خبرگزاری مهر، گروه سیاست - حامد حسین عسکری. در اوایل سال ۱۳۷۰ و هنگام از سرگیری اعزام زائران ایرانی به مناسک حج بعد از وقفه سه ساله ناشی از حج خونین، یکی از مهمترین چالشهای پش روی مسئولان بعثه مقام معظم رهبری به ویژه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج، تفاوتی بود که میان دیدگاه و منویات رهبر معظم انقلاب با برخی مسئولان ارشد دولت وقت (دولت سازندگی) دیده میشد.
این تفاوت راهبرد، مخصوصاً وقتی جدیتر میشد که خودش را در مسائلی مانند کم و کیف برگزاری مراسم «برائت از مشرکین» نشان میداد. هرچند در برخی مقاطع نیز، رد پاهایی از این چالش، در رابطه با مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) در دیده میشد.
حجتالاسلام و المسلمین محمد محمدی ری شهری نماینده سابق ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی بیتالله الحرام که از آن روزها تا حدود دو دهه این مسئولیت را برعهده داشته است، در بخشهایی از کتاب خاطرات خود با عنوان «در هوای دوست» اشارهای گذرا به این چالشها و تفاوت دیدگاهها میکند.
در بخشهای اول تا سوم گزارش «بازخوانی یک رویداد» که به مرور خاطرات حجتالاسلام ری شهری میپردازد، شرح کوتاهی از مقدمات اعزام دوباره حجاج ایرانی و ملاحظاتی که در دیدار وی با رهبر معظم انقلاب از سوی معظم له مطرح شده بود، بازخوانی شد. بخش اصلی این ملاحظات نیز به موضوع ایستادگی بر مواضع اصولی جمهوری اسلامی در برگزاری مراسم برائت از مشرکان و خطوط قرمز این مراسم و نوع تعامل با حجاج سایر کشورها برمیگشت.
در بخش چهارم «بازخوانی یک رویداد» نیز، با یک جهش، سنگاندازی سعودیها در حج سال ۷۳ و نامه تاریخی رهبر معظم انقلاب به وزیر وقت امور خارجه کشورمان مرور شد.
اینک و در ادامه بازخوانی جریان حج در مقطع ۱۳۷۰، خاطرات حجتالاسلام ری شهری از جلسه با آیتالله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت، پس از جلسه با مقام معظم رهبری از نظر خوانندگان میگذرد. در این جلسه، دیدگاه خاص رئیس دولت کارگزاران در برخی مسائل اصولی حج و نگرانیهای وی از کوچکترین چالش با سعودیها مشهود است.
در بخش دیگری از این گزارش نیز، حواشی برگزاری مراسم سالگرد ارتحال امام (ره) در مدینه در حج آن سال و نوع واکنش رئیس جمهور وقت به این حواشی، بازخوانی میشود.
در دیدار حجتالاسلام ری شهری با رهبر انقلاب پیش از عزیمت به مدینه، حضرت آیتالله خامنه ای درباره موضوع برائت از مشرکان تأکید میکنند که «خط قرمز، درگیری عملی است. مادون این خط، هر کاری می توانید انجام دهید تا این مراسم برپا شود. در زمینه سیاسی، از چانه زدن پروا نکنید. ضمن آنکه باید از روشهای مناسب برای نفوذ در آنها بهره بگیرید. ما میخواهیم مراسم برائت به هر قیمت برگزار شود.» ایشان همچنین درباره نوع مواجهه با مسائل جهان اسلام در حج آن سال یادآور شده بودند که «معتقدم، ریشه مشکلات منطقه و اصل قضایا به آمریکا برمیگردد و دنیا هم نیازمند بیان اینگونه مسائل است. باید توضیح داده شود که امروز، اردوگاه غرب از اسلام احساس خطر میکند و این در حالی است که حرکتهای اسلامی و انقلابی در دوران کنونی از انقلاب اسلامی ایران نشأت میگیرد. چرا آفریقا تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جرأت حرکت نداشت؟ بنابراین با توجه به نقش موثر انقلاب اسلامی، آنها به هر قیمت قصد خرد کردن اسلام و نظام جمهوری اسلامی را دارند.»
حجتالاسلام محمدی ری شهری در ادامه به بیان جزئیات دیدار با مسئولان وزارت خارجه و نیز رئیس جمهور میپردازد.
وی در بخشی از خاطرات خود با عنوان «گفتگوی آقای بشارتی با کاردار عربستان» مینویسد: «پس از ملاقات این جانب با آیت الله خامنه ای، از طرف دفتر رهبری به وزارت امور خارجه تذکر داده شد تا به نحو جدی تر و موثرتری مذاکرات با مقامات سعودی برای تعیین مکان برگزاری مراسم برائت، دنبال شود. از این رو آقای بشارتی (قائم مقام وزیر خارجه) ضمن دعوت کاردار عربستان در تهران به این وزارتخانه، با اشاره به سوابق کاری بنده، به وی یادآور شد: ایشان همان کسی است که با عاملان ورود مواد منفجره به عربستان برخورد و آنان را دستگیر کرد. (اشاره به واقعه ای که در سال ۶۴ توسط باند مهدی هاشمی دنبال شده بود).
در واقع قصد آقای بشارتی از بیان این گونه مطالب، اطمینان خاطر دادن به کاردار عربستان درباره پرهیز این جانب از کارهای جنجالی و اغتشاش آفرین بود تا آنها خیالشان از این بابت راحت باشد.
ایشان همچنین درباره محل برگزاری مراسم برائت نیز به کاردار سعودی پیشنهاد کرد که محل مزبور نه "محبس الجن" باشد که مورد نظر آنهاست و نه "مسجد جن" که در سال های قبل، مراسم برائت از آنجا آغاز می شد و در فاصله بسیار نزدیکی به مسجدالحرام قرار دارد، بلکه "میدان معابده" برای این منظور در نظر گرفته شود که روبهروی بعثه ایران واقع شده و از نظر موقعیت محلی نیز مناسب است. در پایان نیز تاکید کرد که وزارت امور خارجه ایران، امنیت برگزاری مراسم در این مکان را تضمین می کند.
گفتنی است در این ملاقات، پاسخ مشخصی از سوی کاردار سعودی به پیشنهاد مزبور داده نشد و ایشان تنها به رسم دیپلماتیک اظهار داشت مطالب را به دولت متبوع خود منعکس خواهد کرد».
سه روز پیش از اعزام هیات ایرانی، ملاقات با رئیس جمهرو صورت میگیرد؛ نماینده سابق ولی فقیه در این باره و در بخش «دیدار با آقای هاشمی رفسنجانی» میگوید: «روز هشتم خرداد ۷۰ و در حالی که تنها سه روز تا سفر به عربستان باقی مانده بود، به همراه جمعی از معاونان و مسئولان واحدهای مختلف بعثه با آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور دیدار کردم.
قبل از پرداختن به مسائل این جلسه، جا دارد اشاره ای به ملاقات قبلی خود با آقای هاشمی رفسنجانی داشته باشم. نکته مهم در آن جلسه، تفاوت دیدگاه ایشان با مقام معظم رهبری در زمینه ملاقات من با مقامات رسمی عربستان بود. همان گونه که بیان شد، نظر آیت الله خامنه ای در مورد حضور این جانب در میهمانی ها و مراسم رسمی مقامات سعودی و به ویژه ملاقات با ملک فهد، منفی بود.
در ملاقاتی که با آقای هاشمی رفسنجانی داشتم، ایشان خود به طرح این موضوع پرداخت که شما در زمینه ملاقات با مقامات سعودی چه خواهید کرد؟ بنده آنچه را که در ملاقات با مقام معظم رهبری مقرر شده بود، بیان داشتم. البته ایشان نیز اصرار بر عمل خلاف آنچه مقرر شده بود، نداشت، اما از نظر شخصی ملاقات با فهد را به مصلحت می دانست.
در جلسه روز هشتم خرداد، ابتدا گزارشی راجع به تشکیلات بعثه و نیز برنامه های اصلی تدارک دیده شده برای موسم حج به آقای هاشمی رفسنجانی ارائه شد و سپس ایشان سخنانی به این مضمون، ایراد کرد:
"جمع آقایان، جمع خوبی هستند. من همه آقایان را می شناسم. جنابعالی هم که به مسائل، واقف هستید. امیدوارم این حج اول بعد از امام به خوبی انجام شود. وضع منطقه خیلی حساس است و همه چشم ها به طرف خلیج فارس است. عده ای علاقهمندند که برنامه حج امسال شکست بخورد. انگیزه های متفاوتی دارند. بعضی نمی خواهند ما با عربستان رابطه داشته باشیم. بعضی نمی خواهند ما به حج برویم. عمده، هوشیاری در مدیریت این جریان است که بر عهده جنابعالی قرار دارد. شما باید نظارت خود را خیلی وسیع کنید. مسئله ما و عربستان از نظر مصالح نظام، خیلی مهم است. عربستان در جنوب خلیج فارس، کلید منطقه است. هیچ یک از کشورهای خلیج فارس حاضر نیستند قبل از عربستان با ما همکاری کنند. عربستان اهرم نفت را دارد و می تواند به ما فشار آورد. من آرزو دارم که بتوانیم قبرستان بقیع را بسازیم. این کار به تلاش نیاز دارد، اما کار خیلی مهمی است و شما هم روی قضیه بقیع کار کنید.
اصولا برخوردهای مؤدب، آثار خود را دارد و بالعکس. ما نمی خواهیم امتیاز بدهیم، اما دلیلی هم ندارد آنها را جریحه دار کنیم. باید در مورد آثار سخنان مان دقت داشته باشیم. انتظار داریم مدیریت سیاسی خوبی را برای حج امسال ارائه دهید. اگر این مرحله را به خوبی پشت سر بگذاریم و سپس در عمره هم حضور داشته باشیم، شاید بتوانیم کارهای اساسی تر را نیز انجام دهیم و حتی شاید بتوانیم حج را بینالاسلامی کنیم. دولت عربستان هم از طرف علمای خود تحت فشار قرار دارد و روی مواضع آنها حساب می کند. البته این طرف قضیه هم، رهبری می خواهند مردم احساس نکنند ما با ذلت به حج می رویم. تا حالا خط اصلی را رهبری داده اند و این جریان خوب برگزار شده است. هفته آینده سعودالفیصل به ایران می آید و من خصوصی به او اطمینان خواهم داد که مسئله ای در حج امسال پیش نخواهد آمد. ضمنا در کارهای فوری هم که ممکن است پیش آید، من در خدمت شما خواهم بود."
در پایان این دیدار، طی گفتگویی خصوصی با آقای هاشمی رفسنجانی، نظر مقام معظم رهبری را در مورد مراسم برائت و تاکید معظمله بر رعایت خط قرمز، به اطلاع ایشان رساندم».
محاسبه خوش خیالانه سعودیها برای حج ایرانیان
با ورود هیات ایرانی مدیران حج به مدینه در روز ۱۱ خرداد ۱۳۷۰ که برای نخستین بار پس از تعطیلی حج صورت گرفته بود، مسئولان حج عربستان سعودی با یک تصور اشتباه و خوش خیالی در محاسبه، استقبال گرمی از هیات ایرانی انجام میدهند.
حجتالاسلام ری شهری در این بخش از خاطرات خود با عنوان «استقبال نایب امیر مدینه» نوشته است: «در فرودگاه مدینه، نایب امیر مدینه به همراه تعدادی از مقامات این شهر برای استقبال رسمی آمده بودند. این در حقیقت نخستین استقبال رسمی بود که از سرپرست حجاج ایرانی به عمل می آمد. واقعیت این است که آنها تصور می کردند پس از رحلت حضرت امام و در پی سه سال عدم حضور ایرانیان در حج، تحول اساسی در سیاست ها و برنامه های جمهوری اسلامی برای حضور در مراسم حج به وقوع پیوسته و از محتوای پیشین تهی گشته است. بر این مبنا، استقبال نسبتا گرمی به عمل آوردند و حتی قصد داشتند ما را مستقیما از فرودگاه به مهمانسرای مخصوص ببرند. البته به مرور زمان و بعد از آن که راه و روش ما در حج برای آنها مشخص شد، رویه دیگری را در پیش گرفتند.
به هر تقدیر، در پاویون فرودگاه مدینه، مراسم تشریفاتی کوتاهی به همراه نایب امیر مدینه برگزار گردید و سپس با ایشان و هیئت همراه و نیز جمعی از مسئولان بعثه در مدینه که به استقبال آمده بودند، آماده حرکت شدیم.
پس از خروج از پاویون، عده ای از زائران ایرانی که آنها نیز برای استقبال به فرودگاه آمده بودند، به ابراز احساسات پرداختند. من نیز برای لحظاتی از اتومبیل پیاده شدم و پس از پاسخگویی به ابراز احساسات آنها، به سمت مدینه حرکت کردیم».
یاد امام (ره) در غربت مدینه/ ترفندی که نتیجه داد
پیش از آغاز رسمی مناسک حج ۱۳۷۰، حضور مدیران حج و زیارت و زائران ایرانی در مدینه، مصادف میشود با فرارسیدن سالروز ارتحال بنیانگذار انقلاب اسلامی. نگرانی بابت جلوگیری سعودیها از برگزاری این مراسم، باعث میشود تا مسئولان بعثه مقام معظم رهبری با بدست گرفتن ابتکار عمل، ضمن ارسال دعوتنامه برای مقامات سعودی برای حضور در این مراسم، عملاً انها را در جریان برگزاری نیز قرار دهند. در نهایت این مراسم، با آرامش برگزار میشود.
در این مراسم، پیام رهبر انقلاب به مناسبت سالگرد ارتحال امام خمینی توسط حجت الاسلام حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی قرائت میشود و آیتالله جنتی نیز سخنرانی میکند، هرچند یک حاشیه خطرناک نیز از سر این مراسم رد میشود.
حجتالاسلام ری شهری در این بخش از خاطرات خود با عنوان «جلوگیری از سر دادن شعار» آورده است: «نکته قابل توجه این که در میانه مراسم اطلاع یافتم جمعی از جوانان پرشور قصد دارند در پایان، با سر دادن شعار «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» اقدام به راهپیمایی نمایند. به محض اطلاع از این خبر، به مسئولان انتظامات تاکید کردم جدا از چنین اقداماتی جلوگیری نمایند و خود نیز با قرار گرفتن پشت تریبون، مؤکدا از تمامی حاضران خواستم پس از اتمام مراسم، بدون هیچ گونه شعار و تظاهراتی متفرق شوند.
دلیل اول این اقدام آن بود که با تبدیل مراسم یادبود امام به یک حرکت سیاسی، آن هم بدون هماهنگی، بیم آن می رفت که مقامات سعودی در مورد برگزاری مراسم برائت که قول برگزاری آرام و بدون مسئله آن داده شده بود، دچار تردیدهای جدی شوند و چه بسا سیاست های سخت گیرانه و محدودکننده ای را در قبال آن به اجرا درمی آوردند.
دلیل دوم این بود که شعار «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» اصلی ترین شعارهای مراسم برائت محسوب می شدند و بنابراین باید جایگاه خاص خود را حفظ می کردند. سر دادن این شعارها در انتهای آن مراسم سبب می شد اولا تازگی خود را در مراسم برائت از دست بدهند و ثانیا به دلیل تکراری بودن آنها در مراسم برائت، چه بسا کسانی در پی سر دادن شعارهای تندتری برمی آمدند تا بتواند انتظارات مردم حاضر در صحنه را برآورده سازند».
گلایه رئیس جمهور از اتفاق نیفتاده
با وجود مدیریت حواشی این مراسم، اما گویا در تهران به رئیس جمهور اطلاعات دیگری داده میشود که باعث دلخوری وی شده است.
نماینده سابق ولی فقیه در این باره و در بخش «تماس تلفنی با آقای هاشمی رفسنجانی» مینویسد: «صبح روز بعد از مراسم ارتحال حضرت امام، طی تماس تلفنی با آقای هاشمی رفسنجانی، گزارش برگزاری باشکوه این مراسم را به ایشان دادم. در خلال گفتگو احساس کردم ایشان با ناراحتی صحبت میکند. دلیل آن را پرسیدم که ایشان پاسخ داد: برگزاری این مراسم، خلاف توافقنامه بوده است و نباید انجام می شد. عرض کردم این مراسم برای بزرگداشت حضرت امام بوده و در سراسر دنیا نیز برگزار شده است.
ایشان با اشاره به انجام راهپیمایی در پایان مراسم، اظهار داشت: آن اقدام که دیگر جزو آن مراسم به شمار نمی آید. توضیح دادم که هیچ گونه راهپیمایی و تظاهراتی نبوده است و اضافه کردم به محض اطلاع از قصد عده ای برای راهپیمایی، به شدت از آن جلوگیری به عمل آوردم.
ایشان با اشاره به خبری که از رادیو مبنی بر انجام راهپیمایی و تظاهرات بعد از مراسم پخش شده بود، اظهار داشت: سعودی ها از راهپیمایی بسیار وحشت دارند و نسبت به آن حساس هستند.
بنده ضمن اظهار بی اطلاعی از خبر مزبور، مجددا اطمینان خاطر دادم که مراسم به نحو بسیار شایسته ای برگزار شد و بدون راهپیمایی و تظاهرات به پایان رسید.
در ادامه، آقای هاشمی درباره علت ناراحتی خود گفت: با توجه به حضور سعود الفیصل در ایران و ملاقاتی که قرار است با ایشان داشته باشم، در فکر بودم با توجه به خبری که رسانه ها پخش کرده اند، چگونه پاسخ وزیر خارجه عربستان را در مورد نقض توافقنامه بدهم.
پس از این گفتگو تحقیق کردم که منشأ گزارش رسانه ها چه بوده است. معلوم شد خبرنگاری که در صحنه بوده، بازگشت مردم از محل تجمع را به عنوان راهپیمایی گزارش کرده است».
پایان بخش پنجم/
نظر شما