احیای اژدهای کشته شده در خانه کتاب

به گزارش خبرنگار مهر، عصر دیروز که مصادف بود با سه شنبه 13 مرداد سرای اهل قلم قرار بود ساعت 17 تا 19 میزبان نشست نقد و بررسی مجموعه داستان "اژدهاکشان" یوسف علیخانی با حضور منتقدانی چون عبدالعی دستغیب، علی عباسی، احسان عباسلو  باشد که وظیفه اداره نشست را هم برعهده داشت و البته حضور یوسف علیخانی هم که مسجل بود.

اینکه منتقدان و مجری مراسم دقایقی قبل از ساعت شروع در سالن حضور داشتند باعث مسرت بود که خیال خوش آغاز جلسه در راس ساعت موعود با دیرکرد 25 دقیقه‌ای علیخانی باطل شد و طبق رسم مالوف اکثر جلسات این نشست هم با تاخیر 25 دقیقه‌ای شروع شد. علیخانی هم در توجیه این امر گفت: من همیشه آدم خوش قولی هستم و امروز که 2 دقیقه دیر کردم مچم گرفته شد!

ادامه جلسه به اصرار عباسلو به معرفی نویسنده توسط خودش و همچنین خبر از کارهای جدیدش اختصاص یافت. علیخانی در این بخش صحبتهایش  بیان کرد: وقتی اولین کتابم به چاپ رسید جرات حضور نداشتم ولی نقد آقای دستغیب بر "قدم به خیر مادر بزرگ من بود" باعث شد که جرات پیدا کنم و برای نوشتن "اژدها کشان" هم دست به قلم شوم.

علیخانی از نوشتن مجموعه سومش که تاکنون 8 داستان آن را نوشته است خبر داد و گفت: بلندترین داستان این مجموعه "عروس بید" نام دارد که احتمالا اسم کتاب هم همین خواهد شد. ویژگی این کتاب این است که تنها در یک داستان راوی به زبان دیلمی قصه می‌گوید و دیگر داستانها کاملا فارسی است.

این نویسنده ادامه داد: برای نوشتن این داستانها من تحقیقات میدانی زیادی انجام می‌دهم و چندین سال با حضور در بین مردم روستا به ضبط داستانهایی که نقل می‌کنند پرداخته‌ام البته قصه‌هایی که آنها نقل می کنند غالبا در مرزبان نامه و مثنوی ریشه دارد و مردم شاخ و برگهایی به انها افزوده‌اند ولی گاه از بین حرفها و تعریفهای آنها من به نکته‌ای برمی‌خورم که همان نکته انگیزه‌ای می‌شود که قصه‌ای بنویسم.

در ادامه عباسلو درباره حال و هوای قصه‌های "اژدهاکشان" توضیح داد: این داستانها در یک حالت بی زمانی و فضای گوتیک روایت می‌شوند و پر از تردید، ترس و تنهایی هستند و شخصیتها طوری توصیف می‌شوند که فضای غریبی را القا می‌کنند.

داستانهای علیخانی به دل می‌نشیند

دستغیب منتقد پیشکسوت کشورمان نیزدر ابتدای صحبتهایش گفت: "اژدهاکشان" دومین کتابی است که من از علیخانی خوانده‌ام و هر دو از لحاظ حال و هوا و گفتگوها شبیه هم هستند و در ناحیه‌ای از الموت می‌گذرند که مردم این منطقه به دلیل ویژگی منطقه‌شان و تاریخی که داشته است دور از دسترس بوده‌اند و کمتر مورد نفوذ تجدد و شهرنشینی قرار گرفته‌اند. گذر از روستانشینی به شهرنشینی در داستانهای این کتاب دیده می‌شود و به همین دلیل به کتاب او زمان می‌دهد.

این منتقد جملات بعدی خود را به مبحث نقد ادبی و چگونگی آن اختصاص داد و توضیح داد: نقد ادبی ما بیشتر حالت ترجمه به خود گرفته البته استثناهایی هم داریم و در بین منتقدان زن نویسنده‌های خوبی داریم ولی در کل زبان نقد نویسی فعلی ما ساختگی و مصنوع است که من با این نوع نقدنویسی موافق نیستم. من وقتی نقدهای خانلری یا دشتی را می‌خوانم می‌بینم آنها چقدر راحت مطالب را بیان می‌کنند.

وی ادامه داد: منتقد اگر هم می خواهد از تئوریسنهای غربی نقل قول کند یا از آنها الگو بگیرد باید معنی را بگیرد نه اینکه فقط لفظ را دریافت کند ولی متاسفانه نقد ادبی امروز ما بیشتر تکرار نظریه‌های غربی است بدون دریافت معنای آن.

دستغیب با تاکید بر اینکه نقد ادبی همیشه نظر به عیب دارد بیان کرد:  در جامعه غالب افراد از نقد خوششان نمی‌آید و من در سابقه سالها نقد نویسی ندیده‌ام نویسنده یا شاعری را که از نقد آثارش ناراحت نشود در حالی که از اساس نقد ادبی نظر به عیب دارد و نقد، شرح و تفسیر اثر نیست.

این منتقد در این بخش از صحبتهایش با اعتراض مجری برنامه روبه‌رو شد که از اصل مطلب دور شدیم و دستغیب با اشاره به اینکه او بدون رفتن به حاشیه نمی‌تواند به متن بپردازد بحث خود را بر کتابهای علیخانی متمرکز کرد و گفت: من هر دو کتاب علیخانی را با دقت خوانده‌ام و از نخستین کسانی بودم که درباره کتاب "اژدهاکشان" نوشتم. به نظر من کتاب دوم او نیز در همان حال و هوای کتاب اولش است.

دستغیب که نقد ادبی را نگاه به عیب می‌داند در ادامه حرفهایش هیچ نقد منفی و عیبجویانانه‌ای بر آثار یوسف علیخانی نکرد و توضیح داد: داستانهای "اژدهاکشان" خیلی در خور توجه هستند و به دل می‌نشینند. داستانها در دوره‌ای می‌گذرد که شهرنشینی به روستاها رسیده و کتاب این حالت انتقالی را نشان می‌دهد.

وی افزود: البته این نوع نوشتن سابقه دارد ولی کمتر نویسنده‌ای وارد داستان‌نویسی در فضای روستایی شده که معرفت کافی و درستی از این فضا داشته باشد. ما داستانهای زیادی داریم که در فضای روستا می‌گذرد ولی حتی زبان شخصیتها روستایی نیست اما علیخانی این فضا و زبان گفتگو را رعایت کرده است.

به اعتقاد دستغیب نویسنده جزئیات را خوب دیده و توصیف کرده است و به عناصر آیینی و اسطوره‌ای ایران باستان چون آب و خورشید هم توجه ویژه داشته است.

دستغیب سه ویژگی بارز "اژدهاکشان" را اینگونه برشمرد: داستان لحن صمیمی دارد و این صمیمت در گفتمان قهرمانهای داستانها مشهود است مکالمات آنها جالب است و خواننده احساس می‌کند آنها خیلی راحت حرف می‌زنند و گویش محلی هم به کمک می‌آید و دیگر اینکه کتاب کلا فضاسازی خوبی دارد و حال و هوای مدنظر نویسنده را خوب القا می کند.

در ادامه جلسه عباسلو با خواندن بخشی از داستان "نسترنه" کتاب "اژدهاکشان" نقدی بر آن وارد کرد و گفت: در بخشی از داستان نویسنده به فضای غربی وارد می‌شود که با شخصیت نسترنه جور درنمی‌آید و گویی نویسنده تحت تاثیر فیلمها و داستانهای غربی بوده است.

علیخانی در دفاع از خودش گفت: دنباله این تکه از داستان تنها سانسوری کتابهای من است که شاید دلیل حس شما همین حذفیات باشد.

اژدهاکشان زبان خوبی دارد

عباسی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و عضو فرهنگستان هنر منتقد دیگر مراسم بود که در ادامه به بررسی اثر از دیدگاه کارکرد روایی در روایت پرداخت و گفت: "اژدهاکشان" اثر خوبی است به ویژه در زبانش. عنصر تخیل زیاد در آن دیده نمی‌شود، زبان منطقه خاص را به خوبی حفظ کرده است، قوانین دستوری را رعایت کرده و اصول روایت راوی و شخصیتهای داستان کاملا رعایت شده است.

وی ادامه داد: این کتاب در  فن روایی قوی است، در عمل روایت ساختارشکنی  اشتباه نمی کند، دیالوگ زیاد دارد، زاویه دید صفر، بیرونی و درونی در آن دیده می‌شود ولی بیشتر بیرونی است ولی راوی حتی وقتی "من" است بازهم گویی شاهد است و خودش را در اندیشه‌های شخصیتهای داستان دخیل نمی‌کند ولی در کل من نتوانستم نوعی اندیشه خاص را از خواندن این کتاب بیرون بکشم.

عباسی در ادامه به تبیین و توضیح ساختارهای روایت در داستان به ویژه در مورد راوی‌های داستانی و ارتباط آنها با مخاطب پرداخت و این موضوعات را در "اژدهاکشان" مورد مداقه قرار داد.

این منتقد در پایان بار دیگر تاکید کرد که ویژگی اصلی این اثر زبان و عمل روایت در آن است.

ادامه جلسه به تفاوت دیدگاه دستغیب و عباسی در مورد نقد ساختارگرایانه گذشت که دستغیب به دریافت معنای اثر برای نقد اصرار داشت و عباسی بررسی ساختاری را یکی از راههای دریافت نقاط قوت و ضعف اثر حتی در حیطه معنا می‌دانست.

این جلسه که حضور عبدالعلی دستغیب منتقد صاحب‌نام و همچنین بررسی کتابی چون "اژدهاکشان" و چهره‌ای مطبوعاتی چون یوسف علیخانی می توانست جلسه ای با مخاطبان  زیاد باشد عصر دیروز با حضور حداقلی برگزار شد.