اگر چه پیرامون تاریخچه شکل گیری این ارگ تاریخی بین دوره های اشکانی و حتی قبل از آن در دوره هخامنشی اختلاف نظر وجود دارد اما اغلب بناهای آن که در زمان قبل از زلزله برپا بودند به دوره تیموری تا قاجار نسبت داده می شود. با این وجود بخشهایی همانند ایوان مسجد جامع با مقیاس متفاوت و عظیم خود دوره های بسیار قدیمی تر (همانند قرن چهارم هجری در دوره سامانیان تا قرن هفتم هجری در دوره سلجوقیان) را یادآوری می کند. نهایتا ارگ بم در دوره قاجار خالی از سکنه شده است.
ارگ بم به مساحت تقریبی 200 هزار متر مربع از جمله بزرگ ترین مجموعه بناهای خشتی است که بیش از 20 قرن مورد سکونت اهالی شهر بم قرار گرفته است. این معماری تاریخی از گونه های معماری متعددی از جمله دیوار حصار ، برج و بارو و دروازه های متعدد ، مسجد ، بازار ، تکیه ، کاروانسرا ، مدرسه ، حمام ، زورخانه و محله های مسکونی با خانه های اعیان نشین یا عامه نشین ، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه ، اصطبل ، آسیاب ، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم ، عمارت چهارفصل و برج دیدبانی تشکیل شده است.
ارگ بم به دلایل متعدد از جمله دارا بودن گونه های متعدد بناهای تاریخی و محله های مسکونی و شیوه ترکیب و اتصال آنها با یکدیگر و شکل قرار گیری بناها بر روی شیب تپه و ختم شدن کل مجموعه در انتها به عمارت منحصر به فرد چهار فصل در بالاترین نقطه ، دارای ارزشهای فراوان معماری و شهر سازی است. در عین حال وجود لایه های مختلف مسکونی بیش از بیست قرن به این مجموعه ارزش ویژه باستانشناسی داده است.
بزرگترین بنای خشتی جهان که درواقع در روزگاران کهن شهر بم همین قلعه بود ، در شمال شرقی شهر بم ، بر بالا و دامنه صخره ای عظیم با خشت و گل ساخته شده بود. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته های تاریخی ، از جمله حدودالعالم و تاریخ وزیری ، به 2000 سال پیش می رسید. ارگ بم تا حدود 150 سال پیش هنوز محل سکونت رونق دار عده ای از اهالی بم بود.
ارگ بم به شکل قلعه های پرشکوه بر فراز تپه ای به ارتفاع 61 متر چونان تاجی مرصع برسربناهای تاریخی ایران ، درخششی جاودانه دارد. ارگ بم تا سال 1254 هـجری قمری مسکونی بوده و تا 80 سال قبل از حاکم نشین ، به عنوان ژاندارمری و مرکز قشون نظامی استفاده شده است و به عبارتی زندگی در ارگ از تاریخ ایجاد قلعه تا اواسط دوره قاجار به طور مدوام جریان داشته است.
مرمت ارگ بم در سالهای گذشته
مرمت ارگ بم بیشتر جنبه حفاظتی و نگهداری دارد و سعی شده است تا فرم و شکل و نمای مجموعه های ارگ همچنان حفظ و تغییرات کلی در آنها به وجود نیاید .حاکم نشین قلعه در حدود سالهای 1337 هجری شمسی به بعد توسط اداره باستان شناسی و آموزش و پرورش بم تعمیر شده است ، تعمیرات اساسی ارگ از سال 1352 هجری شمسی شروع شد و هر سال به طور متوسط 6 ماه در ارگ کار شده است.
به گفته مدیر پروژه نجات بخشی ارگ بم ، ارگ قدیم بم نخستین اثرى است که با بستر خود در فهرست میراث جهانى به ثبت رسیده است.
اسکندر مختاری از ارسال منظر فرهنگی شهر بم به یونسکو خبر می دهد و می گوید: با کمک کارشناسان منظر فرهنگى شهر بم را که شامل محوطه هاى باستانى و ابنیه تاریخى، میراث معنوى و قنوات، باغ ها و...می شود برای بررسی و ثبت در کمیته ثبت میراث جهانی یونسکو ارسال کرده ایم همچنین پس از مشخص شدن منظر فرهنگی ارزشمند آن برای توسعه پایدار آن برنامه ریزی خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه اتمام عملیات نجات بخشی ارگ بم و مرمت و بازسازی آن به 100 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد ، می افزاید: نجات بخشى ارگ بم ، حفاظت ، آواربرداری و تثبیت وضعیت آثار تاریخى و طبیعى این منطقه در قالب برنامه ای 15 ساله دنبال مى شود که 3 سال آن سپرى شده است.
مدیر پروژه نجات بخشی ارگ بم می گوید: بازسازی ارگ باید به حفظ اصالت اثر منجر شودو تمام آنچه بعد از زلزله باقی مانده است، باید در جای خود پایدار و مقاوم شود.
کمبود اعتبار برای نجات بخشی ارگ بم
وی به کمبود اعتباربرای بازسازی و مرمت ارگ بم اشاره و تصریح می کند: سال گذشته قرار بود 3 میلیارد تومان برای مرمت ، بازسازی و حفاظت ارگ بم اختصاص پیدا کند در صورتی که تنها یک میلیارد تومان آن پرداخت شد و در سال آینده نیز قرار است اعتبارات افزایش پیدا کند که هنوز میلغ آن مشخص نشده است.
مختاری ادامه می دهد: در طول 3 سال گذشته در مجموع 3,5 میلیارد تومان برای نجات بخشی ارگ بم اعتبار هزینه شده است البته اعتبارات و کمکهای بین المللی از سوی کشورهای خارجی مانند ژاپن ، آلمان ، فرانسه و ایتالیا نیز ارائه شده است و همچنین دانشگاههای داخلی و خارجی نیز در زمینه انجام مطالعات کارشناسانه درارگ بم همکاری کرده اند.
وی به کمکهای ارائه شده توسط کشورها اشاره کرده و می افزاید : بخشی از این کمک ها بر اساس تصمیم کشورها بوده و برخی دیگر نیز از طریق یونسکو برای برگزاری کارگاه در ارگ بم ارائه شده است.
مدیر پروژه نجات بخشی ارگ بم تاکید می کند: ژاپن با اعطای حدود 2 میلیون دلار تا کنون بیشترین کمک را کرده است که این اعتبار در قالب تجهیزات کارگاهی و ترابری ، تهیه طرح های مورد نیاز و مطالعات ارائه شده است و ایتالیایی ها نیز به خواست خودشان یکی از برج های ارگ بم را مرمت می کنند که هم اکنون نیز این افراد در بم حضور دارند. همچنین کمک فرانسوی ها نیز در بخش مطالعات باستان شناسی بوده است.
به گزارش مهر ، کنترل و نگهداری آثار وبخشهاى به جا مانده از زلزله ، بررسى تاثیر زلزله بر سازه هاى خشتى و...مقاوم سازى ساختارهاى باقى مانده به گونه اى که تحمل بخش هاى مکمل را داشته باشد ، ازجله اقداماتی است که در بزرگترین مجموعه خشتی جهان انجام خواهد شد.
کارشناسان معتقدند ارگ بم پس از بازسازی و مرمت هیچگاه مانند اول خود نمی شود و با توجه به تخریب ارگ زمان زیادی برای مرمت و بازسازی آن نیاز است و بر اساس معیارهای بین المللی هیچ وقت نمی توان بنا و آثاری را پس از تخریب به روز اول آن برگرداند.
مرحله مطالعاتی ارگ بم 15 سال به طول می انجامد
نیما نادری ، مدیر اجرایی پایگاه نجات بخشی ارگ بم در خصوص روند بازسازی ارگ بم ، چنین می گوید: پس از وقوع زلزله بم بازسازی ارگ با تشکیل کمیته راهبردی برای برنامه ریزی سریع ارگ بم آغاز شد و در مرحله اول آوار برداری ارگ همراه با مستندسازی باستان شناسان مد نظر قرار گرفت.
وی از اتمام 50 درصد عملیات آوار برداری در ارگ بم خبر داده و می افزاید: پس از گذشت 3 سال ، عملیات بازسازی همچنان ادامه دارد و در حال حاضر کاوشهای باستان شناسی و مرمتی علاوه بر اقدامات مطالعاتی برای بازسازی ارگ بم انجام می شود.
مدیر اجرایی پروژه نجات بخشی ارگ بم می گوید: مدت زمانی که برای انجام مطالعاتی لازم برای بازسازی ارگ بم پیش بینی شده 15 سال بود که همزمان از 3 سال پیش کارهای اجرایی در خصوص مستند نگاری ، حفاظتی و آوار برداری آغاز شد.
به گزارش مهر ، تلاش شبانه روزی برای اینکه ارگ بم از فهرست میراث جهانی خارج نشود ، با همکاری مسئولان سازمان و همچنین استان انجام می شود. همچنین برای نجات منظر فرهنگی باید یکسری قوانین مانند تخریب آوار برداری ، حفاظت از قنات ها و باغ های اطراف ارگ انجام شود که در این خصوص پرونده ای تهیه و به یونسکو ارسال شده است.
نادری در خصوص اینکه آیا دوباره ارگ بم مانند اول ساخته می شود یا خیر ، چنین می گوید: تصمیم این کار دست ما نیست و به وسیله هیئت راهبردی که متشکل از متخصصان و کارشناسان داخلی و خارجی هستند ، مشخص می شود و در حال حاضر نیز این امر مشخص نشده و هیچ طرح نهایی در خصوص اینکه ارگ بم مانند اول بازسازی می شود یا خیر مشخص نشده است.
وی ادامه می دهد: هدف ما تنها این نیست که سریع تر عملیات آوار برداری را به پایان برسانیم بلکه برای حفظ لایه های مختلف تاریخی در ارگ بم باید مرحله به مرحله و با دقت هر چه تمام تر این کار را انجام دهیم.
وی می گوید : برای بازسازی و مرمت ارگ بم از تکنیک و مواد سنتی استفاده می کنیم و برای دست یافتن به تولید خشت مناسب ، خاک مورد آزمایش قرار گرفت والبته دانشگاهها نیز در این زمینه همکاری کرند .
به گزارش مهر ، پس از وقوع زلزله گفته شد که تقریبا ارگ بم 100 درصد تخریب شده است اما این طور نبوده و تخریب ارگ بم به طور کامل انجام نشده است و وضعیت فعلی ارگ همانند وضعیت ارگ قبل از سال 1357 بوده است.
کمک های بین المللی به بازسازی ارگ بم
سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به اینکه دولت ژاپن کمک فرهنگی بالغ بر 112 میلیون ین ژاپن معادل 8/8 میلیارد ریال به دولت جمهوری اسلامی ایران اهداء می نماید ، این کمک را با هدف اصلاح تجهیزات به منظور بازسازی و حفاظت ارگ بم اعلام می کند.
این تجهیزات شامل 10 سری داربست ، 15 سری پلکان برای استفاده روی سطوح شیبدار ، 3 دستگاه حفاری هیدرولیکی ، 2 دستگاه لیفت تراک ، 3 دستگاه لودر چرخدار ، 5 تسمه نقاله و قطعات یدکی آنها است. مراسم اهدای تجهیزات مزبور ، ساعت 13 شانزدهم اسفند ماه جاری در محل دفتر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهر بم برگزار می شود.
نظر شما