به گزارش خبرنگار مهر، هیلاری پاتنم فیلسوف معاصر و استاد بازنشسته دانشگاه هاروارد در کتاب خود با عنوان "پایان اقتصاد فارغ از ارزش" به دخالت و یا عدم دخالت ارزشها در علم اقتصاد می پردازد. پاتنم معتقد است علم اقتصاد وارد دوره ای شده که می‌توان آنرا پایان دوران اقتصاد فارغ از ارزشها دانست. این کتاب به مناظره مهم و رایج میان علوم هنجاری و اثباتگرا می‌پردازد.
زنگ ویل: علم دارای هنجارهای اخلاقی است/ روش علمی با روش اخلاق متفاوت است
پروفسور نیک زنگ‌ویل استاد فلسفه دانشگاه دورهام انگلستان در خصوص تلاش برخی متفکران برای پرداختن به بحث اخلاق در علوم به خبرنگار مهر گفت: معتقد هستم که علم و اخلاق از یکدیگر مجزا و جدا هستند.
وی در ادامه افزود: این جدایی و مجزا بودن از جهت روش و متد است. به این معنا که روش و متد علمی با روش و متد علم اخلاق از یکدیگر مجزا هستند.
وی در خصوص پرداختن برخی متفکران و اندیشمندان از جمله پاتنم به بحث اخلاق در علم نیز تصریح کرد: من با آنچه پاتنم در کتاب خود طرح می کند موافق نیستم و اعتقاد دارم علم نیز یک فعالیت انسانی است.
مؤلف کتاب متافیزیک زیبایی یادآور شد: علم چون فعالیتی انسانی است مانند هر فعالیت دیگر انسانی در معرض هنجارها و ضوابط اخلاقی است.
وی در ادامه یادآور شد: رویه و طرز کار علم می تواند بهتر شده باشد یا بدتر شده باشد. برای نمونه مردم می توانند تقلب کنند یا دست به تحریف اطلاعات بزنند. البته این اقدامی اشتباه است.
مؤلف "آفرینش زیبایی شناختی" تصریح کرد: اما علم نوعی از اخلاق نیست. حقیقت، حقیقت است و این الزماً به آنچه که ما باور داریم و فکر می کنیم ارتباطی ندارد. به عبارت دیگر این که حقیقتی حقیت است با باورهای اخلاقی ما ارتباط ندارد.
گلسپی: علم خودش اخلاق است/ غایت علم اخلاقی است
پروفسور مایکل آلن گلسپی استاد فلسفه و علوم سیاسی دانشگاه دوک آمریکا نیز به مهر گفت: باید توجه داشت که علم خودش اخلاق است.
وی افزود: علم در این اندیشه ریشه دارد که علم ما را به رهایی خواهد رساند یا حداقل به ما معرفتی در مورد قوانین طبیعت خواهد داد که از رهگذر آن بدبختی‌ها و گرفتاریهای ما کاهش یابد.
مؤلف "نیهلیسم بعد از نیچه" تصریح کرد: علاوه بر این علم به دنبال این غایت است که وضع بشر را بهبود دهد و بر دارایی‌های او بیفزاید.
این فیلسوف آمریکایی یادآور شد: اخلاق علم زمانی با مشکل مواجه می شود که نوع بشر را شی ای طبیعی قلمداد می کند. یعنی وقتی به بشر به عنوان ابژه و شی طبیعی نگریسته شود چنین مشکلی پیش خواهد آمد.
مؤلف "بنیان تاریخ" تأکید کرد: در واقع اینجا جایی است که مشخص و روشن می شود که دغدغه‌های اخلاقی بشر ریشه در تمایل برای رسیدن به حقیقت دارد.
وی در ادامه یادآور شد: یا اگر این دغدغه نوعی غایت فرض شود، این دغدغه‌های اخلاقی بشر حداقل به موارد نقضی باز می گردد که اراده بشر و خود او را منکوب و سرکوب می‌کند.
کراکت: علم بدون اخلاق کور است/ تبعات منفی تخصص‌گرایی محض
کلایتون کراکت استاد مطالعات دینی دانشگاه آرکانزاس مرکزی آمریکا نیز تصریح کرد: کانت در نقد عقل محض عبارت معروفی دارد و می‌گوید: "اندیشه ها بدون محتوا و مضمون خالی هستند و بصیرتها و شهود بدون تدبیر کور هستند".
وی در ادامه افزود: مایل هستم بر اساس این اظهارت کانت من نیز با برداشتی از این اظهارت بگویم که اخلاق بدون علم خالی است و علم بدون ارزش و اخلاق کور است و راه به جایی نمی‌برد.
وی تصریح کرد: فیلسوفان اخلاق زیادی بوده‌اند که این موضوع را که چه چیزی ایده ال است بدون این که به موردی ارجاع دهند را صورتبندی کرده‌اند. اما دانشمندان علم زیادی بوده‌اند که در برابر اصول اخلاقی و ارزشی عمیقی که حتی مرتبط با کارشان بوده بی تفاوتی نشان داده و می دهند.
مؤلف "الهیات سیاسی رادیکال: دین و سیاست بعد از لیبرالیسم" تأکید کرد: در مورد این دانشمندان باید توجه داشت که پرسشهایی در کار آنها مطرح است که مستلزم پاسخگویی از بعد اخلاقی است و این در حالی است که آن دانشمندان خود را به بی طرفی زده اند.
کراکت در ادامه یادآور شد: تخصصی کردن علوم در حال حاضر و در دنیای امروز به این معناست که مردم در حوزه‌های محدودی تربیت می‌شوند و آموزش می‌بینند.
وی افزود: این تخصص گرایی باعث می شود که دانشمندان نتوانند برای نمونه میان حوزه های عصب شناسی، فیزیک نظری با اخلاق حرفه ای، معرفت شناسی و نظریه‌های سیاسی و اجتماعی ارتباط برقرار کنند.
این استاد مطالعات دینی دانشگاه آرکانزاس مرکزی آمریکا در پایان تأکید کرد: باید برخی از حوزه‌های علوم را دوباره مورد دسته‌بندی قرار داد. این دسته بندی باید به گونه ای باشد که صحت و درستی و پیچیدگی برخی نتایج آنها قربانی نشود.
ریمان: دیدگاه جدایی علم از ارزش با چالشهای جدی مواجه شده است
پروفسور جفری ریمان استاد فلسفه دانشگاه امریکن در این خصوص یادآور شد: پوزیتیویسم در روش به گونه‌ای بود بر مشاهده و تجربه و آزمایش تأکید و توجه داشت.
وی در ادامه تصریح کرد: بر این اساس روش اثباتگرایی بر جدایی ارزشهای فرد مشاهده کننده از موضوع مورد مشاهده تأکید دارد. تأکید بر این است که علم از ارزش مجزا و جداست و مشاهده کننده نباید ارزشهای خود را در موضوع مورد مشاهده دخیل کند.
مؤلف کتاب "عدالت و فلسفه اخلاق معاصر" تصریح کرد: این موضوع توسط رهیافتهای نظری دیگر به چالش کشیده شده است. برای نمونه نقدهایی از سوی مکاتب پساساختارگرا به این دیدگاه وارد شد.
ریمان یادآور شد: این مکاتب جدایی ارزش از مشاهده را نادرست دانسته و معتقدند که ارزشها و باورهای مشاهده کننده در موضوع مورد مشاهده دخیل است و برخی مانند مکتب انتقادی بر آنند که محقق دارای رسالت است و اساساً کار تحقیقاتی و پژوهشی کاری سیاسی است.
وی در ادامه تأکید کرد: بر این اساس مبنای دیدگاه اثباتگرایان توسط این مکاتب با چالش مواجه شده است. دیدگاه اثباتگرایان و روش اثباتی آنها در حوزه‌های مختلف علوم با نقدهای جدی مواجه است.
مؤلف "در دفاع از فلسفه سیاسی" در پایان یادآور شد: برای نمونه رویکردهای انتقادی، پست مدرن و فمنیسم در علوم سیاسی از منتقدان جدی روش اثباتی هستند و رویکرد پوزیتیسم و نتایج حاصل از آن برای بشریت را با نقدهای جدی می نگرند.
کوهن: جداسازی علم از ارزش نتایج نامطلوبی برای بشر به ارمغان آورد
پروفسور جوشا کوهن استاد فلسفه، علوم سیاسی و حقوق دانشگاه استنفورد و مدیر مرکز عدالت جهانی در این دانشگاه نیز معتقد است: به طور کلی پرداختن به اصول ارزشی در تحقیق و مطالعه علمی امری اجتناب ناپذیر است.
وی در ادامه افزود: تلاش پوزیتیویسم برای جدا سازی علم از ارزش نتایج نامطلوبی برای بشریت به ارمغان آورد. این نتایج نامطلوب در حوزه‌های مختلف علوم قابل شناسایی هستند.
مؤلف "روسو: جامعه آزاد برابر" در ادامه یادآور شد: رویکردهای انتقادی به پوزیتیویسم در واقع عکس العملی به هستی شناختی و معرفت شناسی و روش شناسی این رویکرد فکری است. وقتی از روش شناسی این مکتب سخن می‌گوئیم، می توانیم مواردی چون اصالت دادن به تجربه، آزمایش و مشاهده را ملاحظه کنیم.
وی در ادامه تأکید کرد: جدایی علم از ارزش و تأکید بر جدایی سوژه از ابژه نیز از دیگر مبانی این روش فکری است که نتایج خاص خود را به دنبال داشته است.
عضو آکادمی هنر و علوم آمریکا در ادامه تصریح کرد: اما این رویکرد فکری و نتایج حاصل از آن بی اعتباری چنین ادعاهایی را به اثبات رساند. رویکردهای پسامدرنیته در واقع واکنشی افراطی به این تجربه‌گرایی و روش اثباتی بود.
این فیلسوف سیاسی معاصر در پایان افزود: باید توجه داشت که ارزشهای مشاهده کننده بر جای جای یک اثر تحقیقاتی تأثیرگذار هستند. از انتخاب موضوع تحقیق تا روش تحقیق و محتوای آن می‌توان شاهد اثرگذاری ارزشهای مشاهده‌کننده بر موضوع مورد مشاهده بود.
سیم: علم مبتنی بر سود منجر به تهدید امنیت انسانی می‌شود
پروفسور استوارت سیم استاد دانشگاه نورث آمبریا در نیوکاسل انگلستان در این دانشگاه در خصوص تلاش برخی متفکران برای پرداختن به بحث اخلاق در علوم به خبرنگار مهر گفت: رابطه میان علم و اخلاق یکی از پیچیده‌ترین رابطه‌ها به شمار می رود.
وی در ادامه افزود: این رابطه می تواند پرسشهای خامی در مورد اینکه یک تحقیق علمی تا کجا باید پیش برود ایجاد کند.
استوارت سیم تصریح کرد: علم در دنیای کنونی منبع نفع و سود برای بسیاری از شرکتهای بزرگ جهانی است. این پرسش منطقی و عاقلانه خواهد بود که مطرح شود که آیا این نفع در راستای منافع عمومی و همگانی قرار دارد.
استوارت سیم تصریح کرد: علم در دنیای کنونی منبع نفع و سود برای بسیاری از شرکتهای بزرگ جهانی است. این پرسش منطقی و عاقلانه خواهد بود که مطرح شود که آیا این نفع در راستای منافع عمومی و همگانی قرار دارد.
مؤلف "دیکشنری لیوتار" در ادامه یادآور شد: به عبارت دیگر برخی غایت علم را تکنولوژی افسار گسیخته فرض کرده‌اند و این تکنولوژی را در بازارهای آزاد عرضه نیز کرده و سودهای هنگفتی نیز از آن خود ساخته‌اند.
وی در ادامه یادآور شد: توجه به سود و منفعت باعث شده بسیاری از مسائلی که امنیت انسانها را تهدید می کند از جمله گرم شدن هوای زمین نادیده انگاشته شود.
این فیلسوف انگلیسی در ادامه تأکید کرد: برخی دانشمندان علم در تلاش هستند تا گستره علم خود را به ورای مرزهای دانش بشری در خصوص جهان فیزیکی سوق دهند. آنها همچنین مایل هستند که کشفیات و دستاوردهای آنها مورد استفاده قرار گیرد.
سیم افزود: برخی از دستاوردهای دانشمندان علم نیز مورد سوء استفاده هایی واقع می شود. برای نمونه برخی دستاوردهای علمی در جهت ساخت سلاحهای کشتار جمعی استفاده می شود.
استاد دانشگاه نورث آمبریا در پایان یادآور شد: برخی دانشمندان علم نیز نگاهشان به علم برای سود و نفع مادی نیست. برای دانشمندی که دارویی را کشف و ابداع می کند سود و منفعت نیست که دارای اهمیت است بلکه برای او پیشرفت و بهبود وضع بشر است که دارای اهمیت است.
نظر شما