وحدت مسلمانان از نگاه دوربین‌ها/ «تفتان» داستان بنای مسجد با سنگریزه

به گزارش خبرنگار مهر، یکشنبه 30 آذرماه مصادف با 28 صفر روز رحلت پیامبر اکرم (ص) است. پیامبری که یکی از مظاهر رسالتش همواره تاکید بر وحدت بوده است و حالا شاید لازم باشد فیلمسازان مسلمان از جمله رویکردهای خود را بر جهان مطلوب اسلام قرار دهند یعنی در فیلم ها و آثار خود از مفاهیمی چون صلح، وحدت، رحمت و هر آنچه که بر مدار سیره پیامبر اکرم (ص) آمده است بهره گیرند.

فیلم «تفتان» از این حیث برای فیلمساز اهمیت داشته است که به سراغ فردی اهل سنت رفته است و تلاش های وی را برای ساخت یک مسجد آن هم به شکلی خلاقانه و به توسط سنگریزه ها نشان می دهد. 

این فیلم می تواند از این حیث مهم باشد که در جهان کنونی که هر روز فرقه ها بر طبل اختلافات می کوبند و افراط گرایان خواهان جدایی و تفرقه میان شیعه و سنی هستند چگونه یک فرد مسلمان اهل سنت در ایران مشغول به کار می شود و اتفاقا اقدامات وی از زوایه دوربین شیعه ها دیده می شود.

پرداخت هنر به وحدت میان شیعه و سنی

هوشنگ میرزایی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به فیلم «تفتان» که داستان آن درباره مردی است که با سنگریزه ها مسجد ساخته است، گفت: با توجه به اینکه بخشی از جمعیت کشور ما اهل سنت هستند و ضرورت وحدت میان شیعه و سنی احساس می شود من لازم دیدم که فعالیت های یک پیرمرد اهل سنت را به تصویر بکشم.

وی ادامه داد: ساخت فیلم درباره این افراد نوعی بهره برداری اجتماعی است و این دغدغه ای بود که در ذهن من وجود داشت چون اهل سنت در مناطق گوناگونی از ایران از جمله خراسان، مازندران، سیستان، گلستان، کردستان، آذرباییجان غربی و... زندگی می کنند و بخشی از جامعه ما هستند.

این مستندساز درباره مستند «تفتان» عنوان کرد: دغدغه اصلی من این بود که بتوانم به وحدت میان شیعه و سنی کمک کنم و نه اینکه فقط کاری در حوزه معماری داشته باشم چون هنرمندی این پیرمرد زاهدانی سیدمحمد امین سیستانی این است که بدون سواد معماری و با کمک سنگریزه ها بنایی مذهبی را پایه گذاری می کند.

یک مجموعه مذهبی و فرهنگی در یک زمین 13 هکتاری

میرزایی درباره مستند خود توضیح داد: «تفتان» درباره شخصی در زاهدان است که با سنگریزه ها توانسته است مجموعه ای مذهبی و فرهنگی در یک زمین 13 هکتاری بسازد. این مجموعه مسجدی است با یک شبستان و تعدادی مناره، که مناره ها از کوزه ها ساخته شده بودند. در تزیینات بیرونی این مناره ها از سنگ ریزه ها استفاده شده است و برای مقاوم بودن آنها از داخل ماسه و ملات لازم نیز به کار رفته است.

وی با اشاره به ضرورت ساخت این مستند عنوان کرد: من پیش از این تحقیقی درباره خود سیستان داشتم. در منطقه سیستان عده ای به دلیل تحرکات عربستان و وهابیان تحت تاثیر افراطی گری ها قرار می گیرند و این ممکن است باعث بروز اختلافاتی شود درحالیکه خود این شخص با اینکه از اهل تسنن است اما مخالف افراطی گری هاست و حتی در همین فیلم برای ائمه اطهار (ع) و یا شهدای کربلا مرثیه می خواند.

کارگردان مستند «دلتنگی های یک شهر» با اشاره به دیگر ابعاد شخصیتی سوژه مستند خود عنوان کرد: این فرد به امامان شیعه ارادت دارد و هر چند هفته یک بار به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) می رود و دعا می کند. البته این خصلت تنها به او تعلق ندارد بلکه بسیاری از مردم سیستان چنین تفکری دارند و به امامان شیعه معتقد هستند.

 هنر می تواند بین مذاهب و حتی ادیان آشتی ایجاد کند

میرزایی با اشاره به اینکه ساخت چنین مستندی می تواند دیدگاه بهتری برای مردم ما و حتی منطقه ایجاد کند، گفت: حکومت هایی چون عربستان بدشان نمی آیند که از افراطی گری ها حمایت کنند و باعث بوجود آمدن اختلاف با شیعه ها شوند بنابراین چنین آثاری می تواند وحدت میان مسلمانان را نشان دهد. در داخل هم این وحدت بیشتر می شود خود این مرد روستایی بعد از ساخت مستند بیشتر مورد توجه اطرافیانش قرار گرفته بود و باعث شده بود که مردم بیشتری به مسجد و مکان تفریحی که ساخته بود بروند و این مساله به نوعی در جاذبه های توریستی نیز تاثیرگذار بوده است. 

این کارگردان عنوان کرد: خوب است که فیلمسازان ما بتوانند در این حوزه ها کار کنند و ارزش های اسلامی را با زبان هنر انتقال دهند چون افراط گرایان هم کارهای تبلیغی زیادی انجام می دهند و سعی دارند روی افکار عمومی تاثیرگذار باشند و از این حیث هنر می تواند بین مذاهب و حتی ادیان آشتی ایجاد کند و در مقابل اسلام هراسی که ایجاد می شود بایستد. به طور مثال فیلم «تفتان» تاکنون در چند جشنواره های خارجی نمایش داده شده است و من بازخوردهای مردم را دیدم که اقدامات شخصیت این فیلم رویشان تاثیر گذاشته بود و برایشان جالب بود که علی رغم تصویر تروریستی که از اسلام برایشان شکل گرفته است چگونه یک مسلمان برای گنجشک لانه می سازد و یا درخت می کارد.

این مستندساز به نقش فیلمسازی و هنر تصویر اشاره کرد و یادآور شد: اخیرا دیدیم که چطور یک کلاهبردار در استرالیا با نام هارون مونس با استفاده از دین و لباس روحانیت سعی داشت چهره ایران و اسلام را خدشه دار کند. در برابر چنین افرادی سینما می تواند ابزاری باشد که به شکلی هنری، جذاب و با ساختاری خوب چهره واقعی مردم ایران و اسلام را نمایش دهد که برخلاف تبلیغات چهره ای تروریستی نیست. اگر در مورد همین کلاهبردار یک مستند ساخته شود می تواند تمام تاثیرات منفی را از بین ببرد. 

اولین بنای خاورمیانه با استفاده از سنگریزه ها

کارگردان مستند «شهر خاموش» در ادامه درباره چگونگی ساخته شدن مستند خود با عنوان «تفتان» و مسجدی که پیرمرد زاهدانی برای ساختش اراده می کند، افزود: در ابتدا که این پیرمرد شروع به کار کرده است عده بسیاری وی را مسخره کرده اند که چطور می خواهد در زمین خشکی در حدود 13 هکتار آن هم در بیابانی که نه آب دارد و نه حیات یک فضای تفریحی و مذهبی بسازد. 

وی ادامه داد: با این حال پیرمرد به این سخنان واکنشی نشان نمی دهد و خودش دست به کار می شود. با اینکه سواد آکادمیک ندارد اما از آنجایی که سفرهای زیادی به تمام نقاط مذهبی و گردشگری ایران و حتی کشورهایی چون هند و ترکیه داشته است؛ معماری اسلامی را دیده بوده و به نوعی در این زمینه اشراف داشته است. بنابراین همین تسلط او باعث می شود که حرف تازه ای را در معماری اسلامی بیان کند و با سنگریزه ها بنایی را برپا می کند که می توان گفت اولین بنای خاورمیانه با این سبک است. البته ما پیش از این بکارگیری سنگ ریزه ها را در بناها دیده ایم اما این سنگ ریزه ها به شکلی تزیینی و در قطعات کوچک به کار رفته اند و نه اینکه در یک زمین 13 هکتاری (کاری که این پیرمرد انجام می دهد) بنا شوند.

کارگردان مستند «روناک» درباره اینکه این همه سنگریزه چگونه جمع آوری شده است، توضیح داد: خود پیرمرد سنگریزه ها را از مکان های مختلف تهیه می کرده است؛ به طور مثال قطعات اضافه ای که سنگبری ها به آنها نیاز نداشته اند و یا سنگ های بیابان و سنگ های کوه تفتان را جمع آوری می کرده است و به این شکل توانسته بنایی را با کمک خانواده، آشنایان و بستگان خود در مدت حدود 13 سال بر پا کند که از این میان 4 سال صرف ساخت مسجد شده است.

میرزایی با بیان اینکه چینش این سنگریزه ها از استانداردهای لازم برخوردار است، عنوان کرد: در چینش این سنگریزه ها از هیچ ماده ای برای اتصال بهره گیری نشده است با این حال درکنار هم قرار گرفتن آنها از استانداردهای لازم برخوردار است و به شکلی با هم گره خورده اند که در مقابل زلزله هم مقاوم است.

ایران کشوری پر از سوژه

کارگردان مستند «تفتان» با اشاره به اقدام این پیرمرد روستایی عنوان کرد: او توانست با این حرکت خود برای 130 تا 140 نفر درآمد زایی داشته باشد یعنی در این مجموعه تفریحی چند تالار سنتی و غرفه هایی برای صنایع دستی ایجاد شده است. همچنین کار دیگر وی کاشت درختان است که با وجود کم آبی که در منطقه وجود دارد درخت انار و کاج و... کاشته که به بار نشسته است. علاوه بر اینها از دیگر کارهای جالب این فرد این بوده است که دورتادور فضای مسکونی خود را برای گنجشگ ها لانه درست کرده است و  حدود 1000 مرغ مینا خریداری کرده و آنها را در این لانه ها جای داده است.

این مستندساز در بخش دیگری از سخنان خود درباره اینکه چگونه سوژه های خود را انتخاب می کند، اظهار کرد: در مستندسازی مهمتر از ساختار، خود سوژه است. ما در ایران با توجه به تنوع جغرافیایی و اقلیمی که داریم کشور پر سوژه ای هستیم که البته لازمه یافتن این سوژه ها سفرهای زیاد به اطراف کشور است. خود من بسیاری از سوژه های خود را با سفر بدست آورده ام. یعنی سفرهایی کاری داشته ام و بعد از مردم منطقه ای که سفر کرده ام درباره افرادی که به کار رو زندگی مشغول هستند و خصوصیات خاص انها پرسیده ام.

وی ادامه داد: متاسفانه مستندسازان جوان ما چندان پیگیر ایده ها و موضوعات جذاب و بکر نیستند. شاید به این دلیل باشد که ما کمی تنبل هستیم و قبل از ساخت یک اثر درباره موضوع و فیلمنامه تحقیق نمی کنیم. 

حمایت ها در حوزه دفاع مقدس بیشتر در حد شعار است

کارگردان فیلم «با خدا می رقصم» درواکنش به اینکه بسیاری می گویند در حوزه دفاع مقدس نمی توان مستندهای خلاقانه و بکر ساخت، تصریح کرد: اتفاقا در حوزه دفاع مقدس ما استثناهای بسیار خوبی داریم که می توان روی آنها کار کرد. تنها باید نگاه خود را در این حوزه کمی تغییر دهیم و انسانی تر نگاه کنیم. من چندی پیش مستند «خاطراتی برای تمام فصول» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی را دیدم که درباره مجروحان شیمیایی بود و کار بسیار خوبی بود. هنوز می توان در این حوزه ها کار کرد اما نکته مهم اینجاست که چقدر از امثال رزاق کریمی حمایت می شود. حمایت ها در این حوزه بیشتر در حد شعار است و به واقعیت تبدیل نمی شود.

این کارگردان مستند با اشاره به اهمیتی که برای مستند در غرب وجود دارد یادآور شد: گویا ما هنوز نمی خواهیم فعالیت های فرهنگی را جدی بگیریم. ما هنوز نمی دانیم که یک فیلم کوتاه مستند چگونه می تواند ذهنیت یک اروپایی را تغییر دهد و نگاه اسلامی، بومی و انقلابی ما را به غرب انتقال دهد. من از سال 76تاکنون به جشنواره های خارجی بسیاری رفته ام و می بینم که چقدر فرهنگ تماشای فیلم های مستند وجود دارد. به این ترتیب که در زمان جشنواره مستند آمستردام مردم از ده صبح تا ده شب در سالن سینما تمام فیلم های مستند دنیا را می بینند اما سینمای مستند در ایران با نوعی سطحی نگری همراه است و این باعث می شود که فیلمسازان هم توجه لازم را از خود نشان ندهند.