جریان فطرس ملک چه بوده است؟

به گزارش خبرنگار مهر، همواره سؤالهای زیادی وجود دارد که ذهن افراد را به خود مشغول می کند، گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر برخی از پرتعدادترین سؤالاتی که توسط مردم از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی پرسیده می شود را برای آگاهی مخاطبان ارائه می کند. 

*سؤال: جریان فطرس ملک چه بوده است؟ وظيفه اين فرشته چه بوده است؟ چرا فطرس نافرماني كرد و بال هايش سوخت؟ آيا ملائكه ترك امر الهي و گناه مي‌كنند؟

پاسخ: آنچه در برخي از روايات در مورد "فطرس" آمده، اين است كه به خاطر نافرماني از دستور الهي به زمين و در جزيره‌اي تبعيد گشت و قدرت عروج را از دست داد،‌ نه اين كه فلج (به معناي جسماني) شده باشد، اما اين كه اين مسئله با عصمت فرشتگان چگونه سازگار است در توضيح مي‌گوييم:

با بررسي آيات و روايات متعدد، مي ‏توان ويژگي‏هاي زير را براي فرشتگان برشمرد:

۱. موجودات شريف و ارزشمندي هستند كه واسطه بين خداوند متعال و عالم محسوس به شمار مي‏آيند و در همه حوادث بزرگ و كوچك جهان نقش دارند؛ بر هر امري با توجه به ابعاد و جنبه ‏هاي مختلف آن يك يا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جريان‏ها، اجراي فرمان الهي و تثبيت آن در جايگاه ويژه ‏اش است. قرآن كريم در اين باره مي‏ فرمايد: "لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون؛(۱) آن‏ها در هيچ سخني بر خداوند پيشي نمي ‏گيرند و مطيع امر خداوندند."

۲. در فرشتگان سركشي و نافرماني وجود ندارد؛ چون اراده‏ اي مستقل از اراده خداوند ندارند تا چيزي خلاف خواست او بخواهند. قرآن در اين مورد مي‏ فرمايد:"لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون؛(۲) فرمان خداوند را مخالفت نمي‏كنند و امر او را اطاعت مي‏ كنند."

۳. فرشتگان، با وجود فراواني و كثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند، برخي برتر از برخي ديگرند و عده‏اي فرمانده و عده‏اي فرمانبردارند. آن كه فرمانده است به امر الهي امر مي‏كند و فرمان مي ‏دهد و آن كه فرمانبر است نيز به دستور الهي مطيع و فرمانبردار است و همگي در اين ويژگي كه از خود اراده و اختياري ندارند، مشتركند؛ چنان كه قرآن مي ‏فرمايد: "و ما منّا اِلاّ و له مقام معلوم؛(۳) هر كدام از ما فرشتگان داراي رتبه و جايگاه معين و مشخصي است."

۴. چون كارهاي فرشتگان به امر خداوند و اراده اوست و خداوند در همه امورش غالب و چيره است - "و الله غالبٌ علي امره؛(۴) خداوند بر كارش مسلط و چيره است- و هيچ چيز در آسمان‏ها و زمين او را عاجز و مغلوب نمي‏ سازد،(۵) فرشتگان نيز كه فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستي جز اراده و خواست او ندارند و همواره چيره و پيروزند.(۶)

در مورد فطرس كه يكي از فرشتگان الهي است، روايات متعددي داريم كه مضمون و محتواي آن‏ها يك‏سان است. در روايتي مي‏خوانيم: فطرس فرشته‏اي بود كه گردا گرد عرش الهي در گردش بود و درباره دستوري از اوامر خداوند كوتاهي و سستي ورزيد. بالش به كيفر اين نافرماني چيده شد و به يكي از جزيره ‏ها تبعيد گرديد. هنگامي كه امام حسين(ع) متولد شد، جبريل(ع) براي عرض تبريك به پيامبر(ص) به سوي زمين فرود آمد و در راه با فطرس ديدار كرد. جبريل(ع) به وي پيشنهاد كرد، براي عرض تبريك و تهنيت، با او نزد پيامبر(ص) برود. هنگامي كه جبريل(ع) او را به حضور پيامبر(ص) برد، به امر پيامبر(ص)، بالش را به بدن پاك امام حسين(ع) ماليد و سلامتش را باز يافت.(۷)

عده‏ اي از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آيات صريح قرآن كه ويژگي‏هاي فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطيع و كريم و شايسته خداوند معرفي مي ‏كند و از هر نوع سرپيچي و نافرماني پيراسته مي‏ داند، سازگاري ندارد؛ پس بايد اين گونه روايات را نادرست شماريم؛ و به فرض درستي‏شان، بدان سبب كه نكته‏اي فراتر از ادراك ما دارند، بايد علمش را به اهلش يعني اولياي برگزيده الهي واگذاريم و خود را در فهم آن ناتوان بدانيم.

در مقابل عده‏ اي بر اين باورند كه فرشتگان اصناف و درجه ‏هاي گوناگون دارند. گروهي مقرّبند و گروهي در درجه پايين‏تر جاي گرفته‏ اند. آياتي كه هر گونه نافرماني و سرپيچي را از فرشتگان نفي مي‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشي پيراسته باشد؛ به ويژه آن كه تخلف و سرپيچي فطرس در برخي روايات كندي و سستي ورزيدن خوانده شده كه نوعي ترك اولي است نه گناه. چنان كه پيامبران(ع) نيز درجات مختلف دارند: "تلك الرسل فضّلنا بعضهم علي بعض؛(۸) بعضي پيامبران را بر بعضي برتري بخشيديم." عده‏ اي از انبياء ترك اولي داشتند؛ ولي جمعي مانند پيامبر بزرگوار اسلام(ص) و خاندان پاكش جز اراده الهي اراده‏ اي نداشتند و حتي از ترك اولي نيز پيراسته بودند.

پي ‏نوشت ها:

۱. انبيا(۲۱)آيه۲۷.

۲. تحريم(۶۶)آيه ۶.

۳. صافات(۳۷)آيه۱۶۴.

۴. يوسف(۱۲)آيه۲۱.

۵. فاطر(۳۵)آيه ۴۴.

۶. ر.ك: الميزان، ج‏۱۷، ص‏۱۲، ذيل آيه اول سوره فاطر.

۷. ر.ك: سفينه البحار، شيخ عباس قمي(ره)، ج‏۳، ص‏۹۳۰؛ بحارالانوار، ج‏۲۶، ص‏۳۴۰، روايت ۱۰ و ج‏۴۳، ص‏۲۴۳، روايت ۸ و ج‏۴، ص‏۱۸۲، روايت ۷.

۸. بقره(۲)آيه ۲۵۳.