به گزارش خبرگزاری مهر، اولین نشست از سلسله کنفرانسهای هویت ایرانی «ایران، ملیت، تاریخ و فرهنگ» که قرار است به صورت دوره ای برگزار شود؛ یکشنبه هفدهم اسفند ماه ۱۳۹۳، در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با حضور شخصیتهای فرهنگی، دولتمردان، دوستداران و علاقمندان به فرهنگ ایرانی آغاز به کار کرد. دکتر صادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی در این نشست دربارۀ ایران و ایرانیان در متون تاریخی بعد از اسلام سخن گفت.
سجادی گفت: نام ایران در متون و اسناد باقیمانده از دوران باستان به معنی سرزمین آریائیان، یا چنانکه در متون اوستایی آمده است: ایران ویج، سابقه ای بس کهن دارد. اما نکتۀ مهم آنکه پس از دولت مادها، ظهور و گسترش امپراتوری هخامنشی ِ پارسی، مخصوصا وجود شاهانی چون کوروش و داریوش و پیکار با حکومتها و اقوام غیر ایرانی از بابل تا یونان، و پیشروی تا مصر؛ و آنگاه پس از فترتی نسبتا طولانی، ظهور ساسانیان و اعادۀ قدرت و استیلای امپراطوری پارسها سبب شد تا اقوام و حکومت های دنیای قدیم «پارس» را بر همۀ قلمرو، و «پارسی» را بر همۀ مردم این سرزمین اطلاق کنند.
این عضو شورای عالی علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در ادامه افزود: این تلقی در میان همسایگان ایران، مخصوصا رومی ها و عرب ها نیز وجود داشت و به عصر اسلامی هم راه یافت. اطلاقات فارس (پارس) و فرس (پارسیان) بر ایران و ایرانیان در متون عربی دورۀ اسلامی هم از اینجاست. در واقع مقصود همۀ مورخان و نویسندگان عصر اسلامی از فارس و فرس، ایران و ایرانیان، یعنی «ذکر جزء و ارادۀ کل» بوده است؛ با این همه جالب توجه است که بعضی از مورخان و نویسندگان، اعم از مورخان و نویسندگان ایرانی ِ عربی نویس یا اصلاً عرب، متوجه سبب این اطلاق بوده اند و در مواضعی مهم در آثار خود، از ایران و ایرانیان به معنی موسّع خود یاد کرده اند و بعضاً مرزهای ایران در ادوار مختلف را هم نشان داده اند.
وی افزود: قصد من از ارائه گزارشی دربارۀ نام و سرزمین ایران و فارس در بعضی از متون تاریخی و جغرافیایی عربی به عصر اسلامی تا عهد ایلخانان، اثبات قدمت این نام و عنوان، یگانگی اطلاقات ایران و فارس / ایرانیان و فُرس؛ و نشان دادن جهل مطلق یا تهور جاهلانه یا عامدانۀ کسانی است که این نام و عنوان را جدید دانسته اند؛ یا با قوم گرایی های بی اساس، کاربرد کلمۀ پارسی / فارسی در متون کهن را، مقابل و معارض دیگر اقوام ایرانی قلمداد می کنند.
در بخش دیگری از این همایش :دکتر عنایت الله فاتحی نژاد مدیر بخش دائرةالمعارف عربی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در این همایش درباره ایران در متون کهن ادب عربی سخن گفت.
فاتحی نژاد گفت: در متون ادبی پیش از اسلام که مشتمل بر اشعار و قصاید و خطبه‌های مشهور عصر جاهلی است به ندرت به نام‌های فُرس، العجم، الأعاجم و مملکته الفرس یا اهالی فارس اشاره شده است اما در منابع دوره اسلامی و در نخستین کتابهای ادب و مجوعه‌های شعری بارها از ایران با نام بلادالعجم، بلاد فارس، مملکة الفرس و اهل فارس یاد شده است و حتی برخی از ادیبان و مولفان و مولفان به پیروی از جغرافی نویسان قلمرو ایران را نیز در دوره‌های مختلف در آثار خود آورده‌اند.
در این مقاله که با اتکا بر کهن‌ترین منابع ادبی و مجموعه‌های شعری (تا قرن پنجم هجری) تالیف شده، نام، مردم و سرزمین ایران در آثار مولفان و ادیبان مشهوری همچون حافظ، ابن قتیبه، اصمعی، ابوجان توحیدی، همزه اصفهانی و ثعالبی، نیز نخستین فرهنگهای لغت عربی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نظر شما