توجه اورهان پاموک به ادبیات سنتی و مدرن ایران امری بدیهی است. سفر او به ایران در حدود سه سال پیش و نوشتن کتاب "نام من سرخ است" که در درون آن به تمجید از هنر و ادبیات ایران پرداخته و به نوعی نقاشی تبریز را مایه افتخار هنر آسیایی در برابر غرب توصیف کرده، از جمله مسائلی است که اشراف و توجه او را به هنر ایران یادآور می شود. او در این کتاب حتی بارها و بارها از استاد بهزاد در فصل های مختلف به نیکی یاد کرده است. پاموک که اشعار سنتی ایرانی را مطالعه کرده، مولانا را شاعری ایرانی دانسته است.
*خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: ادبیات چطور می تواند به انسان جهان صنعتی و مدرن کمک کند؟
- اورهان پاموک: ما نباید به ادبیات به مثابه پدیده ای بنگریم که به مردم کمک می کند؛ "کمک" واژه فراتری است. ادبیات توصیف سایر مردم بوده و کارش این است که به ما شناختی مناسب از مردم بدهد. ادبیات ما را یاری می کند تا مفهموم زندگی را حس کنیم. ادبیات لذت خواندن را در ما ایجاد می کند و اینها تنها کمک هایی است که می توان از ادبیات اخذ کرد.
* وضعیت ادبیات جهان را چطور می بینید؟
- تا این اواخر تمدن غرب جای پای محکمی در جهان باز کرده بود. "ادبیات جهان" در حقیقت در ادبیات اروپا خلاصه می شد. اما الان همه چیز درحال دگرگونی است. نویسندگان آسیایی به خصوص نویسندگان چینی، هند و ایرانی رفته رفته خود را وارد ادبیات جهان می کنند. دیگر ادبیات جهان فقط ادبیات اروپا نیست.
* برخی از منتقدان معتقدند که شما شیوه جدیدی از رمان را خلق کرده اید؛ مثل شیوه نوشتاری شما در "نام من سرخ است". این شیوه را از کجا الهام گرفته اید؟
- روش من در ادبیات خودم به این شکل است که تکنیک های روایی پست مدرن را با ادبیات سنتی ترکیه ترکیب کرده ام. در "نام من سرخ است" تمام تلاش خود را کرده ام تا این دو را با هم ترکیب کنم تا بتوانم یک رمان مدرن اروپایی و تجربی بنویسم. روش من در نوشتن رمان را می توان در این جملات خلاصه کرد: سعی می کنم چیزهایی را که هیچ وقت با هم همخوانی نداشته اند ترکیب کنم و این کار را با سبکی خاص انجام دهم.
* شما را یک رمان نویس سیاسی می دانند. یک رمان چطور می تواند سیاست را از طریق داستان به نحو احسن انتقال دهد، درحالی که قضاوت شخصی نمی تواند در سیاست درست یا غلط باشد.
- من رمان نویسی سیاسی نیستم. من یک رمان سیاسی به نام "برف" نوشتم که آن هم به دلیل شرایط جهان و به خاطر احساس خودم نسبت به وضعیت اسلام در جهان غرب نوشتم. این رمان هم پرفروش شد اما با این حال من خودم را رمان نویس سیاسی نمی دانم. حتی رمان برف هم درحالی که رمانی سیاسی است به اصول اخلاقی و جستجوی خوشبختی در دوران بدبختی هم می پردازد.
* در مصاحبه ای که با گاردین داشته اید، گفته اید که از ادبیات سنتی عربی و فارسی به خصوص در نوشتن "کتاب سیاه" تاثیر پذیرفته اید. چقدر با ادبیات ایران آشنایی دارید؟
- ادبیات فارسی از مولوی گرفته تا عطار و غیره تاثیر به سزایی در شعر مدرن ترکیه داشته است. اما من روی فرهنگ کلاسیک فارسی خوب کار نکرده ام و تنها آنها را خوانده ام. بیشتر اشعار مولوی، سعدی و سایر شاعران ایرانی را با ترجمه های انگلیسی و ترکیه ای خوانده ام. در ادبیات مدرن ایران هم "بوف کور" را خوب خوانده ام که اثری بی نظیر است.
* تاثیر ادبیات سنتی را بر ادبیات مدرن چگونه ارزیابی می کنید؟
- معیار خاصی برای این ارزیابی وجود ندارد. همیشه نویسندگان - به خصوص نویسندگان غیرغربی - با چالشی عمده روبرو بوده اند. ادبیات کلاسیک و رمان چنان قوی عمل می کنند که هیچ وقت این نگرانی وجود ندارد که هویت ملی از دست برود، بلکه عمده نگرانی ناشی از این است نویسنده نتواند مسائل درونی و روح ملت ها را به خوبی انتقال دهد. بیشتر اوقات نویسندگانی که به ادبیات جهان توجه داشته اند، نگران سنتهای خود بوده اند، چون سنن خود را دوست داشته و به آن علاقمندند. اما نگرانی آنها این است که چطور می توانند سنت و گذشته ای را که به آن تعلق دارند، به جهانیان منتقل کنند. البته مدرنیته تمام هنرهای سنتی، صنایع و شیوه های تولید را نابود کرده است. برای مثال همانطور که من در "نام من سرخ است" آورده ام، سنت نقاشی ایرانی – عثمانی با ظهور نقاشی غربی پس از رنسانس از بین رفت؛ این چیزی است که من درمورد آن یک کتاب نوشته ام اما عمومیت دادن آن و تحلیل تاثیر سنت بر مدرنیته یا عکس آن بسیار سخت است.
---------------
گفتگو و ترجمه: احسان لامع
نظر شما