وارد شده و راه حل مشکل را پیدا کنند.

قالی بافان پیر و از کار افتاده شده اند

وی ادامه می دهد: دولت باید سوبسید تشویقی و امکانات لازم را در اختیار بافنده ها قرار دهد تا به ادامه کار ترغیب شوند در غیر این صورت نسلی که الان در حال بافندگی فرش و قالی هستند نسل پیر و مسنی است که به زودی از جرگه کارگری خارج می شوند ما به نسل آینده هم برای ورود به این هنر امیدی نداریم.

کپی برداری از نقشه های اصیل قالی کرمان

این فعال صنعت قالی در کرمان یکی دیگر از مشکلات این حوزه را کپی برداری از نقش طراحان فرش دستباف عنوان کرده و می گوید: بدترین موردی که فرش کرمان دارد این است که کلیه نقش هایی که بیش از 150 سال طراحان و نقاشان ما آن را آماده کرده اند و تولید ما به دلیل این طرحها مشهور شده، فرش ماشینی کپی برداری و نقشه برداری کرده می کند.

وزیری ادامه می دهد: در این باره بارها و بارها پیگیری کرده ایم اما دادمان به جایی نرسید و به ما گفته می شود قانونی در این زمینه نداریم سوال ما این است که اگر قانونی وجود ندارد چرا آن را وضع نمی کنید؟

وی تصریح می کند: در حال حاضر به راحتی در رادیو و تلویزیون فرش ماشینی را به گونه ای تبلیغ می کنند که بهتر و مرغوب تر از فرش دستباف است و این به عقیده من توهین به این هنر و صنعت ارزشمند است.