خبرگزاری مهر-گروه هنر: این روزها یکی از جذاب ترین اتفاقات بصری در عرصه سینما و تلویزیون انیمیشن است ولی شاید تا چند دهه قبل کسی فکرش را نمی‌کرد روزی این گونه از سینما بتواند در صدر پرمخاطب‌ترین آثار سینمای جهان قرار بگیرد.
انیمیشن در ابتدا این‌طور تداعی می‌کرد که طراحی تصویری ساده است که مخاطبانش را کودکان تشکیل می‌دهند اما امروزِ بزرگسالان نیز جزو تماشاگران اصلی آن هستند. دیگر راحت می‌توانیم بگوییم انیمیشن همان کارتون‌های مرسوم نیست که صرفاً بحث خوش‌گذرانی و سرگرمی را برای ما با خود به همراه داشته باشد بلکه اینگونه از سینما در درون خود پر از محتوا است که عمیق‌ترین تاثیرات را می‌تواند بر روح و روان مخاطب بگذارد تا جایی که برخی از مجله‌های سینمایی دیدن آثاری از این دست را سفارش می‌کنند. برای مثال لس آنجلس مگزین دیدن ۱۱ فیلم انیمیشن را به مخاطبان خود توصیه کرد که در این میان نام یک انیمیشن ایرانی با عنوان «استریپی» به کارگردانی بابک نکویی به چشم می‌خورد.
جذابیت این انتخاب و همچنین موضوع تامل برانگیز انیمیشن «استریپی» باعث شد با بابک نکویی گفتگویی کنیم. مدیریت این نشست و طرح پرسش‌ها برعهده سعید ترخانی است که در طرحی مشترک با خبرگزاری مهر موضوعات مختلف در زمینه انیمیشن در ایران و جهان را پیش می‌برد. این سلسله نشست ها پیش از این با حضور چند انیماتور با موضوعاتی همچون هویت ایرانی آثار، حضور در بازارهای جهانی، نقش دانشگاه ها و مراکز آموزشی در پیشرفت انیمیشن ایران و ... برگزار شده بود اما بابک نکویی نظرات متفاوتی درباره این موضوعات دارد. او بیشتر نگاه جهانی به انیمیشن دارد و درباره اقتضائات حضور انیمیشن ایرانی در بازارهای جهانی صحبت می کند.
متن کامل این گفتگو را می توانید در زیر بخوانید:
* مدت‌هاست انیمیشن «استریپی» موفقیت‌هایی را در رقابت‌های جهانی به دست می‌آورد و شما به عنوان خالق این اثر تجربه حضور در رقابت‌های جهانی را دارید و کم و بیش به اقتضائات بازارهای جهانی آشنایی دارید. در همین راستا فکر می کنید آیا حضور در بازارهای بین المللی می تواند باعث رشد سطح انیمیشن کشور ما شود؟
- ما ابتدا باید بتوانیم دست به تولید بزنیم و سپس محصولات تولید شده را در بازارهای جهانی بفروشیم. نکته مهمی که باید به آن دقت کنیم این است که باید پخش چنین آثاری را شرکت های پخش کننده معتبر بر عهده بگیرند و باعث شناخته شدن ما در سطح بین الملل شوند.
*به هر حال شما به صورت شخصی هم فعالیت بین المللی دارید؛ یعنی اینکه در پی عرضه اثر در سطح جهان هستید.
-به اعتقاد من انیمیشن ایران روزی از بازار جهانی سهمی خواهد داشت البته در حال حاضر هم سهم ایران از فروش‌های آنلاین دنیا صفر نیست اما حضور در بازارهای جهانی هوشمندی و تجربه می‌خواهد و شرط لازم آن خلاقیت و کیفیت است. همچنین بسیاری از انیمیشن سازان از طریق فروش آنلاین محصولات خود را به فروش می‌رسانند که این برای ما در ایران مقدور نیست.
سوال این است که در حال حاضر چند درصد از انیمیشن‌های ایرانی قابلیت حضور در بازارهای بین المللی را دارند! فروش در یکی دو کشور منطقه‌ای به معنی حضور در بازار بین‌المللی محسوب نمی‌شود. این اتفاق برای شروع خوب است اما کافی نیست. باید بازارهای بین المللی را به صورت واقع‌بینانه شناسی کنیم و بپذیریم که برای رسیدن به کشورهایی که در این زمینه تجربه دارند، راه زیادی در پیش داریم. مهمترین بازارهای فروش انیمیشن دنیا در اروپا، کشورهای چین، ژاپن و بخش اصلی آن آمریکا در آمریکاست که هم در زمینه تولید و هم عرضه از ما خیلبی جلوتر هستند.
* چرا فکر می‌کنید حضور در بازارهای جهانی برای تولیدات ایرانی امکان پذیر است؟
- برای اینکه چنین حضوری را تجربه کرده‌ام؛ انیمیشن کوتاه استریپی در یک جشنواره بین‌المللی شرکت کرد و همین مقدمه‌ای شد برای اینکه یک پخش کننده معتبر بین‌المللی حق پخش آن را بخرد و شرایط اکران این انیمیشن را در کشورهای متعدد و سالن‌های زیادی فراهم کند. پخش کننده انیمیشن استریپی در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی آثار خوب و با کیفبیت را انتخاب می‌کند و فارغ از اینکه این آثار در چه کشوری و توسط افرادی با چه میزان تجربه یا شهرت ساخته شده، مجموعه‌ای از آنها را به نمایش می‌گذارد.
حضور در بازارهای جهانی برای «استریپی» به عنوان یک انیمیشن کوتاه فراهم شد، طبیعی است که همین اتفاق می‌تواند برای یک انیمیشن بلندمدت‌تر و باکیفیت‌تر به شکل بهتر و موفق‌تری رخ بدهد. اگر قواعد حضور در بازارهای بین‌المللی را بدانیم، در تولید آثار هم خلاقیت داشته باشیم، شرکت‌های بین‌المللی متقاضی آثار ما خواهند بود.
*حالا فکر می کنید می توانید این تجربه را تکرار کنید؟
- اگر بتوانیم کارهای بهتری بسازیم حتما همین تجربه تکرار خواهد شد. شاید در کشور ما زیرساخت‌ها فراهم نباشد یا حتی شرایط کاری تولید کنندگان انیمیشن در ایران با تولید کنندگان کشورهایی که در این زمینه با سابقه هستند، قابل قیاس نباشد اما حتما این تجربه قابل تکرار است فقط نکته اینجاست که ما باید بتوانیم نیروهای توانمند، خلاق و لایقمان را حفظ کنیم. بسیاری از افراد حرفه‌ای این رشته به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند و یا در فکر مهاجرت هستند، این موضوع نگران کننده است. بسیاری از افرادی که از کشور رفته‌اند، در شرکت‌های معتبر انیمیشن‌سازی در حال فعالیت هستند؛ این من تهیه‌کننده هستم که امنیت و ثبات حرفه‌ای ندارم و ممکن است نیروهایم را از دست بدهم و توان ادامه فعالیت از من سلب شود.
*آیا ما می توانیم به مجموعه محصولاتی برسیم که مخاطب هنگام تماشای آنها متوجه شود که این اثر محصول ایران است، یعنی یک هویت ایرانی داشته باشد؟ آیا هویت ایرانی یک انیمیشن می تواند ویژگی خاصی برای موفقیت در بازارهای جهانی باشد؟
-هویت ایرانی در یک انیمیشن ایرانی صرفا به این معنا نیست که در آن از نمادها و نشانه‌های بصری مرتبط با فرهنگ ایرانی استفاده شود یا قصه‌ها و افسانه‌های فولکلور ایرانی را روایت کند؛ همین که یک اثر توسط هنرمند ایرانی که در این سرزمین رشد کرده و ریشه دارد، ساخته شده باشد می‌توان گفت اثر مذکور ایرانی است حتی اگر درباره ایران هم نباشد! به عنوان نمونه کشور ژاپن و به طور مشخص کمپانی نیپون آثار زیادی ساخته که نه داستان‌های ژاپنی دارند و نه نماد و نشانه‌ای از این کشور مثل مجموعه‌های مهاجران، خانواده دکتر ارنست، بچه‌های مدرسه آلپ و... این انیمیشن‌ها مشخصه‌ای از فرهنگ ژاپن به نمایش نمی‌گذارند اما ژاپنی هستند و در زمان تولید توانستند انیمیشن ژاپن را به دنیا معرفی کنند. بعد از آن به مرور آثار ژاپنی با نمادها ژاپنی وارد بازارهای بین‌المللی شدند و مورد استقبال قرار گرفتند.
به اعتقاد من لازم نیست حتما یک اثر نگاه بومی داشته باشد یا نمادها و نشانه‌های ایرانی داشته باشد تا هویت ایرانی پیدا کندِ همین که یک فیلمساز ایرانی یک اثر بسازد آن اثر ایرانی است و هویت ایرانی دارد.
*به نظر شما ویژگی های یک اثر بین المللی چیست؟
-در یک اثر بین‌المللی باید بتواند مخاطب بین‌المللی داشته باشد یعنی برای هر کسی از هر جامعه و فرهنگ و کشوری قابل درک باشد. اگر داستان‌ها و مفاهیم آثار، انسانی باشد و ما آنها را هوشمندانه ارایه دهیم، در جهان حرف برای گفتن خواهیم داشت. هیچ محدودیتی برای ساخت یک اثر بین المللی وجود ندارد به شرط اینکه آن اثر روایت بین‌المللی داشته باشد.
*آیا حضور در بازارهای بین المللی نیازمند استانداردهای خاصی است؟
-بله، صددرصد، خلاقیت تصویری و تکنیک اهمیت زیادی دارد. فرقی ندارد تکنیک یک اثر سنگین و یا سبک باشد مهم این است که آن تکنیک ضعفی نداشته باشد.
*فکر می کنید چه عوامل دیگری در شناخته شدن یک فرد در سطح بین الملل موثر است؟
-تولید آثار با کیفیت و قابل درک برای مخاطب بین‌المللی کافی است که یک انیمیشن‌ساز بتواند برای آثارش مخاطب بین‌المللی پیدا کند و در این عرصه هم شناخته شود. شاید عواملی مانند شانس تا حدی در این زمینه دخیل باشد اما بیشتر از هر چیز یک اثر خوب می تواند زمینه بین‌المللی شدن را فراهم کند. البته عملکرد نهادهایی که از تولید آثار خوب و با کیفیت حمایت می‌کنند و در معرفی آنها به رقابت ها و بازارهای بین‌المللی برنامه‌ریزی داشته باشند بسیار کمک کننده است. این اتفاق در مرکز صبا رخ داده است. تا چندی پیش به اقتضای شرایط تولید انیمیشن در کشور و کیفیت آثار این مرکز صرفا از تولید آثار حمایت می‌کرد اما متناسب با تغییر شرایط و بالارفتن میزان و کیفیت تولیدات، معرفی آثار ایرانی به بازارهای بین‌المللی نیز در دستور کار این مرکز قرار گرفته است.
*ورود به بازارهای جهانی چه تاثیری می تواند در تولیدات داخل داشته باشد؟
- تاثیر بسیار زیادی دارد، با این اتفاق وارد رقابت واقعی می‌شویم. تهیه‌کننده انیمیشن اگر بداند که امکان حضور در عرصه بین‌المللی برایش فراهم می‌شود تولیدات بهتر و بیشتری خواهد داشت. به عنوان یک تهیه‌کننده و کارگردان انیمیشن دوست دارم محصولاتی تولید کنم که هویت ایرانی و نگاه بین‌المللی داشته باشد و برای همه مردم جهان قابل فهم باشد. اگر چنین امکانی برای من یا هر تولیدکننده‌ای فراهم شود، بدون دغدغه شروع به تولید می‌کنیم و فرصت رشد و پیشرفت برایمان فراهم می‌شود.
*به عنوان یک فعال در عرصه انیمیشن با مشاهده وضعیت موجود، شرایط آتی انیمیشن ایران را چطور تصور می کنید؟
-انیمیشن از وضعیت اقتصادی و فرهنگی کشور تاثیر می‌گیرد، به همین دلیل است که به سادگی نمی‌توان آینده انیمیشن‌سازی را پیش‌بینی کرد. قرار داشتن در مرحله گذار به این معنی است که احتمال بدتر یا بهتر شدن شرایط به یک اندازه و هر دو حالت محتمل است. دنیا به این نتیجه رسیده که انیمیشن صنعت سودآوری است و کشورهای زیادی در حال سرمایه گذاری روی آن هستند. به تازگی مقاله‌ای خواندم در این باره که مردم دنیا در مواجهه با شرایط خشن مانند حملات تروریستی به تماشای انیمیشن می‌نشینند؛ گوبا انیمیشن تجربه حضور در دنیایی بدون درد و رنج را ایجاد و امکان فاصله گرفتن از جهان واقعی را فراهم می‌کند.
* یکی از عواملی که می تواند به این امور و وضعیت انیماتورها سر و سامان دهد تشکیل یک صنف است. نقش صنف انیمیشن را در رسیدن به تولیدات مطلوب و در حد استانداردهای جهانی را چگونه ارزیابی می کنید؟
-به نظر من صنف انیمیشن می تواند از اعضای خود حمایت کند و در عین حال تصمیم گیرنده باشد. در شرایط موجود همه می‌توانند کار کنند اما با تشکیل صنف سطح آنها مشخص می‌شود. تولیدکنندگان انیمیشن و فعالان این عرصه با وجود صنف ساماندهی می‌شوند. بخش عمده‌ای از مشکلات انیمیشن در کشور ما این است که تولیدکنندگان مبتدی هم می‌توانند تولید کنند در حالی که هیچ برنامه ای ندارند. در چنین سیستمی تولید کننده نمی‌تواند از نیروهایش حمایت کند در نتیجه افراد از سیستم جدا می‌شوند و با نگاه منفی به موسسات و شرکت‌های دیگری می‌روند و آرام آرم یک تیم معترض و مخالف را شکل می‌دهند که ممکن است بر علیه کارفرما هم کودتا کنند. در این باره مسایل زیادی وجود دارد که وجود و فعالیت یک صنف می‌تواند در حل آنها موثر باشد.
*عده ای بر این باورند که مراکز آموزشی تاثیری در آموزش به علاقمندان عرصه انیمیشن ندارد. شما کیفیت مراکز آموزشی کشور را برای نیروهای متخصص انیمیشن چگونه ارزیابی می کنید؟
-دانشگاه‌های ما باید بتوانند نیروهای متخصص تربیت کنند؛ نیروهایی که علاوه بر دانش تئوری از تخصص اجرای هم برخوردار باشند. تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان رشته انیمیشن در تولید و رشد این صنعت جایگاهی ندارند و با این شرایط صرفا شاهد به هدر رفتن فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستیم.
به نظرم در این زمینه صنف انیمیشن هم می‌تواند اقدامات موثری داشته باشد.
* چه شرایطی باید ایجاد شود تا یک فرد بتواند به تولید یک اثر مطلوب بپردازد؟
- برای من شرایط ایده‌آل این است که بودجه لازم برای تولید کارم را در اختیار داشته باشم و به عنوان تهیه‌کننده و صاحب اثر دست به تولید بزنم بدون اینکه از بابت مسایل مالی و تامین نیروی انسانی نگران باشم.
* آیا شما پیشنهاد انجام یک کار مشترک با کشورهای دیگر را داشته اید؟
-اولین اثری که من ساختم تولید مشترک با کشور فرانسه بود. آنها راضی بودند اما موضوعاتی همچون جابجایی پول، بستن قرارداد و ایجاد ضمانت حرفه‌ای بر ادامه همکاری ما سایه انداختند. البته باید این نکته را اضافه کنم که کار کردن با آنها راحت نیست، اما در عین حال نشدنی هم نیست. آنها تغییرات زیادی روی یک اثر اعمال می‌کنند و کارگردان باید بسیار تابع آنها باشد. با همه اینها، من معتقدم که ما در حال حاضر شرایط تولید مشترک را نداریم. در چنین اوضاعی من ترجیح می‌دهم خودم فیلم بسازم و برای آن بازاریابی کنم. به نظر من این روند بهتر از انجام یک کار مشترک با کشورهای دیگر است.
نظر شما